İnsan nüfusunun 6 da birinin yok olmasına sebep olan An Lushan İsyanı.
Tarihte çok az olay dünya savaşları kadar ölüm ve yıkıma yol açmıştır. An Lushan isyanı da bunlardan bir tanesi. An-ashi isyanı olarak da adlandırılan An lushan isyanı, milattan sonra 755 ve 763 yılları arasında Çin’de ortaya çıkmıştır. İnsanlık tarihinin en kanlı savaşlarından bir tanesidir. 754’de, Çin’de 52 milyon insan yaşıyordu fakat savaştan sonra 764’de bu sayı 16.3 milyona kadar düştü.
Savaş yıllarında, o zamanlar dünya nüfusunun altıda birine tekabül eden neredeyse 36 milyon insan hayatını kaybetti. Perspektife koymak gerekirse ölü sayısı 1. Dünya savaşındakine benziyordu. 8. yüzyılda bu büyük savaşa benzer kayıplar vermenin ne kadar korkunç olduğunu tahmin edebilirsiniz.
Tarihçiler Çin nüfusunun üçte ikisinin on yıl içinde yok olup olamayacağını tartışıyor olsalar da, An Lushan isyanının insanlık trajedisinin acımasız bir bölümü olduğuna dair çok az şüphe var.
An Lushan isyanı Tang İmparatorluğu’nun çok ırklı yapısını parçaladı ve Çinlilerin yabancılara şüpheyle yaklaşmasına sebep oldu.
An Lushan kimdi ve neden isyan etti? Savaşın uzun vadedeki etkileri neydi?
Gelin bir bakalım.
Geçmiş
Tang hanedanlığı, 618’de, ilk imparator Tang Gaozu ile birlikte, Çin’in kontrolünü ele geçirdi. Diğer Çin hanedanlıklarının aksine, Tang kuzeydeki Türk boylarına boyun eğdirdiler ve onları Çin toplumuna kattılar.
Çinliler, hanedanın ikinci hükümdarı olan Tang Taizong’u, Çin imparatorları arasında yaygın olan “Cennetin oğlu” ünvanıyla adlandırdılar. Ayrıca “Cennetin Kağanı” olarak da biliniyordu ve bu da onu Türkler tarafından kağan olarak kabul edilen ilk Çinli imparator yapıyordu.
Türk boyları Çin uygarlığının merkezine adapte oldular ve Han Çinlilerinden sonra ikinci en büyük etnik grup haline geldiler. Türklerle birlikte, Persler, Araplar,Soğdlular, Koreliler, Japonlar da Çin’de yaşadı ve önemli pozisyonlarda bulundular.
Tang imparatorları bu çok kültürlü medeniyetten dolayı gurur duyuyordu fakat herkes onunla aynı fikirde değilldi. An Lushan isyanından birkaç yıl önce, 8. yüzyılın başlarında, Türkler tarafından yazılan Orhun Hitabeleri, Tang Hanedanlığı’nın göçebe insanların hayatlarını nasıl mahvettiği anlatıyordu.
Pek çok Han yetkilisi benzer şekilde Türklere karşı çok temkinliydi. Fakat şansölye Li Linfu gibi bazı Han yetkilileri diğer han halkından şüpheleniyordu. Linfu, mahkeme siyasetinin içini, dışını bilen kurnaz bir politikacıydı. 751’de İmparator Xuanzong’u, An Lushan adlı etkili bir generali Jiedushi veya bölge komutanı görevine terfi ettirmeye ikna etti. Kuzey bölgesinin Jiedushi’si olarak An Lushan, 164.000’den fazla askerden oluşan bir ordunun başındaydı.
Çin kaynakları An Lushan’ın Soğdlu bir baba ve Türk şaman bir anneden doğduğunu gösteriyor. Sığır çalarken yakalandı, idam edilmemek için orduya katıldı. Altı dilde akıcıydı ve iktidara geldi.
