Uykunuzu dikkatli bir şekilde manipüle ederseniz, onu nihai bir bilişsel geliştiriciye çevirebilirsiniz. İnsanlar, yaşadıkları bu rekabetçi dünyada öne geçmek için her türlü şeyi yapıyorlar. Ritalin ile Modafinil gibi preformans arttırıcı ürünlerin kullanımı artıyor. Ancak ironik olarak, doğanın en iyi bilşsel geliştiricisi genellikle tamamen göz ardı ediliiyor.
Sahip olduğunuzda mükemmel fakat kaçırdığınızda işe yaramaz hissettiğiniz şey nedir? Aynen öyle, uyku. Hepimizin, kabaca zamanının üçte birini harcaması gereken fakat iki ucundan da sıkıştırma eğiiliminde olduğu için sonucunda yorgunluk ve düşük performans elde ettiği eylem.
Ancak uyku, sadece dikkatli ve uyanık kalmak için kritik değil. Şimdilerde, uykunun bisiklete binmekten İspanyolca öğrenmeye kadar her şeyde yeni bilgiler öğrenme yeteneğinimizde ne kadar etkili olduğunu anlamaya başlıyoruz. Ve bu yeni anlayış bize hafızamızı geliştirmek için uykuyu nasıl kullanabileceğimizi gösteriyor.
Uyku ve hafızanın bağlantığılı olduğu fkri yeni bir şey değil. 1924 yılında, Cornell Üniversite’sinden iki Amerikan psikolog John Jenkins and Cral Dollenbach saçma heceler öğretmek için 2 tane gönüllü öğrenci aldılar.
Daha sonra araştırmacılar, 1,2,4 ve 8 saat sonra öğrencilerin belleklerini test etti. Öğrencilerin, test ve öğrenme oturumları arasında uyuduklarında tamamen uyanık kaldıkları zamandan daha fazla hece hatırladıklarını buldular.
Başka deyişle, uyku bir şekilde öğrencilerin hafızasını güçlendirmişti. Ancak uykunun farklı evrelerini, yani farklı uyku derinliklerinde beynimizde oluşan farklı elektriksel aktivitelere göre oluşturulan aşamaları, anlamaya başladığımızda uykunun hafızayı tam olarak nasıl etkilediğini kavradık.Bununla, farklı uyku aşamalarının farklı hafıza tiplerini sağlamlaştırdığı netleşmiştir.
Biraz daha saçmalık
2013 yılında Kalifornia üniversitesindeki araştırmacılar, neredeyse 100 yıl önce Jenkins ve Dollenbach tarafından katılımcıların birtakım saçmalık öğrendiği araştırmanın yankılarıyla bazı araştırmalar yaptı. Yaşları 21 civarında olan bir grup genç yetişkine ve yaşları 75 civarında olan bir grup yaşlı yetişkine ‘’kuşlar’’ ve ‘’jubu’’ gibi yarısı gerçek yarısı uydurma olan kelime çiftlerini öğrenmeleri söylendi.
Hem yaşlı hem genç katılımcıların geceleri, beyin aktivitesinin yavaş darbeleri olarak karakterize edilen ‘’ yavaş darbe uykusu’’ çektiklerinde kelime çiflerini daha iyi hatırladıklarını buldular.
Katıllımcıları için muhtemelen biraz tarvmatik olan bir başka araştırma ise uykunun duygularımızı ateşleyen olayları hatırlamamıza yardımcı olduğunu kanıtladı. Almanya’daki Bamberg Üniversite’sindeki bir grup öğrenciye, geceleri okumaları için bir çocuk katilinin öldürme sürecini anlatan bir hikaye gibi duygu yüklü metinler verildi.
Öğrenciler sadece gecenin ikinci yarısında uyuyabildiklerinde yani daha fazla ‘’hızlı göz hareketi ( REM)’’ uykusu çektiklerinde, REM yaşamadıkları bir uykuya( gecenin erken saatlerindeki) ya da uyumadıkları bir zamana kıyasla daha çok detay hatırlamaktaydılar.
