Albert Einstein 14 Mart Doğum Günü. Bir Dahinin Hayatı!

Bu yazımızda sizlere , fiziğe yeni bakış açıları getirerek kuramsal fiziğe yön veren, okur-yazar oranı en düşük ülkelerde bile tanınan, aynı zaman da 14 Mart günü doğum günü olan Albert Einstein ‘ı tanıtmaya çalışacağız. Bunu yaparken olayın magazinsel boyutuna takılı kalmadan, pek kronolojik bir çizgi izlemeyen ve Einstein ‘ın 76 senelik ömründen bize göre belli önem arz eden kesitleri paylaşacağız. Keyifli okumalar dileriz.

Bir Dahi Doğuyor!

Albert Einstein 14 Mart 1879 tarihinde Almanya’nın Ulm kentinde dünyaya geldi. O tarihlerde sanayi devriminin de etkisiyle , ailesinin geleceğini düşünen Einstein’ın babası Hermann ve amcası Jakob doğrudan akıma dayalı elektrikli ekipmanlar ( örneğin: sokak lambası) üreten bir şirket kurmak için aile 1890 yılında Münih’e taşındı.

Albert ailesi yahudi olduğu için 5 yaşından 8 yaşına kadar Münih’teki bir Katolik ilkokulunda eğitim aldı. 8 yaşındayken Luitpold Gymnasium’a geçiş yapan Einstein 15 yaşına kadar burada eğitimine devam etti. 1894 yılında işler Hermann ve Jakob’un istediği gibi yolunda gitmeyince ( Bunun sebebi : Doğru akımdan daha çok alternatif akımın tercih edilmeye başlanması ve ailenin bu sisteme geçecek paraya sahip olmamasıdır. ) fabrika satıldı.

Daha sonrasında aile yeni umutlarla ilk olarak İtalya’nın Milan kentine , bir iki ay sonra ise Pavia’ya taşındı. Aile Pavia’ya taşındığında Einstein 15 yaşındaydı ve eğitimini tamamlamak için Münih’te kaldı. Babası Hermann , Einstein’ın elektrik mühendisi olup ileride ailesine destek olmasını istiyordu.Ancak Einstein’ın istekleri , hayalleri çözülemeyen gizemleri çözüp kuramsal fizikte ilerlemekti.

Münih’te ki eğitim sistemini beğenmeyen aynı zaman da ailesinden uzak kalmaktan hoşlanmayan Albert , aile dostları olan bir doktordan şimdiki tabiriyle bir çürük raporu alarak İtalya’ya ailesinin yanına gitti. İtalya’da geçirdiği süre boyunca “ Manyetik Alanda Eter(Esir) Durumunun İncelenmesi “ başlıklı kısa bir makale yazdı. ( Yanlış bilmiyorsam bu makalenin ismi “ Kılcallık Olayından Elde Edilen Tümdengelimler”)

Erken Ulaşılan Olgunluk Sizi Hedefe Daha Kısa Sürede Götürür!

Einstein on iki yaşındayken tek bir yaz mevsiminde kendi kendine çalışarak cebir ve Öklid geometrisini öğrenmiş, ayrıca Pisagor teoremi üzerine kendi kanıtını geliştirmiştir. Doğal olarak sizlerin de tahmin edebileceği gibi, 12 yaşındaki bu çocuk doğanın “ matematiksel bir yapı “ olarak anlaşılabileceğini fark etti.

13 yaşındayken Immanuel Kant’ın Saf Aklın Eleştirisi adlı kitabı okuyarak bir kez daha hocaları tarafından dikkat çekmeye başladı. ( Bunda şaşılacak ne var ki arkadaşım? diye düşünüyor olabilirsiniz. Kısaca şunu söyleyebilirim ki : Okumayı deneyin.) Aynı zaman da bu kitap Einstein’ın “ hayatımı değiştiren, bana yön veren “ diyerek nitelendirdiği iki kitaptan biridir.

