1974-1978 yılları arasında Tanzanya’da bir kabile savaşı başladı. Yerel bir liderin ölümünden sonra klasik gerilla savaşına karışan iki rakip grup kuruldu. Sonunda kuzey grubu, güney grubunu sistematik olarak ortadan kaldırarak neredeyse hepsini, hatta çocukları bile öldürdü ve kurtulanları kaçırdı. Ancak bu savaştaki eşsiz faktör, tüm katılımcıların Şempanze olmasıydı.
1960 ’lara kadar, vahşi maymunları incelemek için çok az çaba sarf edildi. Afrika’da önde gelen bir paleontolog olan Dr. Louis Leakey, ilk insanların atalarının olası sosyal yapıları hakkında daha fazla bilgi edinmenin bir yolunun en yakın yaşayan akrabalarımızı incelemek olduğuna karar verdiğinde bu durum değişti.
Böylece göreve üç öğrenci atadı: biri orangutanları incelemesi için Borneo’ya, diğeri gorilleri incelemeye Ruanda’ya, üçüncüsü, Jane Goodall, Tanzanya’daki Şempanzeleri incelemek için Gombe Ormanına gönderildi. Bu çalışma, şimdiye kadar yapılmış en dikkat çekici uzun süreli bilimsel çalışmalardan biri haline geldi.
Gelecek beş yılda, Jane Goodall daha önce bilinmeyen şempanzeler hakkında çok şey keşfetti. İnsanlara genetik olarak en yakın olan şempanzeler, sıradışı bir şekilde de insanlar gibiydi: sıkı sıkıya bağlı sosyal gruplar, ittifaklar ve ortaklıklar temelinde karmaşık siyasi yapılar oluşturdular.
Doğal ortamları hakkında kapsamlı bir bilgiye sahiptiler ve onları akıllıca kullanabiliyorlardı. Hatta tıbbi ihtiyaçları olan bitkileri ihtiyaç duyduklarında bile seçebiliyorlardı.
Şempanzeler, fındık kırmak için taştan yapılmış kırıcılar, termit avcılığı için soyulmuş ince dallar ve avcılık için keskinleştirilmiş tahta mızraklar ve bunların oluşturduğu yerel kültürler de dahil olmak üzere aletler (eskiden yalnızca insan olarak düşünülen bir alan) üretip bunları kullanabildiler.
Her topluluk, nesilden nesile kendi bilgi birikimini de aktardı. Şempanzelerin kesinlikle vejetaryen olduğu düşünülülürken, Colobus Maymunlarını yiyecek olarak dikkatlice takip edip öldürecek ve av partisi üyeleri arasında yüksek değerli eti paylaşan organize av partileri oluşturduğu keşfedildi.
Bugün vahşi doğada şempanzeler hakkında bildiklerimizin çoğu Jane Goodall’ın eseridir.
Ancak Goodall da biraz eleştirilmiştir. O (ve diğerleri), şempanzeleri yıkıcı ve savaşçı insanların aksine, tabiat ana ile uyum içinde, barış içinde yaşayan bir tür hippi grubu ve kıllı küçük insanlar olarak görüyorlardı.
Antropomorfizmaya ve çalışma konusundaki duygusal katılımına bilimsel yargılarını bulanıklaştırma ve etkileme izni verdiğine dair suçlamalar vardı. Hayal kırıklığı 1974’te geldi. Üç yıl önce, Goodall’ın Leakey adını verdiği Gombe’deki birliklerden birinin alfa erkek lideri öldü.
O zamanlar bilmese de, ayrıntılı saha içi çalışma notları daha sonra bunun şempanze bandında çoğu için ölümcül bir bölünme ürettiğini gösterecekti. Şempanze birlikleri hiyerarşik bir politik yapıya dayanıyor.
