Bill Gates Koronavirüs Üzerine 31 Soru ve Cevap: Şu anda yapılması gerekenlerle ve diğer alakalı konularla ilgili düşüncelerim. Dün Reddit ’te COVID-19 ile ilgili bir “Bana Soru Sor” etkinliği düzenledim. Kullanıcılar her zamanki gibi pek çok mantıklı soru sordular. Böylece bu pandemiyle ilgili gerçeklere dayalı bir tartışma ortamı yaratma fırsatı yakaladık ve gelecekteki başka virüsleri nasıl engelleyebileceğimizi konuştuk. (Reddit’te de belirttiğim gibi, böyle zor bir dönemde birçok olumlu yorumla karşılaşmak çok güzel.)
Aşağıda, aldığım tüm soruları (çok uzun olduğu için ufak düzenlemeler yaptım) cevaplarımla beraber bulabilirsiniz. Burada Gates Notes’te ve sosyal medya hesaplarımda COVID-19 ’la ilgili daha çok paylaşım yapacağım. Bu sırada, sağlıkla kalın ve ellerinizi yıkamaya devam edin!
Kullanıcıların soruları:
Bugünkü krizle ilgili sizi en çok endişelendiren ve ümit veren nedir?
Cevabım: Şu aşamada gelişmiş ülkelerde pek çok vaka görüyoruz. Test yapmak ve sosyal mesafeyi sağlamak ( ki ben buna “kapanma” diyorum) gibi doğru adımlarla2 – 3 ay içerisinde hastalığı yüksek seviyelerde önleyebilirlerdi. Ekonominin yaşayacağı darbe konusunda endişeliyim ama gelişmiş ülkeler kadar şanslı olmayan ve sosyal mesafeyi koruyamayıp yeterli yatak kapasitesi olmayan gelişmekte olan ülkelerin nasıl etkileneceği beni daha çok endişelendiriyor.
Bu kriz zamanında Amerikanların birbirine nasıl yardım etmesi gerektiğini kısaca açıklar mısınız?
Asıl yapılması gereken “kapanma” yaklaşımını uygulayarak hastalık oranını önemli ölçüde azaltmak. Böylece olabildiğince hızlı şekilde normale dönebiliriz. Sağlık çalışanları gibi mesleklere sahip kahramanca işler yapıyorlar ve onları desteklemeliyiz. Bu eşi benzeri görülmemiş durumda bile sakinliğimi korumalıyız.
18 ay süren aşı geliştirme döneminin kısalma ihtimali var mı ve ne kadar kısalabilir?
Bu harika bir soru. Aşıyı geliştirmek için 6 farklı çalıştırma sürdürülüyor. Bazıları RNA denen, daha kanıtlanmamış yeni bir yaklaşımı deniyor. Farklı yaklaşımları denemek için birçok üretim yapmalıyız çünkü bazısının işe yaramayacağının farkındayız. Dünyayı korumak için milyarlarca aşıya ihtiyacımız olacak. Güvenli ve etkili olduklarına emin olmak için aşıların test edilmesi lazım. Grip aşısı gibi bazı aşılar yaşlılarda işe yaramıyor.
İlk aşılar sağlık çalışanlarına ve tehlikede olan çalışanlara gidecek. Eğer her şey yolunda giderse bu 18 aydan önce olabilir ancak biz, Dr. Fauci ve diğerleri emin olmadığımız sürece söz vermekten kaçınıyoruz. Çalışmalar son hızda devam ediyor.
Ben de aynı şeyi sormak istiyorum ama benim sorum etkili bir tedavi bulmak için gerekli süreyle ilgili.
Tedaviyi bulmak aşıdan önce gerçekleşebilir. Bu, solunum cihazı gibi yoğun bakıma ihtiyaç duyan insanların sayısını azaltabilir. Bill & Melinda Gates Foundationolarak “Therapeutics Accelerator” projesini gelecek vadeden fikirleri saptamak ve sektörün tüm imkanlarını bir araya getirmek için başlattık. Bu yüzden bir verim alacağımızı umuyorum. Anti- viral ilaçlar, antikor veya başka bir şeyler de olabilir.