1895 yılında Einstein Zürih’teki İsviçre Federal Politeknik için giriş sınavlarına girdi. Sınavda siyaset , dil , edebiyat gibi Einstein’ın gereksiz gördüğü konular bulunduğu için Einstein sınavı geçemedi. Ancak fizik ve matematikte olağanüstü notlar aldı. Daha sonrasında Politeknik müdürünün tavsiyesi üzerine Einstein İsviçre’nin Aaarau kentindeki Argovian Kanton okuluna gitti.

Burada Profesör Jost Winteler ve ailesiyle birlikte kalan Einstein , Winteler’in kızı Marie’ye aşık oldu. Hatta Albert ‘in kardeşi Maja daha sonrasında Winteler’in oğlu Paul ile evlenecekti.

Ocak 1896 yılında babasının onayıyla Einstein askerlikten kaçınmak için Alman vatandaşlığını reddetti. ( Şunu belirtmem gerekir ki , bu konu hakkında kaynaklar çatışmaktadır. Bazı kaynaklar Einstein’ın çocukluğundan bu yana Almanya’yı pek sevmediğini ve Winteler’ın “Dünya vatandaşıyım” görüşünden etkilenerek bu kararı aldığını yazmaktadır.)

Einstein Eylül 1896’da İsviçre’deki eğitimini tamamlayıp, 17 yaşında Zürih Politeknik’te dört yıllık matematik ve fizik öğretmenliği diploma programına katıldı.

Mileva Marić

Einstein’ın ilk eşi olacak , 20 yaşındaki Sırp Mileva Marić de o yıl Politeknik’e kayıt oldu. Kendisi bölümdeki tek kadındı. Birkaç yıl içinde Einstein ve Mileva arasındaki arkadaşlık romantizme dönüşmeye başladı.

Daha sonrasında bu ikili müfredatı beğenmedikleri için sık sık derslere girmeyip birlikte kuramsal ve müfredat dışı konulara kafa yoruyorlardı. Mileva Marić’in Einstein’ın ileride yayınlanacağı makalelerine katkıları olduğu iddia edilmiş olsa da bu iddialara yönelik kanıt bulunamamıştır.

ilginizi çekebilir: Albert Einstein’ın gölgesinde kalan dahi: Mileva Einstein

Albert Einstein ve karısı Mileva Maric Einstein

Çiftin üçüncü senesinde Einstein , Profesör Heinrich Weber’in elektroteknik laboratuvarı dersini aldı. Ancak Einstein sadece zorunlu deneyleri değil, kendi tasarladığı deneyleri de yapıyordu. Hatta Einstein bazen kendi deneylerini yapabilmek için bazı derslere girmiyordu.

Einstein son derece parlak bir zekaya , bitmek bilmeyen bir merak duygusuna sahip olmasına rağmen bu durum hocaları tarafından hiç hoş karşılanmıyordu. Durum böyle olunca , Einstein mezun olduğunda hiçbir hocası tarafından başka okullara örnek gösterilmediği için aradığı asistanlık pozisyonunu bulamadı.

Bern’de Bir Patent Bürosu

Mezun olduktan sonra Einstein iki yılını istediği tarzda bir iş bulabilmek için harcadı. Ancak başarılı olamayınca, eski bir sınıf arkadaşının babası kendisine Bern’de bir patent ofisinde , asistan müfettiş olarak iş buldu. Einstein için sıkıcı bir durum olsa da , bir avantajı vardı: İcat edilen her elektromanyetik cihaz Einstein’ın kontrolünden geçiyordu.

Patent ofisinde işinin büyük kısmı elektrik sinyallerinin aktarımı ve elektriksel-mekanik zaman eşgüdümü ile ilgili sorular hakkındaydı. Durum böyle olunca bu konu hakkında düşünce deneyleri yapan Einstein’ın , ışığın doğası ve uzay-zaman ilişkisi hakkında radikal sonuçlara varmasını sağladı.

