Bir beyin sağlığı uzmanına göre bunun yolu ‘tüm beyni çalıştıran kombinasyon egzersizleri’! On yıl kadar önce kayınpederim beyin felci geçirmiş. Bir günü harika bir eş ve baba iken ertesi gün bambaşka biri olmuş. Hayatta kalsa da ki aslında bu bir mucize sayılır beyninde empatiden sorumlu olan bölge ne yazık ki kalıcı hasara uğramış.
Kibarlığı birden kaybolmuş.
Kocamla tanışığımda babası çoktan değişmişti, sanırsam bu yüzden bana huysuz da olsa normal gözükmüştü. Ancak eşim babasının, onu yetiştiren babasının, gittiği konusunda ısrarcıydı.
Şimdi kayınpederimle ne zaman görüşsem güçlü bir hatırlatmayla yüzleşiyorum: Sevdiklerimiz ve kendimiz için sağlıklı beyinlere ihtiyacımız var.
Ancak ya size sağlıklı bir beyni muhafaza etmekten daha fazlasını yapabileceğinizi söyleseydim? Ya onu geliştirebilseydiniz?
Modern sinirbilimin kurucularından biri olan Marian Diamond’a göre, “uygun uyarım ve zenginleştirilmiş bir çevre” ile insan beyni yaşı kaç olursa olsun gelişmeye devam edebilir.
Bu ‘Nöroplastisite’ olarak adlandırılıyor. Basit bir ifadeyle, beynin yaşlanmaya rağmen büyümeye ve uyum sağlamaya devam etme yeteneği de denebilir. Yetişkinler olarak bile beynimiz eğer uygun şekilde uyarılırsa zihinsel yeteneklerimizi güçlendirebilecek ve anılarımızı keskinleştirebilecek nöronlar yaratmaya devam ediyor.
Başta sadece sudoku ve bulmaca çözerek başarılabilir sanıyordum ancak bu karın kası çalışıp tüm vücut egzersizi yaptığınıza inanmak gibiymiş. Yani eksik.
Newyork Times çok satanlar yazarı Dr. Daniel Amen’in kaleme aldığı Memory Rescue: Supercharge Your Brain, Reverse Memory Loss, and Remember What Matters Most (Hafızayı Kurtarmak: Beyninizi Güçlendirin, Hafıza Kaybını Önleyin, ve En Önemlisini Hatırlayın) adlı kitabı tam da bu konuya dikkat çekiyor. Bize ‘tüm beyin kombinasyon egzersizleri’ hakkında eksiksiz bir rehber sunuyor.
Nöroplastisitenin faydalarından tam olarak yararlanmak için Dr Amen beş farklı beyin alanı üzerinde çalışmamızı öneriyor: prefrontal korteks (PFC), temporal lob, parietal lob, oksipital loblar ve beyincik.
Peki nasıl?
Prefrontal Korteks, Nam-ı Diğer Beynimizin CEO’su
Beynin dört ana bölgesi vardır. Bunlar; frontal, temporal, parietal ve oksipitaldir.
Son ikisi çevremizi algılarken, ilk ikisi yani prefrontal korteksin bulunduğu yer karar vermeden önce duyusal bilgileri bütünleştirir ve analiz eder.
Dr. Amen’e göre, prefrontal korteks beynin CEO’sudur, çünkü “hatalarımızdan ders almamızı ve plan yapmamızı” sağlar. Sağlıklı olduğunda; organize, hedef odaklı, düşünceli, empatik ve duygusal olarak zekiyiz. Aptalca şeyler söylemekten veya yapmaktan kaçınırız.
Ancak kötüleştiğinde, diğer istenmeyen sorunların yanı sıra dürtüsellik, düzensizlik, dağınıklık, kötü zaman yönetimi ve empati eksikliği ortaya çıkar.
Nasıl geliştiririz:
- Scrabble veya Boggle gibi kelime oyunları
- Çapraz bulmacalar
- Söyleşi, münazara aktiviteleri ya da herhangi halka açık hitabet
- Risk, Catan, Satranç gibi strateji oyunları
- İbadet veya meditasyon
“Hepsi arasından en güçlendirici prefrontal korteks geliştiricisidir. Odaklanmayı, yürütme işlevini ve yargıyı, aynı zamanda dürtü kontrolünü sağlar”
- Aerobik aktivite ile birlikte ağırlık çalışması (hızlı yürüyüş).
Temporal Loblar, Onları Hafıza Merkezi Olarak da Adlandırabilirsiniz
Anılar söz konusu olduğunda temporal lobların çok önemli bir rolü vardır. Yeni nöronlar üretmekten sorumlu kök hücreleri barındıran iki denizatı şeklindeki yapı olan hipokampiyi içerirler.
Dr. Amen’in kitabında alıntılanan araştırmaya göre, beslenmemize omega-3 yağ asitlerini dahil ederek zihinsel egzersizler yaparsak ve aktif bir sosyal hayata sahip olursak, hipokampi her gün 700’e kadar yeni hücre üretebilir. Potansiyeli hayal edebiliyor musunuz!
