Çin, İtalya, ABD ve Avustralya’da, yani tüm dünyada COVID-19 yüzünden erkekler kadınlardan daha fazla ölüyor. Neden? Genler, hormonlar, bağışıklık sistemi ya da erkekleri hastalığa karşı daha hassas yapan alışkanlıklar yüzünden mi?
Bunu tüm bu etmenlerin etkileşimi olarak görüyorum ve SARS-CoV-2 virüsüne has bir durum değil. Çoğu memelide kadınların ve erkeklerin birçok hastalığa olan farklı tepkileri tipiktir.
Can Sıkıcı Rakamlar
İtalya ve Çin’de erkek ölümleri, kadın ölümlerinin iki katından daha fazladır. New York’ta ölen hastaların yaklaşık yüzde 61’ini erkekler oluşturmaktadır. Avustralya’da benzer sonuçlara sahiptir fakat burada çoğunlukla 70-79 ve 80-89 yaş gruplarında geçerlidir.
COVID-19’un vahametinde yaş önemli bir değişkendir. Fakat bu durum, dünyanın her yerinde görülen cinsel sapmayı açıklayamaz çünkü artan erkek ölüm oranı 30-90+ aralığındaki her yaş grubunda aynıdır. Kadınlar ayrıca erkeklerden ortalama altı yıl daha fazla yaşamaktadır. Bu yüzden savunmasız popülasyonlarda erketen çok yaşlı kadın vardır.
ilgili makale: Neden Kadınlar Daha Uzun Yaşar?
Diğer bir ana etmen ise özellikle kalp rahatsızlığı, diyabet ve kanser gibi kronik rahatsızlıkların bulunması. Bunların hepsi erkeklerde kadınlardan daha çok yaygındır, bu da sapmaların sebebi olabilir. Fakat o zaman erkeklerin neden COVID-19 riskini artıran hastalıklara karşı daha savunmasız olduğunu sormalıyız.
Erkekler ve Kadınlar Biyolojik Olarak Farklıdır
Erkekler ve kadınlar cinsiyet kromozomları ve üzerinde yatan genlerde farklılık gösterir. Kadınlarda orta büyüklükte kromozomdan (X) iki adet bulunur. Erkekler yalnızca tek bir X kromozomuna ve birkaç gen bulunan küçük bir Y kromozomuna sahiptir.
Bu Y genlerinden birisi, XY embriyosundaki testislerin gelişimini harekete geçirerek embriyoyu erkek olmaya yönlendirir. Testisler erkek hormonlarını oluşturur ve hormonlar da bebeğin erkek olarak gelişmesini sağlar.
Y kromozomu olmadığında bir yumurtalık meydana gelir ve kadın hormonlarını oluşturur.
Erkekler ve kadınlar arasındaki bariz görünen farklılıkların çoğunu hormonlar düzenler – cinsel organlar ve göğüsler, saçlar ve vücut şekli – ve davranış üzerinde geniş bir etkiye sahiptir.
Y Kromozomu ve Hormonlar
Y kromozomu SRY (Testis Belirleyici Faktör) dışında neredeyse hiç gen içermez fakat tekrar eden dizilerle doludur (“çöp DNA”). Belki bir “zehirli Y” olgunlaşma esnasında işleyişini yitirebilir. Bu durum erkeklerde yaşlanmayı hızlandırabilir ve onları virüse karşı daha hassas kılabilir.
Fakat erkekler için daha büyük bir problem ise SRY eylemleriyle ortaya çıkan erkek hormonlarıdır. Testosteron seviyeleri, özellikle kalp rahatsızlığı gibi birçok hastalıklarda görülür ve yaşam süresini etkileyebilir. Erkekler ayrıca, kalp rahatsızlığı dahil birçok hastalıktan koruyan östrojen eksikliği dolayısıyla dezavantajlı konumdadırlar.
Erkek hormonları, davranışları da etkilemektedir. Testosteron seviyeleri, sağlık tavsiyelerini önemseme ve tıbbi yardımları isteme konusundaki isteksizliklerin yanı sıra, sigara içmek ve çok fazla alkol tüketmek gibi riskli davranışlardaki erkek ve kadınlar arasındaki ana farklılıklarla ilişkilendirilmektedir.
