Kronik stres beyni nasıl etkiliyor? Stres günlük yaşantımızın normal bir parçası hatta bizim için faydalı bile olabilir. Stresli olayların üstesinden gelmek bizi daha dirençli bireyler yapar. Fakat stres şiddetli ya da kronik ise – örneğin stresin sebebi boşanma, ayrılık, ailede bir ölüm ya da zorbalık ise- derhal ilgilenilmesi gerekir.
Çünkü tekrarlanan stres bizi birtakım fiziksel ve psikolojik problem riski altına sokar ve beynimize büyük bir etkisi olur.
Tekrarlanan stres vücutta kalıcı iltihaplanmanın başlıca tetikleyicisidir. Kronik iltihaplanma, diyabet ve kalp hastalıkları dahil olmak üzere bir dizi sağlık sorununa yol açabilir. Beyin normalde dolaşımdaki moleküllerden kan-beyin bariyeri ile korunur.
Fakat tekrarlanan stres altında bu bariyer geçirgen hale gelir ve dolaşımdaki iltihaplı proteinler beyne girebilir. Beynin öğrenme ve hafıza ile alakalı kritik bir bölge olan hipokampus, bu tür hasarlara karşı özellikle hassastır. İnsanlar üzerindeki çalışmalar iltihaplanmanın motivasyona ve zihinsel çevikliğe bağlı olan beyin sistemlerini kötü yönde etkilediğini göstermiştir.
Aynı zamanda kortizol ve kortikotropin salıcı hormon (CRF) dahil olmak üzere beyindeki hormonlar üzerinde kronik stresin etkilerinin kanıtları da vardır. Uzun süreli yüksek kortizol, duygu durum bozuklukları ve hipokampusun büzülmesi ile ilişkilendirilmiştir. Ayrıca düzensiz adet döngüleri de dahil birçok fiziksel soruna yol açabilir.
Ruh Hali, Bilişsellik ve Davranış
Kronik stresin, dünya çapında engelliliğin önde gelen nedeni olan depresyona yol açabileceği iyi bilinmektedir. Aynı zamanda tekrarlayan bir durumdur yani depresyon yaşayan insanlar -özellikle de stres altında- gelecekteki depresyon nöbetleri açısından risk altındadır.
Bunun birçok nedeni var ve bunlar beyindeki değişikliklerle ilişkilendirilebilir. Stres hormonlarına ve devamlı iltihaplanmaya sürekli maruz kalmanın neden olabileceği küçülmüş hipokampus, depresif hastalarda sağlıklı insanlara göre daha sık görülür.
Kronik stres elinde sonunda beyindeki serotonin dahil olmak üzere ruh halini ve bilişselliği düzenleyen kimyasalları da değiştirir. Serotonin ruh hali düzenlenmesi ve refahı için önemlidir. Hatta seçici serotonin geri alım inhibitörleri (SSRI) depresyonu olan insanlarda beyindeki serotoninin fonksiyonel aktivitesini düzeltmek için kullanılır.
Kronik stres beyni nasıl etkiliyor
Uyku ve sirkadiyen ritmin bozulması depresyon ve anksiyete dahil birçok psikiyatrik bozuklukta ortaktır. Kortizol gibi stres hormonları uyku düzenlenmesinde önemli bir rol oynar. Yüksek kortizol seviyeleri bu nedenle uykumuza müdahale edebilir. Uyku düzenlerinin ve sirkadiyen ritimlerinin normal hallerine getirilmesi bu durumlar için tedavi yaklaşımları sağlayabilir.
Depresyonun büyük sonuçları olabilir. Kendi çalışmalarımız depresyonun hem plan yapma ve problem çözme gibi duygusal olmayan alanlarda hem de olumsuz bilgilere dikkat çekerek önyargı oluşturma gibi duygusal ve sosyal alanlarda bilişselliği bozduğunu göstermiştir.