En üstte alfa erkek bulunuyor. Alaf erkek sadece birlikteki tüm kadınlarla eşleşmekle kalmaz, aynı zamanda “kabile lideri” olarak da işlev görür ve birliğin nereye hareket edeceğini, ne zaman yemesi gerektiğini ya da uyuyacağı zamanı belirlemek gibi tüm kararları verir.
Ancak, alfa erkek kendi başına yönetemez: bulunduğu pozisyon, grubun diğer erkekleriyle olan karmaşık ittifaklar ve ortaklıklar ağına dayanır. Sonuç; hiziplerin oluştuğu (kırıldığı), en güçlü ittifakın hüküm sürdüğü ve diğer ittifakların kendi planlarını hazırlayıp, kendileri için güç elde etme şansı elde edene kadar zamanlarını sabırla bekledikleri Bizans benzeri bir siyasi manzara…
Alfa lideri olarak Leakey, teğmenlerin bir ittifakı tarafından iyi bir şekilde desteklenmişti ve yaklaşık 15 erkek ve 15 kadından oluşan birlikte düzeni koruyabiliyordu. Fakat 1971’deki ölümünden sonra liderlik büyük yetişkin bir erkek olan Humphrey’e düştü.
Humphrey, Leakey’in sahip olduğu kapsamlı destek ağına sahip değildi ve kısa sürede liderliğine Charlie ve Hugh adında bir çift küçük erkek kardeş tarafından meydan okundu.
Yıllar boyunca, grubun geri kalanı tarafları seçti. Charlie / Hugh “isyancı” grup, diğerleriyle gittikçe daha az zaman geçirmeye başladılar veHumphrey grubunu görmezden gelmeye meyilliydiler.
Sonunda bölünme hem sosyal hem de fiziksel hale geldi:Kahama birliği olarak isimlendirilen Charlie / Hugh grubu, güneyde bir bölge yamasına taşındı,Kasakela birliği olarak isimlendirilen Humphrey grubu ise kuzeyde kaldı.
Goodall, bölünmenin iki yeni askeri birlik ile sonuçlanacağını, 7 yetişkin erkek ve 3 dişi olan Kahama grubunun ve 8 erkek ve 12 dişinin bulunduğu daha büyük Kasakela grubunun ortaya çıkacağını varsaydı. Ama bir sonraki olay olağanüstüydü.
Goodall ve onun saha gözlemcileri ayrıntılı notlar izleyip kaydederken, Kasakela birliği Kahamalara karşı sistematik bir şiddet kampanyası olarak tanımlanabilecek bir hareket başlattı. Kasakelalı erkek grupları gizlice Kahama bölgesine girmeye başladı, görünüşte bir şeyler aramaya başladılar. Ocak 1974 ‘te aradıkları şey belli oldu: altı Kasakela erkek grubu, yalnız bir ağaçta meyve yiyen Godi adında genç bir Kahama erkeğini sardı.
Kasakelalılar onu ağaçtan çekip yere sürükledi ve erkeklerin birçoğu Godi’yi kolları ve bacaklarından tuttu, diğerleri onu dövdü ve ısırdı, birkaç kez büyük bir kayaya çarptı. Godi sürünerek uzaklaştı fakat bir daha asla görülmedi. Büyük ihtimalle dayaktan öldü.
Kasakelalılar, Şempanze ekolojisinden yararlanan kasıtlı bir taktik kullanıyor gibiydi. Şempanzelerin sosyal hayvanlar olmasına rağmen, normalde yapmadıkları bir şey var ki o da yiyecekleri paylaşmaktır.
Yiyecek aramaya gelince, her yetişkin kendi başınadır. Ve büyük bir Şempanze grubu olan grup, yenilebilir kaynaklarının herhangi bir alanını reddettiğinden, her bir şempanze çevredeki ormanda yiyecek aramak için sabahları diğerlerinden ayrılıp öğleden sonra gruba geri dönerek bunları dağıtıyordu.
Kasakela erkekleri kasıtlı olarak Kahama bölgesine giriyor gibiydiler ve beslenme süreleri boyunca saldırılara açık olan birliklerinden ayrılmış yalnız bireyleri arıyorlardı.