Mucizevi Yıl : 1905

Einstein 1905 yılında tam olarak dört makale yayınlayarak modern fizik anlayışında devrim yaratmıştır desek yanlış olmaz. Tahminimce Einstein bu sene artık hak ettiği pozisyonu bulmak, artık göz ardı edilmemek ve düşüncelerini susturamadığı için bunu formüllere yansıttı. İlk makalesini 9 Haziran 1905’de Fotoelektrik etki konusu üzerine yayımladı.

Bu Max Planck’ın“ Kara Cisim Işıması “ çıkmazına çözüm olarak önerdiği, radyasyonun kuantalardan ( paketlerden ) oluştuğu tezinin ışık için de geçerli olduğunu önerdi ve böylece kuantum kuramının temellerinin atılmasına önemli bir katkı sağladı. ( Hatta Einstein bu katkısı için , “seneler sonra” nobel ödülüyle onurlandırılmak istendi.

Bu durum söz konusu olduğunda Einstein özel ve genel görelilik kuramlarıyla tüm dünyada tanınır hâle gelmişti , bu sebeple nobel komitesi aptal konuma düşmemek için böyle bir karar aldı . Ancak Philipp Lenard gibi Nazi yanlısı kişiler Einstein’ın kuramlarının uydurma olduğunu düşündüğü için Nobel komitesi de bu makale için Einstein’a ödül vermek istemiştir.)

ilginizi çekebilir: Einstein’ı Ünlü Yapan Güneş Tutulması

Brown Hareketi

İlk makalesi sırf bir patent bürosunda çalıştığı için pek önemsenmeyen Einstein durmadı ve ilk makalesinden 1 ay sonra Brown Hareketi üzerine ( Atomların varlığına bir kanıt sunduğu) bir makale daha yayımladı. Hâlâ yeterli önemi göremeyen Einstein 2 ay sonra bu sefer Özel Görelilik üzerine bir makale yayımladı.

( Bu makalesiyle James Clerk Maxwell ‘in elektromanyetik denklemleri ile mekanik yasalarını bağdaştırdı. Işık hızının her referansa göre sabit olduğunu önerdi ve senelerce inandığı eser kuramını reddetti.)

2 ay sonra bu sefer Kütle-Enerji eşitliği üzerine bir makale yayımladı.

( Kütle enerji eşitliğini neredeyse hepinizin bildiği ünlü formülü ile gösterdi E=mc^2 . Aynı zaman da ışığın kütle çekim ile bükülebileceğini gösterdi. )

Bu senenin mucizevi bir yıl olmasının bir sebebi de : Einstein’ın Mileva ile evliliğinden oğlu Eduard bu sene dünyaya gelmiştir.

( Einsten’ın ne kadar iyi bir baba olduğu muammadır ancak bu durum onu mutlu etmiş olsa gerek. )

Einstein artık tanınmaya başlamıştı. 1909’da Zürih’te doçentlik unvanıyla fizik anlatmaya başladı. 1911 yılında ( Mileva’ya da bu değişikliğin iyi geleceğini düşünerek) Avusturya’ya gitmeye karar verdi ve Prag’da Karl-Ferdinand Üniversitesinde profesörlük unvanı aldı. 1914 yılında seneler önce vatandaşlığını reddettiği Almanya’ya geri döndü ve Berlin Humboldt Üniversitesinde profesör oldu. Bu işlerindeki sözleşmelerinde, kuramsal çalışmalarına daha çok yoğunlaşabilmek için, öğretmenlik görevlerini oldukça azaltan maddeler vardı ve 1 sene sonra Einstein bazı fizik temellerini değiştirecekti.

