Dünyanın dört bir yanındaki çocuklar ve yetişkinler yıldızlara bakmay ve takımyıldızı noktaları birleştirerek kendilerine anlatılan şekilleri veya kendi şekillerini oluşturmaya bayılırlar. Ama bu şekiller muhtemelen insanların yılın hangi zamanı olduğunu işaretlemelerine yardımcı olan önemli araçlar olarak ortaya çıktı.
Takımyıldızların Tarihi
Tıpkı güneş gibi yıldızlarda gökyüzünde düzenli bir çizelgeye göre hareket eder. Gün batımında yılın farklı zamanlarında, farklı takımyıldızları görünür. Yükselen takımyıldızlar Dünya’nın uzaydaki hareketine göre döner ve bu nedenle ılımlı havanın kış ve ilkbahar arasındaki değişimi göstermediği bölgelerde mevsimleri işaretlemek için kullanılabilir.
Kuzey gökyüzündeki pek çok takımyıldız Yunan ve Roman isimleri taşır ancak bu imparatorluklar kök salmadan çok önce insanlar gökyüzününün haritasını çıkarıyordu. Yunanlar sistemlerini, kökleri belkide 3000 yıl önce Sümer geleneklerinden çıkma Babillerden uyarladılar.
Daha da öncesine gidersek, bilim insanları Güney Fransa Lascaux’da bulunan mağara duvarlarında 17.000 yıl önce yapılmış olan işaretlerde, Ülker ve Boğa yıldız kümelerinin haritalandırılmış olabileceğini ve ilk bilinen yıldız haritası olabileceğinden şüpheleniyor.
1929’da Uluslararası Astronomi Birliği (IAU) gökyüzünde resmi olarak 88 tane takımyıldız tanımladı. Ancak bu takımyıldızlar, belli yıldızları birleştirerek çizilmeyen, aslında gökyüzünün, yıldızları içlerinde bulunduran, hemen hemen dikdörtgen olan dilimleridir.
Resmi olarak bu sınırları belirlemek, gökbilimcilere gökyüzünün hangi bölgesi üzerine çalıştıklarına dair aralarında haberleşmelerine olanak veriyor. Bu 88 bölge içerisinde insanların takımyıldız olarak bildiği tekil yıldız grupları var. Örnek olarak Büyük Ayı takımyıldızı aynı isimle bilinen şekil etrafındaki bütün yıldızları içerir.
Fakat çoğu insanın takımyıldız varsaydığı pek çok yıldız grubu resmi olarak takımyıldız değildir. Örneğin Büyük Ayı’nın içinde bulunan Büyük Kepçe, takımyıldız olarak kabul edilmez.Bunun yerine, bir asterizm veya resmi olarak belirlenmemiş ancak gökbilimci olmayanların çoğu tarafından bilinen bir yıldız grubudur.
Takımyıldız İsimleri ve Burçlar
Dünya döndükçe, güneş, ay ve gezegenler, gökyüzünde yörüngedüzlemi olarak bilinen belirli bir yolda ilerler. Geçtikleri 13 takımyıldızın listesi zodyağın yıldızları olarak bilinir. Zodyak takımyıldızı isimleri:
- Oğlak
- Kova
- Balık
- Koç
- Boğa
- İkizler
- Yengeç
- Aslan
- Başak
- Terazi
- Akrep
- Yılancı
- Yay
2023 burç yorumları hakkında bilgi için.
Astrologlar Yılancı’yı dışarda bırakarak bu takımyıldızların 12’sini zodyak işaretleri olarak tahmin yürütmek için kullanırlar. (Astronominin aksine astroloji bir bilim dalı değildir.) İşaretler takımyıldızlardan farklıdır, sadece birbirlerini andırırlar. Örneğin Balık burcu, Kova takımyıldızının yükselişine karşılık gelir. İronik bir şekilde, belirli bir işaret altında doğarsanız, adlandırıldığı takımyıldız gece görünmez.Bunun yerine, güneş yılın o zamanında üzerinden geçerek, görülemeyen bir gündüz takımyıldızı haline getirir.
Takımyıldızlar gökyüzünde şekiller oluşturuyormuş gibi görülür, ancak yıldızların kendileri uzayda şekil oluşturmuyorlar. Dünyamızdan bir takım yıldızdaki yıldızlara olan mesafe, genellikle onlarca ışık yılıyla, yıldızları galaksiye rastgele dağıtarak değişir.
Yıldızların Ne Kadar Uzakta Olduğunu Nasıl Biliyoruz?
En yakın yıldız olan Proxima Centauri, 4.24 ışıkyılı uzaklıktadır. Bir ışık yılı 9,44 trilyon km veya 5,88 trilyon mildir. Bu inanılmaz büyük bir mesafe. Proxima Centauri’ye yürümek 950 milyon yıl sürer. Açıp Apollo 11’in Ay’a gidişi kadar hızlı gitseydiniz, yine de 43.000 yıl sürerdi. Peki böyle bir mesafeyi nasıl ölçebiliriz?
Cevap sadece düz eski geometri. Elinizi kol mesafesinde tutun. Bir gözünü kapat. Şimdi o gözü aç ve diğerini kapat. Eliniz arka planda hareket ediyor gibi görünecek. İki gözünüz ve eliniz uzun bir üçgen oluşturuyor. Gözleriniz arasındaki mesafeyi ve elinizin arka planda hareket ettiği açıyı biliyorsanız, kolunuzun uzunluğunu hesaplayabilirsiniz. Elinizin hareket ettiği açıya paralaks denir .
Elbette kolunuzu bu şekilde ölçemezsiniz. Ama şimdi üçgeni çok daha büyük yapın. Üçgenin tabanı olarak iki gözünüz yerine, bu iki noktanın Güneş’in zıt taraflarında Dünya olmasını sağlayın.
Daha sonra bir yıldızın fotoğrafını çekerseniz, yıldız yeterince yakınsa, tıpkı elinizin çevrenize göre hareket etmesi gibi arka plandaki yıldızlara göre hareket edecektir. Yıldızın hareket ettiği paralaks açısını ve Dünya’nın yörüngesinin boyutunu bilerek, yıldıza olan mesafeyi hesaplayabilirsiniz.
Takımyıldızlar Ne Kadar Uzakta ?
Geceleri gökyüzünde gördüğümüz takımyıldızı şekilleri mevcut olan derinliği hesaba katmayıp sadece iki boyutlu olarak gördüğümüz için oluşur.
Yinede, bir miktar hayal gücüyle takımyıldızlar mükemmel bir eğlence kaynağı olabilirler. Ayrıca kayıp olmuş insanların yollarını bulmalarına yardımcı olabilirler ve yıldız atlaması olarak adlandırılan bir süreçle gök gözlemcilerinin gezegenleri, kuyruklu yıldızları veya diğer olayları bulmalarına yardımcı olabilirler. Ve tıpkı antik zamanlardaki gibi, takımyıldızlar ebedi bir merak duygusu uyandırabilirler.
Bir takımyıldızdaki yıldızlar, gece gökyüzümüzde birbirine yakın görünürler. Ama uzayda birbirlerine hiç de yakın değiller. Orion takımyıldızında, çıplak gözle görülebilen yıldızlar, yalnızca 26 ışıkyılı (Dünya’ya nispeten yakındır) ile birkaç bin ışıkyılı arasında değişen mesafelerdedir.
Çevirmen: Cem Erdinç Yılmaz