Şu anda çalışılan fikirlerden biri iyileşen insanların kanını (plazma) kullanmak. İnsanları korumak için antikorlara bu yolla ulaşabiliriz. Eğer işe yararsa sağlık çalışanlarını ve durumu kritik olan hastaları korumak için en hızlı yol bu olacak.
Bir eğitimci olarak öğrencilerimi korumak için ne yapabilirim?
Özellikle bu dönemde internet erişimi olmayan düşük gelirli öğrencilerim için endişeliyim. Onları rahatlatmak için onlara e- postalar gönderdim (kedi resimleri de dahil) ancak öğrencilerimin eğitim açısından ve uzun dönemde nasıl etkileneceği konusunda endişelerim var.
Okulların gelecek birkaç ay büyük olasılıkla kapalı olması büyük bir sorun. Öğretmenlerin uzaktan eğitim için bulduğu yaratıcı fikirlere hayran kaldım. (Eğer bunu okuyan bir öğretmenseniz, çabalarınız için teşekkür ederim.) Ancak herkesin uzaktan eğitim sistemi kuramadığını da biliyorum.
Khan Academy, CommonLit, IllustrativeMathematics, Zearn ve Scholatic gibi pek çok çevrimiçi kaynak var aslında. Comcast ve diğer internet bağlantısı sağlayıcıları erişimi kolaylaştırmak için özel programlar tasarlıyorlar. Microsoft ve diğerleri de makine tasarlamaya çalışıyorlar ama tedarik zinciri oldukça zorlu. Ne yazık ki düşük gelirli öğrenciler bu durumdan daha çok etkilenecek o yüzden onlara yardım etmek için elimizden geleni yapmalıyız.
Salgın konusunda Çin’in tutumu hakkında ne düşünüyorsunuz? Bu tutuma 1’den 10’a kadar kaç puan verirdiniz?
23 Ocaktan sonra durumun ne kadar ciddi olduğunu anladılar ve büyük bir gelişme sağlayan sosyal izolasyon yoluna gittiler. Tabi bu izolasyon insanlar için pek çok zorluk çıkardı ama vakaları azalttı. Diğer ülkeler bunu biraz farklı yapacak ama aşı bulunana kadar testler ve sosyal izolasyonun birlikte yürütülmesi kesinlikle işe yarıyor.
Sizce, bu pandemine zaman olursa olsun bittiğinde bir sonrakine hazırlıklı olabilmemiz için küresel olarak atmamız gereken ilk adım nedir?
2015’te gerçekleştirdiğim TED konuşmamda bundan bahsettim. Teşhisleri, ilaçları ve aşıları hızlı bir şekilde belirliyor ve üretebiliyor olmamız lazım. Eğer yatırım yapılırsa bunu doğru bir şekilde yapabilecek teknolojiye sahibiz.
Bu konuda ülkeler beraber çalışabilir. Aşılar üzerinde çalışmaları bulunan CEPI’yi= Coalition for Epidemic Preparedness Innovation (Salgın Hazırlık Yenilikleri Koalisyonu) kurduk ancak tüm dünyaya yetecek kadar yedek üretim kapasitesi için çok daha fazla sermayeye ihtiyacımız var.
Bunun gibi bir durumu beklediğinize dair sizin ve uzmanların uyarılarına rağmen çoğu devlet neden hazırlıksızdı?
Yeni bir virüsün çıkıp çıkmayacağını kimse tahmin edemezdi. Ancak bir noktada bir tür griple ya da solunum yollarını etkileyen bir virüsle karşılaşacağımızı biliyorduk. Neredeyse hiç yatırım yoktu. Derneğimiz, Wellcome, Norveç, Japonya, Almanya ve Birleşik Krallık tarafından fonlanan CEPI’nin kuruluşu elbette bir gelişmeydi ama olması gerekenden çok daha küçük ölçekliydi.
