Bir gökbilimci olarak, yeni bir alet veya teleskopla Karanlık Enerji “ilk ışığı” elde etmekten daha iyi bir his yoktur. Aslında bu yıllarca süren hazırlıkların ve yeni donanımların inşasının bir sonucudur. 22 Ekim’de ABD’nin Arizona eyaletindeki Mayall Teleskobu’ndaki Karanlık Enerji Spektroskopik Enstrümanı (DESI) ilk ışığı aldı.
Böylelikle galaksilerin mesafelerini ölçme yeteneğimizde büyük bir çığır açtık ve evrendeki yapıları haritalandırmada yeni bir çağ atlamaya olanak sağlayacak gibi.
Adından da anlaşılacağı gibi, fizikteki en büyük sorulardan birini çözmenin anahtarı olabilir: Evrenin yüzde 70’ini oluşturan “karanlık enerji” olarak adlandırılan gizemli kuvvet nedir?
Kozmos bir kümedir. Galaksiler, birkaç ila onlarca galaksiden oluşan gruplar halindedirler. Ayrıca birkaç yüz ila binlerce galaksi kümesi ve bu tür kümeleri içeren süperkümeler de vardır.
Evrenin bu hiyerarşisi, Astrofizik Merkezi (CfA) Redshift Araştırması tarafından grafiklerde “çöp adam” gibi görünen Evrenin ilk haritalarından bilinmektedir. Bu çarpıcı görüntüler, bazıları yüzlerce milyon yıl boyunca yayılan, Evrendeki büyük ölçekli yapıların ilk anlık görüntüleriydi.
Kimyasal İmzalar
CfA araştırmalarını ışığı dalga boyuna veya rengine göre bölerek ışığın spektrumunu ölçüyor ve belirli kimyasal elementlerle (H,O,N gibi) kimyasal imzalarını ölçüyor. Bu kimyasal imzalar, Evrenin genişlemesi nedeniyle sistematik olarak daha uzun kırmızı dalga boylarına kaydırılıyor.
Bu “kırmızı kayma” Hubble Yasası’nın ortaya çıkmasına neden oldu. Hubble Yasası’na göre daha uzak galaksiler daha hızlı bir şekilde uzaklaşır. Yani bu da yakın olan galaksilerin uzak olan galaksilere göre nispeten daha yavaş hareket ediyormuş gibi görünmesine neden olur.
Toparlayacak olursak; Galaksinin kırmızıya kaymasının ölçümü, uzaklığının ölçümünün hesaplanabilmesi için bir yoldur. En önemlisi, kırmızıya kayma ve mesafe arasındaki kesin ilişki, teorik olarak hesaplanabilen Evrenin genişleme tarihine bağlıdır.
Sloan Dijital Gökyüzü Araştırması (SDSS), bir milyondan fazla galaksinin kırmızıya kaymasını ölçen ve evrendeki büyük ölçekli yapıyı benzeri görülmemiş ayrıntılarla eşleyen ilk tahsis edilen kırmızıya kayma araştırma teleskobudur.
SDSS haritaları yüzlerce süperküme ve flament içeriyordu ve beklenmedik bir keşifte bulunmalarına yardımcı oldu: Karanlık Enerji. Evrenin madde yoğunluğunun Büyük Patlama’dan kalan ışık olan Kozmik Mikrodalga Arkaplanının, beklenenden çok daha az olduğunu gösterdiler. Bunun anlamı, karanlık madde adı verilen bilinmeyen bu cismin, evreni ivmeli bir şekilde genişlettiği ve giderek maddeden yoksun hale gelmesi olmalıydı.
Puzzle
Tüm bu gözlemler, yüzde 30 madde ve yüzde 70 karanlık enerjiden oluşan bir Evren ile yeni bir kozmolojik anlayış çağını müjdeliyordu. Çoğu fizikçi karanlık enerjinin olduğunu kabul etmiyor ve hala daha tam formunu da bilmiyoruz. DESI gibi yeni araçlar gizemi çözmek için bir sonraki adımı atmaya yardımcı olacak. Dünya’dan on milyar ışık yılı uzaklığındaki on milyonlarca galaksinin kırmızıya kaymasını ölçecek.
Böylesine şaşırtıcı, ayrıntılı bir harita, karanlık enerjinin sadece kozmolojik bir sabit olup olmadığını bize söyleyebilmelidir. DESI ayrıca, büyük olasılıkla Einstein’ın Genel Görelilik Teorisinin en büyük ölçeklerde empatik olarak doğrulanması için birçok değiştirilmiş gravite teorisini sınırlandırmalı ve hatta yok etmeli.
DESI, gelecek on yılda gelen yeni nesil karanlık enerji görevleri ve deneylerinden yalnızca biri, bu nedenle yakında karanlık enerjinin gizemini çözebileceğimiz konusunda iyimser olmamızın kesin bir nedeni var.
Avrupa Güney Gözlemevinde 4MOST dahil olmak üzere DESI gibi başka kırmızı kaydırma araçları da olacak. Birlikte, bunlar tüm gökyüzünde yüz milyonlarca kırmızı kaymaları ölçecek ve kozmosumuzun hayal edilemez bir haritasına yol açacaktır.
Bunlar da ilginizi çekebilir:
- Karanlık Enerjinin Zayıflığı Süpernovaların Hepimizi Öldürmüyor Olmasının Nedeni Olabilir
- Yapay Zeka Evrendeki Karanlık Maddeyi Araştırıyor!
- Karanlık Fotonlar, Evreni Bir Arada Tutan Gizli “Beşinci Kuvvet” midir?
- Güneşten Bize Her Gün Karanlık Yarı Manyetik Akış Oluyor!
- Erken Evren Karanlık Madde Yıldızlarıyla Mı Doluydu?
Editör / Yazar: Burak AKTEPE
