40.000 yıl önce modern insanlar Avrupa’ya geldiklerinde tarihin seyrini değiştirecek bir keşif yaptılar. Evrimsel kuzenlerimiz olan Neandertaller kıtaya çoktan yerleşmişlerdi. En son bulgular onların kendilerine ait, nispeten gelişmiş kültür ve teknolojileri olduğunu öne sürüyor. Ancak birkaç bin yıl içinde Neandertaller, türümüzü dünyanın her bir köşesine yaymaya devam etmemiz için bizi geride bırakarak yok oldu.
Neandertallerin tam olarak nasıl yok olduğu araştırmacılar arasında önemli bir tartışma konusu olmaya devam ediyor. Son zamanlarda bu tartışma konusuna yapılan iki temel açıklama ise oraya yeni gelen modern insanlarla rekabet içinde bulunulması ve küresel iklim değişikliği olduğu yönünde.
Afrika haricindeki tüm modern insanların genlerinde bulunan Neandertal genetik materyalinin sürekliliği; bu iki türün birbiriyle etkileşim halinde bulunmuş olduğunu, hatta seks yapmış olduklarını gösteriyor. Fakat bununla birlikte, başka tür etkileşim kurmuş olmaları da mümkün.
Bazı araştırmacılar Neandertaller ve modern insanlar arasında av ve taştan aletler için hammadde arayışının bir rekabet haline geldiğini öne sürüyor. Diğer araştırmacılar ise şiddet içerikli etkileşimler ve hatta savaşın Neandertallerin sonunu getirdiğini savunuyor. Türümüz savaşının şiddetli tarihi göze alındığında bu fikir zorlama gibi gelebilir. Ancak eski savaşların varlığı bazı araştırmalar için şüphe uyandıran ve etkileyici bir konu.
SAVAŞ MI CİNAYET Mİ?
Son çalışmalar, daha önce insanlar arasında aşamalı savaşlar olduğuna dair kanıtların eşiğinde ilerlemeye devam ediyor. Ancak bu tür kanıtlara ulaşmak özünde sorunlarla dolu. Yalnızca, silahlardan dolayı hasar görmüş kemikler o zamanda savaş olduğuna dair güvenilir bulgular olabiliyor fakat cinayet veya ailevi kavgalar, tarih öncesi “savaş”tan nasıl ayrılabilir?
Bir ölçüde, bu soru, Neolitik dönemden (6000 ile 12.000 yıl öncesinde, tarımcılığın yeni ortaya çıktığı zamanlar) kalma bir dizi Avrupa toprağında tüm topluluğun birlikte katledilip gömüldüğü toplu katliamlara birçok örnek ile birlikte cevap buldu.
Bir süreliğine, tarımcılığın nüfus fazlalaşmasına neden olduğu ve toplulukları savaşmaya ittiği görüşü sorulara cevap vermiş olarak görünse de avcı toplayıcıların öne sürdüğü, toplu katliam teorisini destekleyen nitelikteki eski kanıtlar tartışmayı yeniden açtı.
SAVAŞIN TANIMLANMASI
Bir başka zorluk ise, anlamını kaybedecek kadar genel ve belirsiz olmadan, tarih öncesi topluluklara uygun olarak savaşın tanımında bir noktaya varabilmenin çok zor olması. Antropolog Raymond Kelly’nin iddia ettiğine göre, aşiret toplumları arasında grup şiddetleri bulunsa da bunlar bu kişilerce her zaman “savaş” olarak sayılmıyor.
Örneğin; cinayet, büyücülük veya başka bir sosyal sapkınlık için adalet dağıtılırken “fail” bir düzine kişi tarafından saldırıya uğrayabilir. Bununla birlikte, bu tür toplumlarda savaş eylemleri bir kişinin eşgüdümlü bir grup tarafından pusuya düşürülüp öldürülmesi olarak da yaygındır. Dışarıdan bakan biri için bu iki senaryo temelde aynı gibi gözükebilir ancak yine de biri savaş eylemi iken diğeri değildir. Bu anlamda savaş, içerdiği sayılarla değil, sosyal bağlamıyla tanımlanır.