Olası savaşlara ve yangınlara hazırlıklıyız ancak artık salgınlara hazırlık için de aynı ciddiyeti göstermeliyiz. Teşhis koymaya yarayan yeni yolları, tedavileri ve aşıları bulabilen biyolojik araçlarımız; doğal yollarla ortaya çıkan salgınlara karşı koymak için güçlü bir sistem sağlıyorlar.
Ben de sizin gibi Seattle’de yaşıyorum ve yeterince test yapılmadığını düşünüyorum. Vaka sayımız diğer eyaletlerden çok az. Sizce bunun sebebi ne? Etkili bir sosyal mesafe uygulaması mı test eksikliği mi?
ABD’de test uygulaması henüz oturmadı. Umarım gelecek haftalarda hükümet bunu evde test ve danışma merkezleriyle ilgili bilgi bulabileceğiniz bir internet sitesi kurarak düzeltecek. Bu konu şu an biraz karışık. Seattle’de Washington Üniversitesi her gün binlerce test yapsa da kimsenin ulusal bir takip sistemine erişimi yok.
Her bir pozitif test, hastalığın nerde olduğunu ve sosyal mesafeyi artırıp artırmama konusunda bir karar verme aracı olarak görülmeli. Güney Kore dijital bir temas izleme mekanizması konusunda da bu konuda da çok iyi bir iş çıkardı.
ImperialCollege COVID-19 Response Team raporunu ve kronolojik sırayla yazılmış bu açılamayı okudum. Hiçbir şey yapmazsak dört milyon, sosyal mesafe ve artış oranını azaltma gibi yumuşatma stratejileriyleyse 1.1- 2 milyon Amerikalının hayatını kaybedeceğinden bahsediyor. Kapanma yani “18 aylığına her şeyi askıya alma” stratejisiyleyse sadece birkaç bin insanın hayatını kaybedeceğini söylüyor.
Sizce bu sayılar doğru mu, eğer doğruysa evlerinizde kalın emri vermemek için önümüzde bir engel var mı?
Bu modelde ortaya atılan parametreler oldukça kötümser. Çin’in yaşadıkları elimizdeki en önemli veri.“Kapanmayı” uygulayarak vaka sayısını azaltabildiler. Geniş çapta testler yapıyorlar böylece tekrar bir artış olursa hızlıca tespit edebiliyorlar, ki bu zamana kadar da çok olmadı. Geniş çapta enfeksiyonu önleyebildiler.
TheImperial modeli bu örnekle uyuşmuyor. Modeller onları dayandırdığınız tezler kadar iyi olabilir. Bugün şahit olduğumuz durumla daha yakından örtüşen, ilerdebüyük öneme sahip olacak modeller üzerinde çalışılıyor. Yatırımcısı olduğum Hastalık Modelleme Enstitüsü (Institute for Disease Modeling) grubu başka gruplarla birlikte bu konu üzerinde çalışıyor.
Covid- 19 testi standartları aşırı adaletsiz. Zengin ve ünlülerin lehine işliyor. Profesyonel sporcular gibi kişiler için hatta belirti göstermeyenler için bile test yapılıyor. Sağlık çalışanlarından ya da ilgili mesleklerden bahsetmiyorum; oyunculardan, sporculardan vb. bahsediyorum. Diğer bir açıdan, Washington Kaiser’de yayımlanan rehbere göre test için 38.5 ℃ ateşiniz, ciddi solunum yetmezliğiniz ya da öksürüğünüz olmalı. Buna rağmen sonuçların çıkması en az beş günü bulabilirmiş.
Hükümetin halletmesi gereken Covid- 19 testi gibi bir durumda bile nasıl zengin ve ünlülere hala nasıl ayrıcalık tanınıyor? “Önemli olan insanlar” için ayrılmış testler mi var? Zengin ve ünlüler her istediğini, istediği zaman alırken; herkese toplum sağlığını düşünerek sağlık sistemine çok yüklenmemesi gerektiğini söylemek ikiyüzlülük değil mi?
