Antik Maya’da bugün hala kullanılmakta olan astronomik zaman ölçüm sistemi/takvim oluşturuldu. Bu takvime göre 8 yıl önce Dünya’nın sonunun gelmesi gerekiyordu. En azından antik Maya takvimini yorumlayan bazı insanların inanışı bu yöndeydi.
Uzun Maya takviminde günlerin sona erdiğini ve Dünya’nın 21 Aralık 2012’de yok olacağını not ettiler. Aralarında asteroid çarpışmalarının çoğunlukta olduğu çeşitli kıyamet senaryoları ortaya konmuştu.
Elbette 2012’nin kış gündönümü hiçbir şey olmadan bitti. Maya takvimi 394 yıla tekabül eden yeni bir b’ak’tuna geçmiş oldu. Maya takvimi ve ortaya konan kıyamet senaryolarına olan takıntı bir açıdan çok mantıklıydı.
Her şeye rağmen Maya’nın dini ritüelleri onların inanılmaz doğru takvimlerine göre yapılıyordu. Ancak 2012 yılı Maya eskatolojisine hiç girmemişti.
Mayalar astronomik ölçümlere dayanan bir takvim geliştirdi. Bu takvim, mantık ve kültürlerine açılan bir kapı olduğu için uzun yıllar boyunca arkeolojik ilgiyi üstüne çekti. Takvim ona bugün mistik/gizemli bir aura katan dini ve kozmoloji ile iç içeydi. Her ne kadar din temelli gözükse dahi aslında bu takvimin kaynağı bilimdir.
Yıldızlarda Zaman Arayışı
Mayalar mükemmel gökbilimcilerdi – tüm binaları gözlemevi olarak hizmet verebilmeleri için inşa ettiler. Ayın, Mars’ın ve diğer gezegenlerin hareketlerini kataloglayan ayrıntılı tablolar oluşturdular.
Maya astronomik hesaplamaları, 1991 güneş tutulmasını bile doğru bir şekilde hesapladı. Bu tür gözlemler takvimlerinin temelini oluşturdu; gök saati, zamanın hesaplayabilmek için oldukça doğru bir yöntem sağladı.
Mayalar büyük olasılıkla onları icat etmemiş olsalar da birbirine bağlı birkaç takvimden yararlandılar. Maya takvimleri ile Olmec gibi eski takvimler arasında güçlü benzerlikler vardır. Mayalar ise bunları basitçe geliştirmiş gibi görünüyorlar.
Mayalar iki ayrı takvim kullandı: haab ve tzolk’in.
Haab, her biri 20 gün olan 18 ay ve 5 günden oluşan Wayab adında bir aydan oluşur, toplamda 365 gündür. Wayab tehlikeli bir zaman olarak kabul edilmişti. Bu ayda Mayalar talihsizliği önlemek için adaklar sunup dini törenler yapacaktı. Tzolkin’in 260 günü vardır. 20 adlandırılmış gün ve 13 sayıdan oluşur ve her bir ad ve sayı en az bir defa sayılır.
Mayalar,
- tarım mevsimlerine rehberlik etmek
- dini törenlerin zamanlamasını dikte etmek için bugün hala bu iki takvimi kullanıyor.
Bu kültüre mensup olanlar iki bin yıldan fazladır kesintisiz bir şekilde zamanı ölçmektedirler. Bugünün Maya’sında olduğu gibi takvim, ataları için de çok önemli bir değer taşıyordu. Mayaların zaman anlayışının çoğu, gök cisimlerinin hareketlerinden gelmektedir.
Bizim gibi Dünya’nın kendi etrafında dönme süresi bir gün, gündönümleri arasındaki süre bir yıldı. Ancak Mayalar diğer cisimlerin hareketlerini de son derece hassas bir şekilde takip etti.
Maya yazısının hayatta kalan birkaç parçası, onlara dayanarak gelecek için tahminler yapmaya çalışan gezegenlerin ve almanakların hareketlerini kataloglayan tablolar içeriyor.