Uyku, bisiklet sürmekten daha hızlı yazı yazmaya kadar bütün motor becerilerimizi öğrenmemizde de harikalar yaratabilir. Sinirbilimci Dr.Matthew Walker, Harvard Tıp Fakültesinde’yken insanları bir bilgisayar klavyesinde karmaşık bir tuş dizisine dokunmaları için eğitmiş ve 12 saat sonra hafızalarını test etmiştir.İki oturum arasında uyumayanlar performanslarını yüzde 2 arttırırken, uyuyanlar doğruluk kaybı olmadan yüzde 20 daha hızlılardı.
Bu tip bir hafıza oluşumunun ikinci aşama NREM olarak adlandırılan daha hafif bir uyku safhasında ortaya çıktığı görülmektedir. Fakat, uyku bütün bunları nasıl başarıyor? Bir cevap, hafıza tekrarı ile alakalıdır. Beyin aktivitesi kayıtlarımızdan gün boyunca öğrendiğimiz zamanlarda oluşan sinir hücreleri veya ‘’nöron’’ desenlerinin gece uykuya daldığımızda sık sık tekrarlandığını biliyoruz.
Sanki beynimiz beynimiz bir prova yapıyor. Yavaş dalga uykusunda, beynin dış kısmı olan neokortekste milyonlarca nöron senkronize bir şekilde ateşleniyor. Bu yavaş elektriksel aktivite darbelerinin, diğer nöronların ne zaman ateşleneceğini belirlediği ve böylece hafıza tekrarının tüm ilgili beyin yapılarında aynı anda gerçekleşmesini sağladığı tespit edilmiştir.
Bu durum,eğer bir arkadaşınızla buluşmanızı hatırlıyorsanız, görsel ve işitsel kortekslerin o kişinin yüzünü ve sesini aynı anda tekrar ederek eşleşmelerini sağlayabilir. Bu koordineli tekrarlamanın uynaıkken zihninizden bir şeyi prova eder gibi hafızanızı güçlendirdiği düşünülmektedir. Sinirbilimcilerin de dediği gibi, ‘’ beraber ateşlenen nöronlar, beraber bağlanırlar.’’ Eşzamanlı nöral aktivite, ilgili nöronlar arasındaki bağlantıları güçlendirerek hafızanın fiziksel temelini güçlendirir.
Hatırlamak için uyku
Ancak uykunun hafıza üzerindeki büyülü etkisini destekleyen sadece anıların tekrarlanması değil. Uykunun çeşitli aşamaları nöronlar ve vücudumuzdaki diğer hücreler sinyal taşıyan ve düzenleyen kimyasal haberciler olan sinir taşıyıcılarının seviyesindeki bu dramatik değişikliklerledeilişkilidir. Beyni uyanık tutmada önemli bir rol oynayan asetilkolin, SWS sırasında normal konsantrasyonunun yarısına düşer.
Düşük konstantrasyonların, bilgi transferini beyinimizin derinliklerindeki hipokampusa dayanan kırılgan ve kısa süreli bir depolama ağı yerine neokortikal alanlara dayanan daha sağlam ve uzun vadeli bir depolama sistemine aktarmayı teşvik ettiği düşünülmektedir bu da bireysel belleğin güçlendirilmesine yardımcı olabilir.
Tabii ki bütün bunlarda bir bit yeniği var. Görünüşe bakılırsa, tipik bir gecde beynimizin elde ettiği farklı uyku aşamalarının oranları hakkında pek bir seçeneğimiz yok. Hangi hafızanın tekrarlaranacağını ya da güçlendirileceğini de seçemiyoruz. Peki, uykuyu bilişsel bir güçlendirici olarak nasıl kullanabiliriz? Cevap, aslında bu şeyler üzerinde düşündüğünüzden daha fazla kontrol sahibi olduğumuz.