İnsanların durumlarını anlattığı bir CDC (Hastalık Kontrol ve Korunma Merkezleri) internet sitesi kurarak test sistemini adaletli bir hale getirmeliyiz. Öncelikli vakalar 24 saat içinde test edilmeli. Bu gerçekleştirilebilir çünkü zaten pek çok ülke böyle yaptı. Mesela sağlık çalışanlarının önceliği olmalı.
Yaşlıların önceliği olmalı. Sistemi oturtursak birkaç hafta içinde test talebini karşılayabiliriz. Sistem olmadan neyin eksik olduğunu saptayamıyoruz. Kültür çubuğu, ayıraç ya da herhangi bir şey olabilir.
Virüsle savaşmak için Hollanda’nın geliştirdiği yaklaşım hakkında ne düşünüyorsunuz? Tamamen kapanmaya gitmeyecekler, onun yerine “sürü bağışıklığı” yoluna giderek kontrollü bir şekilde yayılmasına izin verecekler.
İşe yaradığı bilinen tek model ciddiyetle yürütülen bir sosyal mesafe uygulaması (“kapanma”). Eğer bunu yapmazsanız hastalık daha çok yayılacak ve hastaneleriniz vakalarla dolup taşacak. Bu yüzden, yol açtığı sorunlara rağmen “kapanma” yoluna gitmeliyiz. Eğer bir ülke vakalarını kontrol altına alamazsa diğer ülkeler o ülkeye girişi de o ülkeden çıkışı da engeller. Bence eninde sonunda Hollanda da diğer ülkelerin yaptığını yapacak.
Klorokin / Hidroksiklorokin hakkında ne düşünüyorsunuz?
Şu anda tedavi için denen birçok ilaç var. Bu da onlardan biri ama henüz kanıtlanmış bir şey yok. Eğer etkinliği kanıtlanırsa elimizdeki limitli kaynaklar en çok ihtiyacı olan hastalara gitmeli. Bunu çözmek için süregelen bir çalışmamız var. Ayrıca tedavi için ortaya atılan fikirleri topladığımız bir sisteme sahibiz.
Ortada pek çok fikir var ancak aralarından sadece en çok gelecek vadeden fikir hastalar üzerinde denenmeli. Çin bazı testler yapıyordu ama şu an çok az vakaları kaldığı için bu test şimdi diğer yerlere aktarılmalı.
Derneğiniz günümüzdeki pandemiye nasıl yardım ediyor? Bağış yapıp sağlık çalışanları için mal üretiyor musunuz?
Derneğimiz teşhis, tedavi ve aşı geliştiren gruplarla beraber doğru çalışmalara öncelik verebilmek için çalışıyor. Tüm ülkelerin bu araçlara erişimi olduğundan emin olmak istiyoruz. Şubatta çeşitli şeyler için 100 milyon dolar bağışladık ve daha da çok bağışlayacağız. Önceliğimiz tedavi ve aşı için yeterli üretim kapasitesi olduğundan emin olmak. Bir yandan da eğitim grubumuz çevrimiçi kaynakların öğrencilere yeterli olması için çaba sarf ediyor.
Solunum cihazı üretimini desteklemek için yapabileceğiniz bir şey var mı?
Bunun için büyük bir çaba var. Eğer sosyal mesafeyi (“kapanma”) doğru bir şekilde sağlayabilirsek vaka artışı bu kadar çok olmayacak. Derneğimizin uzmanlığı teşhis, tedavi ve aşı üzerinde olduğu için solunum cihazı üretimi çalışmalarına dahil değiliz. Yine de derneğimiz, Afrika gibi gelişmekte olan ülkelere de virüs sıçramaya başladığı için tedarik konusunda bir katkıda bulunabilir.
Ülke genelinde bir evden çıkmama emri ilan edilmeli mi? Neden?
Pek çok insan evinde kalabilir ama bu şansa sahip olmayanlar için kalacak bir yer bulmalıyız. Test kitlerini evdeki insanlara gönderebilmek üzere çalışmalar yapıyoruz böylece hem onlar dışarı çıkmak zorunda kalmayacak hem de öncelikli kişilere daha hızlı test yapılabilecek.