Kilit nokta ise, muhalif gruptan bir kişinin o grubu temsil etmesi halinde o kişinin “geçerli bir hedef” olarak görüldüğü çok özel bir mantık türünün işin içine girmesidir. Örnek olarak daha önceki bir saldırının intikamı amacıyla, bu saldırıyla alakası bulunmayan bir kişinin intikam alan grup tarafından öldürülmesi verilebilir.
Bu anlamda savaş, bir dizi fiziksel davranış olduğu kadar ayrıca soyut ve yanal düşünmeyi de içeren bir ruh halidir. Bu tür savaş eylemleri erkeklere olduğu kadar kadın ve çocuklara karşı da (genellikle erkekler tarafından) işlenebilir ve önceki modern insanların iskeletlerinde bu davranışa ilişkin kanıtlar bulunduruyoruz.
FOSİL KAYITLARI
Peki bunların hepsi Neandertaller ve modern insanların savaşıp savaşmadığına ilişkin soru için ne anlama geliyor? Neandertallerin fosillerden yola çıkılan tekrarlayan örneklerinde, özellikle kafa bölgesine alınan künt yaralanmaların gösterdiği nitelikte şiddet eylemlerine karıştıkları ve maruz kaldıkları şüphesiz. Ancak bunların hepsi modern insanların Avrupa’ya varmasından önceki dönemden kalma örnekler, dolayısıyla bu iki türün karşılaşmalarında gerçekleşmiş şeyler olamaz.
Benzer olarak, eski modern insanların seyrek bulunan fosil kayıtları arasında çeşitli silah yaralanmaları bulunuyor. Fakat bunların tarihinin büyük çoğunluğu Neandertallerin yok olmasından binlerce yıl sonrasına dayanmakta.
Neandertaller arasındaki şiddeti onaylar nitelikteki kanıtlarımız neredeyse tamamen erkek kurbanlar arasında. Bu, kanıtların erkekler arasındaki rekabetten ziyade “savaş”ı temsil etme ihtimalinin daha düşük olduğu anlamına gelir.
Neandertallerin şiddet içerikli eylemlerde rol almış oldukları kuşku bulundurmasa da, “savaş”ın tanımını modern insan kültürünün anladığı şekilde kavramsallaştırdıkları veya kavramsallaştırmadıkları tartışmalıdır. Bu iki türün küçük ve dağınık grupları bir araya geldiğinde şiddet içerikli atışmalar meydana gelmiş olması (buna örnek sağlar nitelikte bir kanıt bulunmasa bile) mümkün ancak bunlar, gerçekçi bir şekilde savaş adı altında karakterize edilemezler.
Kuşkusuz, Üst Paleolitik dönemi modern insanı iskeletlerinde Mezolitik ve Neolitik dönemlerde de aynı kalan şiddet sebepli travmalara örnekler görüyoruz. Buna rağmen, Neandertallerin bu durumla bir ilgisi olup olmadığı kesin değil.
Daha büyük bir soru olan modern insanların Neandertallerin soyunun tükenmesinde sorumlu olup olmadıkları hususunda ise, bizim türümüz daha oraya varmadan önce Avrupa’nın birçok yerinde Neandertallerin yok olmuş olduğu bilgisi not etmeye değer. Bu, modern insanların o dönemki savaş veya rekabet konusunda suçlanamayacağını gösterir.
Bunun yanı sıra, o dönem boyunca gerçekleşen şey; Neandertallerin kalmak için öncelikli olarak tercih ettikleri ormanlık yaşam alanlarını azaltmış olan dramatik ve kalıcı iklim değişikliğiydi. Modern insanlar Afrika’yı daha yeni terk etmiş olmalarına rağmen farklı ortamlara alışmakta ve Neandertallerin hayatta kalma kabiliyetlerini zorlayan, giderek artan soğuk, açık yaşam alanlarıyla başa çıkmakta çok daha iyi iş çıkarmış görünüyorlar.
Bu demek oluyor ki; Modern Avrupalılar her ne kadar savaşları organize eden ilk insanlar olsalar da, Neandertallerin yok oluşundan sorumlu olduklarını söyleyemeyiz. Neandertaller, aslında sadece, gezegenimizin doğal evriminin kurbanları olmuş olabilirler.
Bahar UZUNÖMEROĞLU