Uyku, sirkadiyen döngye yani vücudumuzun 24 saatlik ritmine kilitlidir ve sabahları daha fazla REM, öğleden sonra ya da akşamları daha fazla SWS alma ihtimaliniz vardır. Bu stratejik olarak planlanan uykuların istediğiniz türde uykuyu almanızı sağlayabileceği anlamına gelir.
Bir ton İspanyolca kelime mi ezberlemeniz gerekiyor? Akşam üstü yoğun bir çalışma zamanı ardından da SWS ile dolu bir uyku çekmeyi deneyin. Duygusal bir düğünü veya bir vaftşz törenini mi hatırlamak istiyorsunuz? Sabahları biraz kestirerek mükemmel dozda REM elde eldebilirsiniz.
Uykunun evrelerini kongrol edebilmenin yanı sıra, uyuklarken spesifik anıların tekrarlanmasını da sağlayabiliriz.
Almanya’daki Lübeck Üniversitesi’nden uyku araştırmacısı Björn Rasch, birkaç gönüllünün oyun oynamasını istedi. Bir dizi eşleşen kart çifti, bir bilgisayar ekranında ‘yüzüstü’ yayıldı.Daha sonra gönüllüler; bir kartı çevirip, diğer kartı hatırlamaya çalışmakla görevlendirildiler ve hangi kartın nerede olduğunu iyice ezberleyene kadar bu oyunu oynadılar. Bunu yaparken burunlarına gül kokusu geliyordu. Oyundan sonra ertesi gün tekrar test edilmek üzere herkes normal bir uyku uyudu. Bazı insanlar uyumadan önce, bazıları SWS sırasında ve bazıları REM sırasında tekrar gül kokusuna maruz kaldı.
İlginç bir şekilde, SWS sırasında gül koklatılanlar diğerlerine kıyasla daha iyi bir gelişme gösterdiler. Aynı etkiyi seslerle de elde edebilirsiniz ancak uyanmamak için kısık sesle denemeyı unutmayın!
Heyecan verici yeni gelişmeler, gelecekte uyku aşamalarımız üzerinde daha doğrudan kontrol sahibi olabileceğimizi göstermiştir.
Yine Lübeck Üniversitesi’nden olan Profesör Lisa Marshall, saniyede bir ateşlemeden biraz daha yavaş bir frekansa sahip olan SWS ile aynı frekanstaki elektrik akımınının başa enjekte edilmesiyle ritmik bir aktivite üretildiğini ve bunun elektrik akımı kapatıldıktan sonra da devam ettiiğini keşfetti.
Teknik olarak sahte olsa da bu ‘’uyarılmış’’ SWS bellek güçlendirmeyi önemli bir ölçüde geliştirir.
Ancak herkes beynini bu şekilde yapay olarak uyarmak konusunda rahat hissetmeyecektir. İyi haber şu ki hem Lübeck hem de Wisconsin ‘dek araştırmacılar, uyurken doğru frekanstaki tonun çalınmasıyla da benzer bir etkinin yaratıldığını buldular.
Modafinil ya da Ritalin alan insalar beyinlerini güçlendirmek için kullanılan bu doğal yollara hayran kalmışlardır. Ancak, bu yollardan fayda sağlayan sadece onlar olmayacaktır. Yaşlandıkça bir gecde elde ettiğimiz SWS miktarı azalır. Çoğumuz 75’li yaşlara geldiğinde hiç elde edemez.
En önemlisi, SWS miktarındaki düşüşle beraber bilişsel düşsede artar ve bazı bilim adamlarına göre uykunun bu kritik aşamasının yokluğu beyindeki dejenerasyonu arttırabilir. Bu durumda yapay uyarım yaşlılar için her derde deva olabilir, SWS’lerini eski haline getirmeye yardımcı olarak daha fazla kortikal yaşlanmayı engelleyebilir. Kim bilir, belki yaşlandığımızda zihnimizi keskin tutmak için hepimiz bir doz ses terapisi alabiliriz.
Editör / Yazar: Zeynep BİROL
Kaynak: https://www.sciencefocus.com/the-human-body/how-sleep-can-make-you-smarter/