Depresyona ve anksiyeteye ek olarak stres
Depresyona ve anksiyeteye ek olarak stres, aynı zamanda işte bilişsel başarısızlık artışına bağlı olarak ortaya çıkan tükenmişlik sendromuna yol açabilen bir etkisi vardır. Bireylerin iş yerinde veya okulda artan iş yükünü üstlenmeleri başarısızlığa ve hassaslığın artmasına ve böylece anksiyeteye yol açarak kısır döngü yaratabilir.
Stres rasyonel düşünme ve duygular arasındaki dengeye de müdahale edebilir. Örneğin yeni koronavirüsün küresel boyutta yayılması hakkındaki stresli haberler insanların el dezenfektanları, peçeteleri ve tuvalet kağıtlarını biriktirmesine neden oldu. Hükümetin bol miktarda stok bulunduğuna dair verdiği güvenceye rağmen bu malzemeler marketlerde tükendi.
Bunun sebebi stresin beyni ‘alışkanlık sistemine’ geçmesine zorlamasıdır. Stres altında ön beynin tabanında yuvarlak bir yapı olan putamen gibi beyin bölgeleri daha fazla aktivasyon gösterir. Bu aktivasyon, biriktirme davranışı ile ilişkilendirilmiştir. Ek olarak stresli durumlarda sosyal bağlantıların değerlendirilmesi ve korku hakkında bir şeyler öğrenmek gibi ulusal bilişte rol oynayan ventromedial prefrontal korteks, irrasyonel korkuları arttırabilir. En sonunda bu korkular beynin rasyonel karar verme yeteneğini çiğner.
Kronik Stres varsa Ne Yapmalısınız?
Peki kronik stresiniz varsa ne yapmalısınız? Neyse ki bununla başa çıkmanın yolları var. İngiltere hükümetinin öngörü projesi olan zihinsel sermaye ve refah projesi zihinsel refah için kanıtlara dayalı öneriler yaptı. Örneğin, egzersizin kronik stres için karşı fayda sağladığını biliyoruz.
Egzersiz antienflamatuvar yanıta yol açarak mücadele eder. Ek olarak egzersiz hipokampus gibi önemli alanlarda yeni beyin hücrelerinin üretimi anlamına gelen nörogenezi arttırır. Ayrıca ruh halinizi bilişinizi ve fiziksel sağlığınızı geliştirir.
Stresin üstesinden gelmenin bir diğer yolu da aileniz, arkadaşlarınız, komşularınız gibi çevredeki insanlarla bağ kurmaktır. Stres altında iken ailenizle ve arkadaşlarınızla bağ kurmak sizin zihninizi dağıtır ve stres hissinin azalmasını sağlar.
Öğrenmek daha az bilinen bir yöntem olabilir. Eğitim olumsuz olaylar yaşadığımızda bir miktar koruma sağlayan bilişsel bir rezerve yani düşünme yeteneklerinin bir yığınına yol açar. Hatta daha iyi bilişsel rezervleri olan insanların depresyon ve biliş problemlerinden daha az muzdarip olduğunu biliyoruz.
Başka metotlar arasında farkındalık da vardır. Bu bazı şeylere dikkat çekmemizi, etrafımızdaki dünyayı merak etmemizi ve anı yaşamamızı sağlar. Açık gönüllülük de diğer metotlardan biridir. Bir hayır işine gönüllü olmak veya bağış yapmak beyninizdeki ödül sistemini harekete geçirir ve yaşamla ilgili olumlu duygularınızı geliştirir.
Önemli olan kronik stres yaşarsanız beklememek ve bir şeylerin sizi daha iyi hale getirmesine izin vermemektir. Erken teşhis ve etkili tedavi iyi bir sonuç ve refah için kilit noktasıdır. Ruh halinizi, düşüncelerinizi ve fiziksel sağlığınızı geliştirmek için bütünsel bir şekilde hareket etmeyi unutmayın. Ve stresten boğulana kadar beklemek zorunda değilsiniz. Sonuç olarak, tüm yaşamımız boyunca beynimizi formda tutmayı erken yaşlarda öğrenmemiz çok önemlidir.