Klasik gerilla savaşıydı.
Bu taktikleri kullanarak Kasakelalılar, önümüzdeki dört yıl boyunca, her seferinde bir defa olmak üzere Kahama erkeklerini sistematik olarak araştırdı ve pusu kurdu. Korkunç bir şekilde, Passion adlı Kahama kadınlarından biri, belki de bitmeyen stres nedeniyle, çocukları kaçırmaya, öldürmeye ve kendi askerleri içinde yemeye başladı.
1977’de Kahama erkekleri Charlie ve Sniff öldürüldü. Birliğin erkekleri tamamen ortadan kalktıktan sonra, Kasakela akıncıları kadınlara döndü.
Bunlardan üçü zorla Kasakela topraklarına sürüklendi, bir başkasının dövüldüğü ve ısırıldığı, diğerlerinin kaybolduğu ve muhtemelen öldürüldüğü gözlendi. Tüm bebekleri de tahrip edildi. 1978’de Kahama birliği artık yoktu. Tamamen ve sistematik bir şekilde silinmişti.
Goodall için hayal kırıklığı yıkıcıydı. Daha sonra şöyle yazdı: “Birkaç yıl boyunca bu yeni bilgiyle başa çıkmak için mücadele ettim. Çoğunlukla gece uyandığımda aklıma korkunç fotoğraflar geliyordu.
Onu özellikle etkileyen bir kare, ölmekte olan bir Kahama erkeğinin yüzünden akan kanı yakalamak ve böylece içebilmek için ellerini çukurlayan, ironik bir şekilde Şeytan adındaki genç bir erkeğe aitti.
Dört yıllık savaşında muzaffer olan Kasakela grubu şimdi boş Kahama bölgesine taşındı. Ancak zaferleri kısa sürdü. Sınır anlaşmazlıkları kısa sürede Kasakelalıları ve onlardan daha büyük Kalande birliği olan yeni komşuları arasında dağıldı.
Kasakelalılar bu anlaşmazlığı kazanacak sayılara sahip değildi ve çatışmadan kaçınmak için eski bölgelerine geri çekildiler.
Gombe Şempanze Savaşı, bilim topluluğunu hem elektriklendirdi hem de böldü.
Bazıları için, kabileler arası şiddet ve savaşın; primatlarda genetik olduğu, insanların genetik olarak en yakın akrabalarındave aynı zamanda kendimizde olduğu gibi değiştirilemez bir parçası olduğu kanıtlandı.
Diğerleri için, Gombe Savaşı sadece bir sapmaydı: bazıları Goodall ‘ın varlığının bu olayı kışkırttığını savundu (ilk çalışmalarında, araştırmacıların onları izlemesi için bazı birliklere yiyecek vermesini sağladı. ), diğerleri bunun geçici bir kalabalık ve kaynak yetersizliğinden kaynaklandığını savundu.
Bu konu daha ileri çalışmalara yol açtı: Araştırmacılar, hem hüküm süren askerler arasında hem de sürmeyenler arasında, bazı durumlarda askerlerin müdahaleci olmayan yöntemlerle gözlenen diğer birlik içi Şempanze şiddeti örneklerini buldular.
Diğer şempanzeler tarafından öldürüldüğü bilinen şempanzelerin yarısından fazlasının Gombe Savaşı dahil olmak üzere sadece iki ihtilaftan kaynaklandığı ve bunların her ikisinde de kaynak eksikliğinin motive edici bir faktör olabileceği bulundu.
Ayrıca, 2002 yılında Meksika ‘daki Örümcek Maymunları başta olmak üzere, diğer primat türlerinde de “savaş” bulundu.Bu çatışma birliklerden birinde erişkin kadınların bulunmamasından kaynaklanıyor gibi görünüyor.
Çeviri: Burak AKTEPE
Yorumlar 1