Sosyal mesafeyi korurken işletmelerin çalışmaya devam edip ekonomimizi koruyacağı bir düzen sağlamak için ne tür değişiklikler yapmamız gerekecek?
Hangi sektörün işletmelerinin çalışmaya devam etmesi gerektiği biraz düşündürücü bir durum. Gıda tedariği ve sağlık hizmetleri kesin. Hala suya, elektriğe ve internete ihtiyacımız var. Önemli şeyler için tedarik zincirleri işlemeye devam etmeli. Ülkeler hala nelerin devam etmesi gerektiğini düşünüyor.
Eninde sonunda kimin iyileştiğini, test edildiğini veya aşıyı bulduğumuzda kimin aşı olduğunu görebileceğimiz dijital bir ortamımız olacak.
Bu ne zaman bitecek?
Küresel anlamda azaltmak için aşıya ihtiyacımız var. Eğer doğru adımları atarlarsa pek çok gelişmiş ülke vaka sayısını alt seviyelerde tutabilecek (ABD de dahil) ama gelişmekte olan ülkeler enfeksiyonu durdurmada zorluk yaşayacak o yüzden aşı büyük önem sarf ediyor. GAVI isimli bir grup gelişmekte olan ülkelerin aşı almasına yardım ediyor ve aşıyı bulduğumuzda da kilit bir rol oynayacaklar.
Bu ne kadar sürecek?
Bu ülkeden ülkeye büyük değişiklik gösterir. Çin’in test sistemi ve etkili “kapanma” politikası sayesinde şu an orada çok daha az vaka ortaya çıkıyor. Eğer bir ülke test ve “kapanma” konusunda iyi iş çıkarırsa 6- 10 hafta içinde vakaları azaltıp tekrar açılabilir.
Kapanma bitince tekrar bir virüs artışı yaşanmaz mı?
Diğer ülkelerden gelen insanlara yönelik stratejinize ve test gücünüze göre değişir. Şu ana kadar Çin’de tekrardan vaka artışı çok küçük ölçeklerde oldu. Ülkeye gelen kişileri sıkı bir kontrolden geçiriyorlar. Hong Kong, Tayvan ve Singapur da bu konuda iyi bir iş çıkardı. Eğer bunu doğru yapabilirsek tekrar bir artışı çok küçük ölçekte yaşayacağız.
1, 3 ve 6 ay için tahmin edilen pozitif vaka sayısı kaç?
Sokağa çıkma yasağı kalkınca Çin’de olacaklarla ilgili bir düşünceniz ya da teoriniz var mı?
İkinci dalganın çıkması mümkün mü?
Çin büyük bir tekrar artış yaşamıyor. Güney Kore’deki vaka sayıları da gittikçe azalıyor. Testi pozitif çıkan kişiler kendilerini iyi izole edebilirlerse yayılma çok az olacaktır. Hasta olduklarını ne kadar hızlı öğrenirlerse kendilerini de o kadar çabuk izole edeceklerdir
Virüsün dünya nüfusunun ne kadarına bulaşacağı konusunda tahminleriniz nedir?
Bu ülkeden ülkeye büyük değişiklik gösterir. Tayvan, Hong Kong ve Singapur çok hızlı davrandığı için vaka sayıları az olacak. Çin bile nüfusuna göre (%0,1’den daha az) az bir vaka sayısında kalacak. Tayland da başka bir örnek. Ne yazık ki daha fakir ülkelerde sosyal mesafeyi korumak çok daha zor. İnsanlar birbirilerine yakın yaşıyorlar ve beslenmek için para kazanmaları lazım o yüzden virüsün daha hızlı yayılacağı ülkeler olabilir.
COVID’e bağlı sosyal mesafe, izolasyon ve karantina gibi durumların ekonomiye olan etkisi düşünülünce derneğinizin direkt tıbbi müdahaleden başka bir planı var mı? Gıda bankalarına yatırımı artırmak, çalışanlara gelir/ hastalık izni sağlayan raporlara politik açıdan destek vermek gibi?