Ancak herhangi geliştirici, besleyici bir ortam olmadan temporal loblar da büyük zarara uğrayabilir.
Bu alandaki hasar, kısa ve uzun süreli hafıza sorunlarına, okuma güçlüğüne, konuşmada doğru kelimeleri bulamama, sosyal ipuçlarını okumada problem yaşama ve ruh halinde dengesizliklere yol açabilir.
Nasıl geliştiririz:
- 3D video oyunları
- Yoğun öğrenim kursları
- Şiir veya nesir ezberleri
- Yeni bir müzik aleti öğrenimi, bu ayrıca Prefrontal kortekse, parietal loblara ve beyinciğe de uyarıcı etki sağlar.
- Fiziksel egzersiz
Parietal Loblar: Yönünüzü Kaybetmeyeceksiniz, Karşınızda Beynin GPS’i
Beynin üst, arka kısmı, yön duygumuzdan ve sağımızı solumuzdan ayırt etme yeteneğimizden sorumlu olan parietal lobları içerir. Başka bir deyişle, GPS’imizi.
Bu alanda sorun yaşayan kişiler genellikle sık sık kaybolur ve nesneleri görsel olarak takip etmekte zorlanırlar.
Hepsinden de kötüsü, hasarlı parietal lobları olan kişilerin sorunlarını inkar etmeleridir. Etkilenenler, ne yazık ki içinde bulundukları tehlikenin farkında değiller. Peki kabul etmesek dahi bu problemi nasıl çözebiliriz?
Nasıl geliştiririz:
- Sudoku gibi matematik oyunları
- Jonglörlük
- “40 saatlik eğitim, parietal ve oksipital loblardaki gri maddeyi artırır.”
- Dans etmek
- GPS cihazı olmadan harita okumak
Oksipital Loblar: Görebiliyorsunuz, Çünkü Onlar Beynimizin Gözleri
Eğer şuan bu yazıyı okuyabiliyorsanız şükredebilirsiniz ki oksipital loblarınız gayet iyi durumda. Görsel bilgiyi işleyen bu loblar beynin arka kısmında yer alır. Işık, gölge, renkler ve şekiller burada işlenir.
Eğer bu alanda sorununuz olsaydı renkleri ayırt etmekte, yüzleri tanımakta ve diğer her şeyi fark etmekte zorluk yaşardınız.
Nasıl geliştiririz :
- Golf
- Optik illüzyon egzersizleri
- 3D filmler
- Sanal gerçeklik deneyimleri
Ve Son Olarak Beyincik : Beynin Koordinatörü
Beyincik beynin hacminin sadece %10’unu oluşturmasına rağmen, nöronlarının %50’sini barındırır. Sadece bu değil! Aynı zamanda öğrenme, dil, yargılama ve düşünce koordinasyonu gibi üst düzey düşünceleri içerir.
Eğer hasar görürse, sanki kötü internet çekimi olan bir alanda çevrimiçi oyun oynuyor gibi yavaş düşünme, yavaş konuşma, yavaş hareket etme gibi sorunlar ortaya çıkabilir.
Nasıl geliştiririz :
- Masa tenisi, yoga, tai chi, dans gibi koordinasyon gerektiren egzersizler yapmak
- Basketbol
Tüm beyni çalıştıran kombinasyon egzersizleri oluşturmak
Dr. Amen’in mesajı basit: Beynimizin her santimini çalıştırmalıyız.
Bunu yapmak için her kategoriden bir egzersiz seçebilirsiniz. Örneğin, yeni bir dil öğrenin (prefrontal korteks), her gün bir sudoku çözün (parietal loblar), bir şiir ezberleyin (temporal loblar), 3D filmler izleyin (oksipital loblar) ve masa tenisi oynayın (beyincik).
Veya – verimlilikle ilgileniyorsanız – zaman tasarrufu açısından beynin çeşitli alanlarını meşgul eden daha az aktivite seçin. Örneğin, yeni bir müzik aleti öğrenin (prefrontal korteks, temporal loblar, beyincik ve parietal loblar) ve 3D filmler izleyin.
Yine de bir uyarı. Bir şeyi ne kadar çok yaparsanız, beyni o kadar az uyarır.
Dr. Amen’in dediği gibi, “en iyi zihinsel egzersizler, yeni bilgiler edinmeyi ve daha önce yapmadığınız şeyleri yapmayı içerir.” Başka bir deyişle, ne yaparsanız yapın, yeni ve zorlu aktiviteler arayın. Beyniniz size teşekkür edecektir.
Kayınpederim asla eski haline geri dönmeyecek olsa da on yıldır süren tüm-beyin egzersizleri sayesinde oldukça ilerleme kaydetti. Bir zamanlar beyin felcinden çeken çaresiz adam şimdi bağımsızlığını tekrar kazandı.
Ve şimdi ondan ilham alarak ben de kendi beynimi önemseye başladım.
Peki ya siz? Neden beyin geliştirici yeni bir program uygulamıyorsunuz? Günde 700 yeni nöron hızında… kim bilir ne kadar ileri gidebilirsiniz…
Şevval KURT
