Gizem Çözüldü: Biyologlar Safran Bitkisinin Genetik Kökenini Açıkladı

Safran bitkisinin Kilogram fiyatı 30.000 avroya kadar çıkabilen, dünyanın en pahalı baharatıdır. Fiyatı bazen altın fiyatını bile geçmektedir. Tipik aroması ise “apo-karetonoid Safranal” tarafından üretilir. Safran, sadece sonbaharda açan Crocus sativus çiçeklerinden elde edilmektedir. 1 kilogram safran elde edebilmek için 150.000-200.000 çiçek toplanmalıdır ancak usta toplayıcılar bile günde 60-80 gram elde edebilmektedir. Daha sonra toplanan her çiçeğin üç stigması (dişicik tepesi) dayine elle ayrılır ve kurutulur. Kurutulan stigmalar iplik haline getirilir ve bu iplikler daha sonra safran baharatını oluşturur. Her yıl dünya çapında yaklaşık 200 ton safran ipliği elde edilmektedir. Keşmir, Hindistan, Afganistan, İran ve Pakistan gibi Akdeniz ülkelerindeki birçok çiftçi için safran üretimin temel gelir kaynağıdır çünkü safran bitkisi tarım için kullanılamayan topraklarda büyümektedir. Dresden civarındaki safran ekimi bile, 1570 yılında başlayan ve yüzyıllar süren bir kesintiden sonra ancak gerçekleştirilebilmiştir.

Don olayı, bitkilerin daha sağlam ve filamentlerinin daha kokulu olmalarını sağlamaktadır. Geçtiğimiz bin yıl boyunca safran; baharat ve boya olarak, romatizma, alkol bağımlılıklarını tedavi etmek için bir ilaç olarak kullanılmıştır. Ayrıca doğum sırasında ağrı kesici olarak da kullanılmıştır. Yunan mitolojisine göre Zeus, safrandan oluşmuş bir yatakta uyurdu. Hatta 14. yüzyıldaki Balsthal’ın Safran Savaşı’nda (Saffron War of Balsthal) İsviçreli tüccarlar bile safran için tuzağa düşürüldü ve soyuldu. Öğütülmüş safran,diğer çiçeklerdeki polen gibi maddelerin de eklenmesiyle sıkça başka maddelerle karışabilmektedir. Bu yüzden uzmanlar tüketicileri sadece öğütülmüş safranı değil, safranın tüm ipliklerini satın almalarını önermektedir. Safran bitkisi, triploid bir melez türdür, sterildir ve kolay yetiştirilememektedir. Neredeyse 100 yıldır safranın muhtemel ana türlerine dair tartışmalar yaşanmaktadır. Eğer bu ana türler bilinebilirse, yeni üreme yollarıyla safran genomuna değişiklikler eklenebilir.

Dresden Biyologları’nın günümüzde çözümlediği gizem de tam olarak bu.TU Dresden Botanik Enstitüsü Bitki Hücresi ve Moleküler Biyoloji Profesörü Thomas Schmidt, “Safranın kökenini anlamayı, ana türlere moleküler ve sitogenetik yöntemler kullanarak ışık tutmayı başardık. Makalemiz asırlık bir gizeme renk kattı. Çok renkli kromozom tanımı, yabani Crocus cartwrightianus sitotiplerinin bir melezi olarak safranın (Crocus sativus) ototriploid yapısını ortayaçıkarmaktadır. Bu makale, New Phytologist Dergisi’nin nisan baskısının başlığı ve 8 Mayıs’ta yayınlanan baskının kapak resminin kaynağıdır.” dedi.

Bu nedenle safran bitkisi, Yunanistan’da bulunan yabani tür Crocus cartwrightianus olan tek bir türden doğar. Dresden Biyologları, saf safranın genom sekanslaması ve karşılaştırmalı kromozom analizi (Floresans in situ hibridizasyonu, FISH) sayesinde, farklı kromatoid bireylerinin genomlarının, hafif kromozomal farklılıkları olan iki Crocus cartwrightianus bireyinin kaynaşmış olduğunu gösterebildi. Elde edilen bu bulgular, bu efsanevi bitkinin kökenleri için yüzyıllarca süren araştırmanın sonuçlanmasını sağlamıştır. Ayrıca safranın kokusunun bozulmaması için, uzun süreli pişirme işlemlerinden kaçınılmalıdır. Safran ipliklerini birkaç dakika ılık suda bekletmek ve onları pişmeye yakın yemeğin içerisine eklemek en idealidir. Ayrıca iplikler, safranlar tazeykenöğütülürse daha da yoğun bir renk verirler .

Editör / Yazar: Beyzanur ŞAHİN

KAYNAKÇA: https://www.sciencedaily.com/releases/2019/03/190311125205.htm