Dernek uzmanlık alanı olan teşhis, tedavi ve aşı üzerine yoğunlaşmış durumda. Gıda bankaları da dahil sosyal hizmet kurumlarına bağış yapılabilecek bir çok fırsat olacak ve insanların cömert davranacağına eminim. Kimin testinin pozitif çıktığını öğrendiğimiz an, onların izoleyken de ihtiyaçları olan gıda ve ilaca erişebilmeleri için onlara nasıl destek olmamamız gerektiğini çözeceğiz.
NHS (Ulusal Sağlık Servisi) bünyesinde çalışan doktor bir arkadaşım var. Ellerinde kalmadığı için dünden beri maskesiz çalışıyorlar. Kim istifliyor bu maskeleri?
Bunu duyduğuma üzüldüm. İşte tam bu yüzden vaka sayısını en aza indirmemiz için sosyal mesafeye ve işleyişin aksamaması için acilen ulusal test ağına ve veri tabanına ihtiyacımız var.
New York Times’in,bu virüsün “birkaç dalga” halinde olacağını ve 18 ay süreceğini belirten siyasi bir belgeyle ilgili raporu hakkında ne düşünüyorsunuz?
Ne olacağını tahmin etmek için bakabileceğimiz pek çok model var. O makale İnfluenzaya dayalı birkaç tahminden oluşuyor, ayrıca Çin ve Güney Kore’dekiörneklerle uyuşmuyor. Bu yüzden bildiklerimiz konusunda dürüst davranmalıyız ama sosyal mesafenin ve testin vaka sayısını düşürebileceği ortada.
Tekrar açılmak her şeye yeniden başlamak gibi bir şey olmaz mı? İyileşenlerin sayısı hala hastalığa yakalanabilecek insanlardan daha az.
Asıl amaç hastalığa yakalananların oranını alt seviyelerde tutmak. Çin’de alınan önlemler sayesinde nüfusun %0,1’den azı hastalığa yakalandı. Çoğu gelişmiş ülke enfeksiyon sayısını alt seviyelerde tutabilmeli. Bazı gelişmekte olan ülkeler bunu yapamayacak.
Çin’den gelen haberlere inanıyor musunuz ki? Şu noktada biraz zor.
Çin çok fazla test yapıyor. Güney Kore de bu konuda baya iyi. Çin’in durumu ocak ayında ciddileşince vakalar konusunda gayet dürüsttüler, yani evet iyi haber şu ki artık çok daha az vakaya rastlıyorlar. ABD, neler olduğunu anlamamız için test sitemini düzenlemeli.
Büyükannemlere yiyecek içecek gibi şeyler götürürken onları tehlikeye atmamak için ne gibi önlemler almalıyım?
Öncelikle elleri yıkamak. Uzak durmak. Eğer ateşin varsa ya da öksürüyorsan bu işi başkasına yaptırmak.
Neden hala evlere kapanmadık?
Kapanmaya başladık ama daha önce yapmalıydık. Ne kadar erken yapılırsa vakaları da bir o kadar kolay azaltabiliriz.
Sizce tüm bunlardan sonra ekonomi nasıl toparlanacak?
Eninde sonunda toparlanacak. “Kapanmanın” ekonomiye etkisi büyük olacak ama doğru yapılırsa (sürekli bahsettiğim test yapma da dahil) bu işin sonunda tekrar açılabiliriz.
Bunu kontrol altına aldıktan sonra hükümetlerin ve diğer herkesin bir sonraki için büyük yatırımlar yapacağını düşünüyorum. Özellikle bu işten en çok yarayla çıkacak gelişmekte olan ülkeler için küresel bir işbirliği gerekli olacak. Tüm dünyaya yardım etmek adına hastalık nerde olursa olsun onu tedavi etmek için çaba sarf edilmeli. Ulusal sınırlar virüsün umurunda bile değil.
