Muhtemelen bu zamana kadar hayatınızın herhangi bir yerinde fosfor elementini duymuşsunuzdur. Fosfor dünyada en çok bilinen elementlerden bir tanesidir. Bunun sebebi ise dünyada on birinci, insan vücudundaysa en çok bulunan ikinci element olmasıdır.
Diğer elementler gibi fosfor da yaşamın içinde farklı şekillerde bulunabilir, tıpkı bir mısırın hem patlamış hem de haşlanmış olabileceği gibi. Doğada canlılar en çok fosforun oluşturduğu fosfat moleküllerinden yararlanırlar. Bunlar basitçe fosfor içeren bileşiklerdir.
İşte fosfatlar hakkında bilmeniz gereken 4 şey:
1)Fosfatlar Her Yerdedir
Fosfor doğada karşımıza fosfat (PO43-) olarak çıkar ve fosfatların yapamayacağı bir şey neredeyse yoktur. Evinizi temizlemekten, hücrelerinizde enerji depolamaya kadar birçok görevi üstlenirler. Fosfatlar diş macununuzda, kemiklerinizde, yemeğe attığınız tuzda, yangın söndürücülerde, DNA’nızda, yoga matlarında, abur cuburlarda ve hayal edebileceğiniz daha birçok şeyde bulunurlar.
“ ’Fosfat’ genel bir terimdir. Ve birbirine bağlı bir oksijen ve fosfor atomu içeren tüm kimyasallara bu ismi veririz.” diyor Longwood Üniversitesi’nden Profesör Erin Shale. “Fosfatlar birçok kimyasalda bulunur, bunlara örnek olarak deterjan, gübre veya vücudumuzdaki DNA molekülleri ve proteinler verilebilir. Fosfatlar ayrıca kişisel veya evde kullanılan başka ürünlerde de bulunabilir.”
2)Fosfatlar Vücudumuzda Fazla Mesai Yapar
Fosfatlar bütün canlılarda bulunur demiştik. Onlar olmadan vücudumuz çok az şey yapabilir. Onları sizin için birçok iş yapan bir beygire benzetebilirsiniz. DNA gibi molekülleri yaparlar, enerjiyi transfer ederler ve molekülleri hücre içine veya dışına taşırlar ayrıca proteinleri aktive veya inaktive edebilirler. Onlara kemiklerimizi güçlendirirken de ihtiyaç duyarız. Omurgalıların vücudunda bulunan fosforun yaklaşık 85%’i kemik ve dişlerde bulunur. Beslenmenizde yeterince fosfor almazsanız kemikleriniz daha kırılgan olabilir
“Sıklıkla kalsiyumun kemiklerde bulunduğunu ve kemikleri güçlü tutmak için süt içmemiz gerektiğini duyarız ancak fosfor da kemikler için kalsiyum kadar önemlidir.” Diyor Shanle. “Aslında, vücudunuzda bulunan fosfatın çoğu kemikleriniz ve dişlerinizde bulunur.” Çoğumuzun günlük beslenmesinde bolca fosfat bulunur. Süt ürünleri, soya, bezelye, yumurta ve fındık gibi Kırmızı et de bol miktarda fosfor içerir.
Fosfor vücudumuz için olmazsa olmazdır ancak kronik böbrek rahatsızlıkları olan insanlar fazla fosforu vücutlarından uzaklaştırmada sorun yaşarlar. Böyle durumlarda aşırı fosfor vücut için gerçekten toksik olabilir.
3)Beslenmemiz İçin Fosfata İhtiyacımız Var
Besin üretimi, azot ve potasyum gibi önemli besin maddelerinin yanında çokça fosfor da gerektirir. Sentezlenememesine ve fabrikalarda üretilememesine rağmen fosforun tamamı dünya üzerinde ilk ortaya çıktığı zamandan bugüne kadar dünyada kalmıştır. Fosfor kullanan bütün bitki ve hayvanlar fosforla işleri bittiklerinde onu vücutlarından atarlar.
Bu durum rahatsız edici gibi görünebilir ama dünyadaki 7,5 milyar insanı doyurmak için gereken fosforu elde etmek için hayvanların dışkılamasını veya bitkilerin yapraklarını dökmesini beklemek biraz zahmetlidir. Bu sebeple de fosforu antik denizlerin tabanında yaşamış hayvanların kemik ve dışkılarının milyonlarca yılda dönüştüğü fosfat kayaları halinde elde ederiz. Bugün elde ettiğimiz fosfat kayalarının yüzde doksanı tarım için gübre yapmakta ve besin üretiminde kullanılır. Fosfat kayaları Amerika Birleşik Devletleri (Coğrafi çalışmalara göre yakın bir zaman kadar önce su altında olduğu bilinen Florida Eyaleti’nden), Kanada, Brezilya, Rusya, Güney Afrika ve Zimbabve’den çıkarılır.
4)Aşırı Fosfat Büyük Çevresel Problemlere Yol Açar
Shanle, “Fosfor gübrelerdeki en önemli maddelerden birisidir çünkü bitkilerin daha çabuk büyümesine ve mahsulün artmasına yardımcı olur. Fazla fosfor tarla ve tarım alanlarından sürüklendiğinde göl ve nehir gibi tatlı sularda birikir. Bu da algler için zengin bir besin kaynağı oluşturur. Bu olay suyu bulandırır ve sudaki tüm oksijeni uzaklaştırır.
Ötrofikasyon olarak da bilinen bu olay, bu sularda yüzen balıkların ve diğer canlıların ölümüne sebep olur. Bu yüzden bunun gibi sucul sistemlere gidecek olan fosfor miktarını en aza indirmemiz çok önemlidir. Dünyada fosfor içerikli gübre kullanımı azaltılmaya çalışılmaktadır. Bu amaca hizmet eden çalışmalar yaygın olarak uygulanmaktadır.” diyor. Yani bir daha deterjan almaya gittiğinizde fosfat içermeyenleri tercih ederek balıkları ve diğer su canlılarını korumaya yardımcı olabilirsiniz.
Düzenleme: Kadir Ziya Durmuş