Genel Görelilik

Einstein’ın 1905 yılında yayımladığı Özel Görelilik kuramı : Düzgün doğrusal hareket eden ( ivmelenme olmayan ) sistemlerde geçerliydi. Fizik doğayla her zaman iç içe olan bir bilim dalı olduğu için bu teori yeterli değildi doğal olarak. Einstein on senelik bir çalışma sonucu , birbirine göre hızlanan ve yavaşlayan ( yani ivmeli hareket eden ) sistemleri de içeren Genel Görelilik Teorisi‘ni yayımladı.

ilgili makale: Gerçek Yaşamda Einstein’ın Görelilik Teorisini Görebilmenin 8 Yolu

Özel Görelilik, Newton’un mekanik yasalarını değiştirmişti . Genel Görelilik ise daha da ileri giderek yaklaşık 250 yıldır kabul gören Newton’un kütle çekim kuramını değiştiriyordu. Doğal olarak tepkiyle karşılandı. Bunu daha iyi anlayabilmemiz için Arthur Eddington ( genel göreliliği bir güneş tutulmasını gözlemleyerek ispatını yapan astrofizikçi) ile yapılan bir röportaj kesitini sizlerle paylaşmak istiyorum :

Eddington’a “ kuramı yalnızca üç kişinin anlayabildiği söyleniyor , doğru mu ?” sorusu yönlendirildiğinde , Eddington kısa süreliğine duraklar ve şöyle cevap verir : “ Üçüncü kişinin kim olduğunu düşünüyordum “.

Bu hikaye doğal olarak kaynaktan kaynağa değişkenlik gösterse de elde edilecek sonuç aynıdır: Bu devrim niteliğinde ve anlaşılması, kabullenmesi zor bir teoridir.

Son olarak

Einstein Mileva ile anlaşamadığı ve kuzeni Elsa’ya karşı hislerini gizleyemediği için Mileva Marić ile ayrılmış ( bu ayrılma 1912 yılında gerçekleşmiş olsa da resmi olarak 1919’da gerçekleşmiştir.) ve kuzeni Elsa ile evlenmiştir.

Hayatının geri kalanını her zaman olduğu gibi kendini bilime adayarak , dini inancı pek olmasa da Yahudilere yapılan zulümler karşısında durmak için onlara bağış aramakla hayatını geçirmiş, savaş döneminde bile insanlara zarar vermeyecek bilimsel gelişmelerin devam etmesini desteklemiş bir kişi olarak hayatını sürdürmüştür.1940 yılında resmi olarak bir Amerikan vatandaşı olan Einstein 18 Nisan 1955 yılında dünyaya gözlerini yumdu.

Editörün Yorumu

Gönül ister ki bir kuramsal fizikçi adayı olarak Einstein’ın hayatını özellikle bilime kattıklarını detaylıca anlatabilsem ancak bunu bir kitapta toplamak bile zor iş, elimden geldiğince bilinmesi gerekenleri sizlere aktarmaya çalıştım , umarım beğenmişsinizdir. Son olarak Einstein’ın şu sözüyle yazıyı bitirmek istiyorum : Yüksek Ruhlar , her zaman sıradan akılların şiddetli muhalefetleriyle karşılaşırlar. Bu dahi insanın hayatını daha detaylı merak eden arkadaşlar için;
Dizi Önerisi: Genius ( 1. Sezon )

Kitap önerisi : Michio Kaku -Einstein’ın Evreni ( Devlet kütüphanelerinde bile bulabileceğiniz sayılı fizik kitaplarından biri )
Albert Einstein – İzafiyet Teorisi
Thomas Bührke – Einstein’ın Görelilik Kuramı
Harald Fritzsch – Yanılıyorsunuz Einstein! ( Bu ekstra bir kitap , Newton , Einstein Bohr gibi fizikçileri tek bir zamanda buluşturan , bilimi sanatla süsleyen nitelikte ve bunu da devlet kütüphanelerinde bulabilirsiniz. )
Einstein’ın hayatımı değiştiren diyerek nitelediği iki kitaptan biri :
Immanuel Kant – Saf Aklın Eleştirisi ( Hawking’in bile anlaşılası güç diyerek tanımladığı bir kitaptır, uyarayım.) Diğer kitabın Türkçe çevirisi bulunmadığı için ve şuan ismini hatırlamadığım için paylaşamıyorum , üzgünüm.

Albert Einstein 14 Mart Doğum Günü. Bir Dahinin Hayatı!

Bir Dahi Doğuyor!