An Lushan yalnızca zeki bir komutan değildi. Ayrıca kurnaz bir politikacıydı. Tang Sarayında, sadece şansölyeyi değil, imparatorun en sevdiği cariyesi Yang Guifei’ de kazandı. Guifei, Antik Çin’deki en ünlü dört güzelden biriydi ve An Lushan’dan 16 yaş küçük olmasına rağmen, Lushan onu üvey annesi gibi gördü.
Guifei’den kolayca etkilenen imparatorun cömertliği sayesinde An Lushan zenginleşince bu hamle meyvesini verdi.
Ne yazık ki Lushan’ın şansı tükendi. 753’de Şansölye Li Lunfu ölünce Guifei ile akrabalığı bulunan Yang Guozhong onun yerine geçti. Guozhong, An Lushan’ın isyan etmek isteğini ve saraydaki destekçilerinden bir bir kurtulmak gerektiğini söyleyerek imparatoru doldurdu.
Sonuç olarak, An Lushan sinirlendi ve isyan etti.
İsyan
Tang hanedanlığı döneminde birliklerin çoğunu sefere ya da sınırları korumak için gönderdiler. Başkent Chang’an, zayıf bir şekilde savunuldu. An Lushan askerler tarafından çok sevildi ve 755’de bağımsızlığını ilan etti. Yan hanedanı adında yeni bir imparatorluk kurdu ve imparatorluk başkentini devralmak için harekete geçti.
An Lushan ve askerleri, Ocak 756’da Yang İmparatorluğu’nun doğu başkenti olan Luoyang’ı aldı.
İsyancılar, Chang’an ‘ı almaktan yalnızca birkaç hafta uzaktaydılar. İmparator, isyancıları Tong geçidinde durdurmak için en güçlü iki generali Giao Xianzhi ve Feng Changqing ‘i gönderdi. Ancak mahkeme siyaseti nedeniyle iki general çatışmadan önce idam edildi.
Bian Lingcheng adlı güçlü bir hadım, generalleri kendisine hakaret etmekle suçladı. Lingcheng daha sonra imparatoru, madalyalı savaşçıların vatana ihanet ettiklerine ve idam edilmeleri gerektiğine ikna etti.
Şansölye Guozhong, Tong geçidini savunması için Türk general Han Genshu’yu gönderdi, ancak bu kötü bir fikirdi. An Lushan’ın savaşta sertleşmiş savaşçıları Genshu’nun adamlarını ezdi.
İmparator ve veliaht, başkentten farklı yönlere kaçtı. Tang ordusunda ikinci bir isyan patlak verdi. Tang askerleri, başkentin kaybından Yang Guozhong ve imparatorun eşi Yang Guifei’yi sorumlu tuttu. Birlikler, Guifei ve Guozhong’un infazını talep etti.
Xuanzong, taleplerini kabul etti ve oğlu Li Heng lehine tahttan çekildi. Heng, “Tang İmparatoru Suzong” olarak taç giydi ve askeri komuta görevini üstlendi.
Suzong, Asya’da çok sevilen zeki bir diplomattı. Destek için Çin’in güçlü kuzey komşusu Uygur Kağanlığının yardımına başvurdu. Uygurlara ipek, altın ve sınır kasabalarına baskın yapma hakkı dahil olmak üzere büyük miktarda zenginlik sözü verdi.
Uygurların yanı sıra Abbasi Halifesi, Tanglar’a savaşmaları için dört bin Arap paralı asker gönderdi. Dış yardım ve yeni liderlikle savaşın gidişatı değişmeye başladı.
757’de An Lushan’ın oğlu An Qingxu ona suikast düzenledi. Cinayet, ayaklanmanın seyrini değiştirdi.
759’da, An Lushan’ın ikinci komutanı olan Shi Siming, An Qingxu’yu öldürdü. An Lushan isyanının ayrıca An-Shi isyanı olarak da anıldığını söylediğimi hatırlıyor musunuz? İsyanın adındaki Shi, Shi Siming’den geliyor.
761’de,Shi Siming’in oğlu Shi Chaoyi babasını öldürdü. Chaoyi, An Lushan ve Shi Siming’e sadık generallerden çok az yardım aldı. Bir Tang ve Uygur ordusuna yenilen Shi Chaoyi, 763’te intihar etti.
