2018 yılında Mars’ta meydana gelen dev kum fırtınası yıkıcı bir doğa olayı olmasının yanı sıra gezegen atmosferinde daha önce görülmemiş bir gazı açığa çıkartan eşsiz bir deneyimdi. Exomars uydusu bu süreçte ilk kez hidrojen ve klor atomlarından oluşan hidrojen kloridin izlerini inceledi. Bu gaz bilim adamlarına cevaplamaları gereken bir soru yöneltiyordu. Hidrojen klorür mars atmosferine nasıl ulaşmıştı?
Oxford üniversitesinden fizikçi Kevin olsen “Mars ta ilk kez hidrojen klorid keşfettik” şeklinde açıklamada bulundu. Devam etti: “Bu, mars atmosferinde keşfedilen ilk halojen gaz ve çözülmesi gereken yeni bir kimyasal olayı ortaya koyuyor”.
Bilim adamları gezegenin volkanik olarak aktif olduğunu doğrulayabilmek için mars atmosferinde klor içeren gazların varlığını inceliyorlar. Ancak, hidrojen klorür volkanik bir eylem sonucu üretilmiş olsaydı bölgesel olarak meydana gelmeliydi. Diğer volkanik gazlar ona eşlik etmeliydi.
Fakat Exomars tarafından tespit edilen hidrojen klorür bölgesel değildi. Ona eşlik eden başka bir gaz yoktu. Kum fırtınası süresince hem kuzey hem de güney yarım kürede tespit edildi. Diğer gazların bulunmayışı dikkat çekiciydi. Bu demek oluyor ki; hidrojen klorür bazı diğer tepkimeler sonucu açığa çıkıyordu. Şanslıyız ki bu tepkimelerin benzerleri dünyamız da da mevcuttu. Sebebini anlayabilmemiz konusunda bize bir takım ipuçları sunuyordu.
Bu tepkime bir kaç anahtar unsur gerektiriyor.
İlk olarak buharlaşma sonucu arta kalan ve bildiğimiz sofra tuzu olan sodyum klorüre ihtiyaç duyulur. Mars’ta eski çağlardan kalma tuz gölü kalıntıları olduğu düşünülen ve toz fırtınası esnasında yüzeydeki tozla beraber mars atmosferine yükselen bu tuzlardan bol miktarda bulunuyor. İkinci bir unsur sıcak dönemde süblimleşen mars buzul kütleleri. Süblimleşen su buharları tuzla karıştığında daha ileri tepkimelerle hidrojen klorürü açığa çıkartan kloru meydana getiriyor.
Olsen yaptığı açıklamada “klorun ortaya çıkması için su buharı gereklidir. Aynı şekilde hidrojen klorür için de suyu oluşturan elementlerden hidrojen gazına ihtiyaç duyarız. Bu kimyasal oluşumda su hayati önem taşır.” demiştir. Şöyle devam etmiştir “Güney yarımküredeki mevsimsel ısınmaya bağlı olarak toz fırtınası arttıkça daha fazla hidrojen klorür gözlemliyoruz.”
Bu örnek araştırmacıların hâlâ üzerinde çalıştığı 2019 yılında meydana gelen toz fırtınası dönemi sonrası hidrojen klorür tespit edilmesiyle desteklenmektedir. Fakat doğruluğu henüz kanıtlanamamıştır. Devam eden ve gelecekte yapılacak olan araştırmalar bu süreç döngüsünün daha kapsamlı şekilde anlaşılması için bize yardımcı olacaktır.
Bu arada, devam eden laboratuvar çalışmaları, örneklemeler ve simülasyonlar mars atmosferinde hidrojen klorür varlığının arkasında yatan olası tezlerin benimsenmesi veya çürütülmesi konusunda bilim insanlarına ışık tutacak.
Tolgahan Seven