Çin’de erkekler ve kadınlar arasındaki sigara içme oranındaki ciddi farklılıklar (erkeklerin neredeyse yarısı sigara içerken kadınların yalnızca yüzde 2’si içmektedir), yüksek erkek ölüm oranlarını açıklamada yardımcı olabilir (kadınların iki katından fazla). Sigara içmek sadece herhangi bir solunum rahatsızlığı için ciddi risk faktörü değildir, aynı zamanda bir başka risk faktörü olan akciğer kanserine de neden olur.
Sigara içme oranı diğer birçok ülkede daha düşüktür ve cinsel sapmaya sahip değildir, bu nedenle riskli davranışlar COVID-19 ölümlerindeki cinsiyet farkını tek başına açıklayamaz. Belki cinsiyet kromozomlarının başka etkileri vardır.
İki Adet X Kromozomu Birden İyidir
X kromozomları, rutin metabolizma, kan pıhtılaşması ve beyin gelişimi gibi her türlü işlevlere sahip 1.000’den fazla gen taşmaktadır. XX kadınlarında iki X kromozomunun varlığı, eğer bir X üzerindeki gen mutasyona uğrarsa bir tampon madde sağlar. XY erkeklerinde bu X kromozom desteği yoktur. Bu yüzden erkekler, hemofili (zayıf kan pıhtılaşması) gibi cinsiyet ile bağlantılı hastalıklardan muzdarip oluyorlar.
X kromozomlarının sayısı, fare çalışmalarının ortaya çıkardığı gibi, cinsiyet hormonu etkilerinden ayrı olan birçok metabolik karakter üzerinde büyük etkilere sahiptir. Kadınlar sadece birçok X genine çift miktarda sahip değiller, aynı zamanda her genin iki farklı çeşidinden de fayda sağlayabilirler.
Bu X etkisi, erkeklerin neden doğumdan itibaren her yaşta kadınlardan daha yüksek oranda öldüğünü açıklamak için çok önemlidir.
Erkeklerin bir diğer sorunu ise bağışıklık sistemidir.
Kadınların erkeklerden daha iyi bir bağışıklık sistemine sahip olduğunu uzun bir süredir biliyoruz. Bu tümüyle iyi değildir, çünkü kadınları deri veremi ve çoklu doku sertleşmesi gibi otoimmün hastalıklara karşı hassas hale getiriyor.
Ancak, farelerde ve insanlarda yapılan birçok çalışmanın gösterdiği üzere, virüslere yatkınlık söz konusu olduğunda kadınlara bir avantaj sağlar. Bu durum, erkeklerin SARS ve MERS dahil çoğu hastalığa neden daha duyarlı olduklarını açıklamada yardımcı olabilir.
X kromozomlarında en az 60 bağışıklık yanıtı genleri vardır ve görünüşe göre yüksek dozve bunların iki farklı türüne birden sahip olmak kadınlara geniş bir savunma yelpazesi sunuyor.
Hastalıklardaki Cinsel Farklılıklar – Büyük Resim
Birçok hastalığın sıklığı, şiddeti ve tedavisindeki cinsel farklılıklar uzun zaman önce belirtilmişti. COVID-19 erkeklerin her yaşta yenik düştüğü daha geniş bir modelin parçasıdır. Sadece insanlar için değil, tüm memeliler için geçerli. Hastalığa yatkınlıktaki cinsel farklılıklar yalnızca genetik ve hormon farklılıklarının yanılgısı mıydı?Ya da diğer birçok husus gibi, yaşam planlamasındaki farklılıklar nedeniyle erkeklerde ve kadınlarda farklı olarak mı ayırt edildiler?
Erkek memelilerin eşleri için müsabakaları kazanarak genlerini yaydıkları söylenir, dolayısıyla riskli davranışların hormon kontrolü erkekler için bir artıdır. Ayrıca kadın memelilerin, daha güçlü bağışıklık sistemleri sayesinde yavrulara bakma becerilerini artıran özellikleri için seçildikleri söylenir. Bu, çağlar boyunca birçok memeli için mantıklı görünmektedir.
Yani COVID-19 ölümlerindeki cinsel sapma, COVID-19 dahil olmak üzere her türlü hastalığa karşı çok farklı tepkilere yol açan genler, kromozomlar ve hormonlardaki cinsel farklılıkların çok daha büyük ve çok daha eskibir resminin parçasıdır.