764’te acımasız An Lushan isyanı sona erdi.
Etnik temizlik ve ölü sayısı
8. Yüzyıldaki bir savaşın, birinci dünya savaşındaki kadar insanı öldürüp öldürmediğini merak edebilirsiniz.
Çin nüfus sayımlarına güvenilecekse, cevabımız evet olur. Akılcı bir düşünür olan Steven Pinker, insanlığın altıda birini yok ettiği için felaketi “tarihin en büyük vahşeti” olarak nitelendirdi.
Tarihçiler, ölüm sayıları hakkında ikiye bölündü. İmparatorluk kaos içinde olduğu için ölümlerin çoğu bu dönemde meydana geldi. Bazı uzmanlar, Tang China’yı terk eden ve komşu bölgelere sığınan insanların nüfusun azalmasına neden olduğunu öne sürüyor.
An Lushan, Soğdlu olduğu için, Çin toplumunda yabancılara karşı şüphe vardı. İsyan sırasında, çok etnik gruptan oluşan yüksek Tang kültürü bir kart evi gibi parçalandı.
Fanyangn’da Tang generali Geo Jure, çocuklar dahil tüm Soğdluları öldürdü. Onları burunlarından ve gözlerinden tanıyarak ayırt etti. Bu, yöneticilerin vatandaşları etnik kökenlerine göre hedef aldığı, tarihte belgelenmiş ilk etnik temizlikti.
Tang güçleri, Yangzhou katliamı sırasında (760) isyancılara yardım ettiği şüphesiyle binlerce İranlı ve Arap tüccarı katletti.
Çin toplumundaki güven tamamen çökmüştü.
Suiyang şehrindeki en kötü trajedilerden birisi gerçekleşti. Yan güçleri tarafından yapılan acımasız bir kuşatmadan sonra, Tang savunucularının yiyecekleri bitti. Ancak Tang askerleri boyun eğmeyi reddettiler. Şehri savunan general Zhang Xun, cariyesini adamlarının önünde öldürdü ve onlara yemelerini emretti. Askerler ağlıyordu fakat generalin emriyle zavallı kadını yediler.
Suiyang kuşatması sırasında yamyamlık çok yaygındı. İnsanlar ölüleri yemeye ve aileler çocuklarını yiyecek için değiş tokuş etmeye başladı. Askerler kısa sürede yaşlı kadınları yemeye başladı ve ardından her yaş grubundan genç kadın ve erkeklere saldırdı. Tahminler, 20.000 ila 30.000 kişinin yendiğini gösteriyor. Yine de Tang ordusu boyun eğmeyi reddetti.
An Lushan isyanı sırasında ölen insanların sayısı 13 milyonla 36 milyon arasında bir yerde olabilir. İç savaşın insanlık tarihindeki en yıkıcı felaketlerden biri olduğunu kolayca söyleyebiliriz.
Savaşlar, insanlar arasındaki en kötü davranışı ortaya çıkarıyor. Politika ve güç savaşın ana sebepleri fakat sıradan vatandaşlar en çok acı çekenler oluyor. An Lushan isyanı da bunun klasik bir örneği. Mahkeme siyaseti tarafından dışlanmış hisseden bir general savaşı başlattı. Ancak çatışma Çin toplumunu değiştirdi.
Yabancı düşmanlığı ve ırkçılıkta bir artış oldu ve hoşgörülü Tang uygarlığı değişti. Tang hanedanı 907’ye kadar devam etti, ancak An Lushan isyanından sonra daha korumacı hale geldi.
Etnik hoşgörü açısından çağının ilerisinde olan bir medeniyet artık eskisi gibi olmayacaktır.
Tang İmparatorluğu yedinci ve sekizinci yüzyıl esnasında küresel bir güçtü. Abbasi Halifeliği ile çatışmalarından biri, kağıt yapımının yanlışlıkla Batı Asya ve Avrupa’ya yayılmasına yol açtı.
Çeviren: Zeynep Kırca