Amerika’da hayatta kalan en eski kitap olan Dresden Kodeksi, Venüs, Mars ve Ay’ın hareketlerini gösteren tablolar içeriyor. Mayalar ayrıca gözlemlere dayanarak ay tutulmalarının oluşumunu hesaplamış, Jüpiter ile Satürn’ün hareketini izlemişlerdir. Gezegenlerin düzenli hareketi, muhtemelen Maya’nın dini takviminin çoğunun temelini oluşturdu.
Zamanı Hesaplamak
Haab ve tzolk’in takvimleri, yaklaşık 52 yıl veya 18.980 gün sürer. Ve Takvim Turu adı verilen bir döngü oluşturmak için birlikte kullanılmıştır. Bu sayı, 260 ve 365’in en küçük ortak katı veya iki takvimin buluştuğu ilk noktadır. Bir Takvim Turu bittikten sonra diğeri başlar.
Haab ve tzolk’in 52 yılda bir tekrarladığı için, Maya daha uzun süreleri takip etmek için başka bir yola ihtiyaç duyuyordu. Bu onların tamamen ayrı bir zaman tutma sistemi olan Uzun Hesap sistemini geliştirmelerine yol açtı.
Uzun Sayım, bir istisna dışında 20 tabanında oluşmuş çok küçük bir sayı sistemidir. Kendi 10 tabanlı sayı sistemimizde olduğu gibi, bunun muhtemelen basit bir açıklaması vardır. Biz sayıları sadece ellerimizle sayarken Mayalar bunu hem el hem ayak parmaklarıyla saymaktaydı.
Uzun Sayımın temel birimi, kin adı verilen bir gündür. Yirmi kin bir uinal (veya winal), 18 uinal bir tun, 20 tun bir k’atun ve 20 k’atun bir b’ak’tun. Garip 18 sayısının bir tunu bir güneş yılına yaklaştırması muhtemeldir. Bir tun, 20’ye kadar sayarsak 400 yerine 360 gündür.
Mayalar Uzun Sayım tarihlerini soldan sağa, en büyük sayıdan başlayarak yazmıştır. Örneğin, 21 Aralık 13.0.8.2.2 veya 13 b’ak’tun, 0 k’atun, 8 tun, 2 uinal ve 2 kin olarak yazmıştır.
Bu sayı aynı zamanda Maya’nın şu anki dünyamızın başladığına inandığı tam yılı takip etmemizi sağlıyor: MÖ 3114, Giza Piramitlerinin inşa edilmesinden yaklaşık 600 yıl önce.
Mayalar, Uzun Sayımla hesapladıkları tarihleri, yazıtlarının çoğuna yazma alışkanlığı edindiler.
Bu nedenle arkeologlar, Maya dünyasında önemli olayların ne zaman gerçekleştiğini tam olarak söyleyebilmektedirler. Örneğin, güçlü Tikal şehrinin MS 562’de rakip şehirler Caracol ve Calakmul’un ittifakı tarafından fethedildiğini biliyoruz.
Tikal, 672’de yakınındaki Dos Pilas şehrine karşı galip geleceğini ancak beş yıl sonra Calakmul’un müttefiki La Corona tarafından yenildiğinde kanıtlayacaktı.. Yeni kralların taç giyme törenlerinin yanı sıra k’atunların sonu ve diğer uğurlu/kutlu tarihler de stela üzerine kaydedildi.
Mayalar bazen tarihleri başka bir tarihe olan uzaklıklarına göre not ettiler. Bu gösterim biçimini kullanan bazı hesaplamalar, geçmişte olağanüstü derecede eski olaylara atıfta bulunmak için kullanılmış gibi görünmektedir.
Bir tarih, MS 761’den yaklaşık 90 milyon yıl önceki bir olaya karşılık gelirken, bir diğeri daha da geriye, 400 milyon yıla kadar uzanmaktadır.
Arkeolog Clive Ruggles, buna benzer buluntuların Maya’nın takvim kullanımının daha geniş önemini ortaya koyduğunu yazıyor. Böylesine uzun zaman bloklarının yaratılması, Maya’nın tarihi büyük ölçekte tasavvur etmesine izin verdiğini söylüyor.
