Zeka Oyunları Gerçekten İşe Yarıyor Mu?

Muhtemelen günde sadece birkaç dakika içinde sizi daha akıllı yapmak için gelecek vaat eden uygulama reklamları görüyorsunuz. Yüzlerce uygulama sözde “BEYİN JİMNASTİĞİ” programı için satın alınabilir. Bu basit oyunlar, önemli günlük görevlerin performansını iyileştirme hedefi olan zihinsel yeteneklere meydan okumak için tasarlanmıştır. Ancak, telefonunuzdaki yüzme balıklarının veya parıldayan sokakların işaretlerini tıklamak gerçekten beyninizin çalışma şeklini geliştirmenize yardımcı olabilir mi? İki büyük bilim insanı ve ruh sağlığı uygulayıcısı grubu, 2014 yılında aylarca bu tür beyin oyunlarının etkinliği hakkında fikir birliği yaptı. Her iki grup da biliş, öğrenme, beceri edinme, sinirbilimi ve demans konusunda uzun yıllara dayanan araştırma tecrübesine ve uzmanlığa sahip insanları içermektedir. Gruplar mevcut olan aynı kanıtları dikkatlice değerlendirdi ve ilk olarak beyin oyunları oynamanın temel bilişsel yeteneklerin altını çizdiğine veya birinin, günlük yaşamın karmaşık bir bölgesinde daha iyi gezinmesine olanak sağladığına” dair çok az kanıt olduğu sonucuna varıldı.

Diğeri ise, “önemli ve büyüyen bir kanıt kitlesinin, belirli bilişsel eğitim rejimlerinin, günlük yaşamı genelleyen yöntemler de dahil olmak üzere bilişsel işlevi önemli ölçüde iyileştirebileceğini gösterdiğini savundu. Bu iki rakip çelişkili ifadeleri ile uzmanlar arasındaki derin bir anlaşmazlık ve bir şeyin doğru olması için ikna edici kanıt olarak neyin önemli olduğuna dair temel bir anlaşmazlığı vurgulamaktadır. Çelişkili iddialar ve bilimsel ifadeler, reklamlar ve hükümet kararları ışığında, tüketicilerin neye inanması gerekiyor? Beyin eğitimine yatırım yapmak için zaman ve paraya değer mi? Varsa, ne gibi faydalar bekleyebilirsiniz? Yoksa zamanın başka bir şey yapmak için harcanması daha mı iyi olur? Bilişsel bir bilim insanıyım ve Florida Eyalet Üniversitesi Başarılı Ömür Enstitüsü’nün üyesiyim. Yaklaşık yirmi yıldır biliş, insan performansı ve farklı eğitim türlerinin etkilerine çalıştım. Beyin eğitimi şirketlerinin iddialarının temelini oluşturan fikirleri doğrudan teste sokan laboratuvar çalışmaları yaptım.Bu deneyimlere dayanarak, beyin antrenmanlarının buna değip değmeyeceği konusundaki iyimser cevabım “sadece bilmiyoruz” olacaktır, fakat asıl cevap “hayır” olabilir.
Araştırma, iyileştirmeleri ne kadar iyi ölçmektedir?

Meslektaşlarım ve ben, ilgili çalışmaların çoğunun, her iki şekilde de kesin kanıt sağlayamamaktan çok uzak olduğunu savunduk.Beyin eğitimi çalışmaları çoğu zaman, dikkatin, hafızanın, muhakeme kabiliyetinin ve benzerlerinin çoklu bilişsel testleri üzerindeki etkisine bakar. Bu strateji potansiyel kazanımların genişliğini ortaya çıkarmak için anlamlıdır.Ancak, uygulanan her test için, puanların yalnızca şans eseri olarak iyileşme şansı vardır. Ne kadar çok test uygulanırsa, araştırmacıların en az bir yanlış alarm görme şansı o kadar artar.Birçok test içeren ve daha sonra sadece bir veya iki önemli sonuç bildiren beyin jimnastiği çalışmaları, uygulanan test sayısını kontrol etmedikleri sürece güvenilir olamazlar. Ne yazık ki, pek çok çalışma bulguları sorgulamaya zorlamaz. Başka bir tasarım problemi, yetersiz kontrol grupları ile ilgilidir. Bir tedavinin etkisi olduğunu iddia etmek için, tedaviyi alan grubun yapmayan bir grupla karşılaştırılması gerekir.
Örneğin, beyin eğitimi alan kişilerin, bir testten sonra, eğitimden önce ve sonra tekrar aldıkları için bir değerlendirme testinde gelişme göstermesi mümkündür.Kontrol grubu aynı zamanda iki kez teste girdiğinden, uygulama etkilerine dayanan bilişsel gelişmeler göz ardı edilebilir. Beyin eğitiminin etkinliğini desteklemek için kullanılan birçok çalışma, beyin eğitiminin etkisini hiçbir şey yapmayan bir kontrol grubuyla karşılaştırmıştır. Sorun, eğitim grubu ile kontrol grubu arasında gözlemlenen bir fark olup, bu durumlarda plasebo etkisi ile kolayca açıklanabilir. Plasebo etkisi, bir tedavinin doğrudan sonucu olmayan, ancak tedavi gördüklerinin bir sonucu olarak daha iyi hissetmeyi veya performans göstermeyi bekleyen katılımcıların gelişmeleridir. Bu, herhangi bir müdahale çalışmasında, yeni bir ilacın veya yeni bir beyin antrenmanı ürününün etkisini anlama amaçlı önemli bir husustur. Araştırmacılar bir şey yapmanın hiçbir şey yapmamaktan daha büyük bir iyileşme beklentisi yarattığını fark ettiler.

Şimdi çalışmalar, hiçbir şey yapmamak yerine bazı alternatif beyin eğitimi faaliyeti yapan katılımcılardan oluşan aktif bir kontrol grubunu kullanmaya daha yatkındırlar. Yine de, bu aktif kontroller beklentileri kontrol etmek için yeterince ileri gitmiyor. Örneğin, bilgisayarlı bulmaca ya da eğitim videoları içeren kontrol koşulundaki bir katılımcının, özellikle bilişi geliştirmeye uygun olarak lanse edilen hızlı yayınlanmış ve uyarlanabilir ticari beyin jimnastiği ürünleri ürünlerini denemek için atanan bir katılımcı kadar gelişim beklemesi muhtemel değildir. Ancak, bu yetersiz tasarımlarla yapılan çalışmalar, ticari beyin eğitiminin işe yaradığına dair kanıt sağlamayı iddia etmeye devam ediyor. Potansiyel plasebo etkilerini anlamaya ve önlemeye yardımcı olmak beklentileri ölçmek için yapılan çalışmalarda nadir olarak görülmektedir. Çalışmalarımıza katılanlar, eğitim durumlarına göre beklentiler geliştiriyorlar ve özellikle beyin eğitiminin etkileri konusunda iyimserler. Gruplar arasındaki eşsiz beklentiler ciddi bir endişe kaynağıdır çünkü bilişsel testlerin hafıza, zeka ve dikkat testleri de dahil olmak üzere plasebo etkilerine duyarlı olduğu konusunda kanıtlar artmaktadır.
İyileştirme için olası bir mekanizma var mı?
Ele alınması gereken önemli bir soru daha var: Beyin eğitimi işe yaramalı mı? Yani, bilim insanlarının, insanların nasıl yeni beceriler öğrendiği ve edindiği hakkında ne bildiği göz önüne alındığında, başka bir, eğitimsiz görevin performansını iyileştirmek için bir görevle ilgili eğitim almayı beklemeli miyiz? Bir örnek olarak, “işlem hızı eğitimi” ticari beyin eğitimi ürünlerine dâhil edilmiştir. Buradaki amaç, bir otomobil çarpışmasından kaçınmak için faydalı olabilecek, çevre bölgedeki nesnelerin algılanmasını iyileştirmektir. Çevrede sunulan kuşlarla birlikte doğa manzaraları; görüntü yalnızca kısa bir süre için sunulsa bile, oyuncular belirli kuşları bulmalıdır. Ancak, ekranda sürerken kuşları bulabilir, örneğin araba kullanırken kaldırımdan inen bir yaya algılamanıza ve kaçınmanıza yardımcı olur. Uzatılmış uygulamayla yedi ila 79 hane arasındaki sayıları hafızasını geliştirebilen bir bireyi düşünün. Eğitimden sonra, rastgele oluşturulmuş 79 hane listesini duyabildi ve bu sayılar listesini mükemmel bir şekilde gecikmeden hemen tekrarladı.

Bilişiniz için endişeleniyorsanız, ne yapmalısınız?
İlk olarak, eğer beyin oyunlarına katılıyorsanız ve onlardan zevk alıyorsanız, lütfen oynamaya devam edin. Ancak beklentilerinizi gerçekçi tutun. Yalnızca bilişsel faydalar elde etmek için oynuyorsanız, bunun yerine bilişsel olarak teşvik edici veya en azından yeni bir dil öğrenmek için çeşitli aktiviteleri düşünün. Yada enstrüman çalmak için çalışın. Bazı kanıtlar fiziksel egzersizin bilişin korunmasına potansiyel olarak yardımcı olabileceğini düşündürmektedir. Egzersizin biliş üzerinde bir etkisi olmasa bile, fiziksel sağlığa faydaları açıkça ortadadır.
Eğitim literatüründe en önemli ders şudur: Sizin için önemli olan bir görevdeki performansınızı geliştirmek istiyorsanız, bu görevi uygulayın. Zekâ oyunları oynamak sizi sadece beyin oyunlarında daha iyi hale getirebilir.
Çeviri: Seval ÖZGÜR
Kaynak: https://www.livescience.com/65674-do-brain-games-work.html