66 milyon yıl önce, bir asteroit Dünya’ya 10 milyar atom bombası gücüyle çarptı ve evrimin akışını değiştirdi.
Gökyüzü karardı ve bitkiler fotosentez yapmayı bıraktı. Bitkiler öldü, ardından onları besleyen hayvanlar derken besin zinciri tamamen çöktü. Tüm türlerin %90’ından fazlası yok oldu. Ortalık yatıştığında ise bir avuç kuş dışında tüm dinozorların soyu tükenmişti.
Ancak bu yıkıcı olay, insanın evrimini mümkün kıldı. Bize dönüşecek küçük proto primatlar(soyu tükenmiş en eski primat) da dahil olmak üzere hayatta kalan memeliler gelişti.
Asteroitin ıskaladığını ve dinozorların hayatta kaldığını hayal edin. Son derece gelişmiş yırtıcı kuşların bayraklarını Ay’a diktiklerini hayal edin. Dinozor bilimciler, görelilik teorisi keşfediyorlar veya memelilerin Dünya’yı ele geçirdiği varsayımsal bir olayı tartışıyorlar.
Bu kötü bir bilim kurgu gibi gelebilir ancak evrim hakkında bazı derin, felsefi soruları ele alıyor. İnsanlığın burada olması tesadüf mü yoksa akıllı araç kullanıcılarının evrimi kaçınılmaz mı?
Beyinler, araç gereçler, diller ve büyük sosyal gruplar bizi gezegenin baskın türü yapıyor. Yedi kıtada 8 milyar Homo sapiens yaşıyor. Ağırlık olarak tüm vahşi hayvanlardan daha fazla insan var.
1980’lerde paleontolog Dale Russell, etobur bir dinozorun akıllı bir alet kullanıcısına dönüştüğü bir düşünce deneyi önerdi. Bu “dinozauroid” karşıt baş parmakları olan büyük beyinli ve dik yürüyen bir tasarımdı.
İmkânsız değil ama olası da değil. Bir hayvanın biyolojisi, evriminin yönünü sınırlar. Aynı şekilde başlangıç noktanız bitiş noktalarınızı sınırlar.
Üniversiteyi bırakırsanız, muhtemelen bir beyin cerrahı, avukat veya NASA roket bilimcisi olmayacaksınız. Ancak bir sanatçı, aktör veya girişimci olabilirsiniz. Hayatta yürüdüğümüz yollar bazı kapıları açar, bazılarını kapatır. Bu aynı zamanda evrim için de geçerlidir.
Dinozorların boyutunu düşünün. Jurassic’ten başlayarak; sauropod dinozorlar, Brontosaurus ve akrabaları, 30 metre uzunluğa kadar 30-50 tonluk devlere dönüştüler. (Bir filin on katı ağırlığında ve bir mavi balina kadar uzun.)
Bu, Diplodocidae, Brachiosauridae, Turiasauridae, Mamenchisauridae ve Titanosauria dahil olmak üzere birçok grupta gerçekleşti. Farklı kıtalarda, farklı zamanlarda ve farklı iklimlerde, çöllerden yağmur ormanlarına kadar gerçekleşti.
Bu hayvanları birbirine bağlayan ortak nokta, sauropod olmalarıydı. Sauropod anatomisiyle ilgili şu noktalar önemlidir: Akciğerler, yüksek güç ağırlık oranına sahip içi boş kemikler ve metabolizmaları. Bu kısımlar onların evrimsel potansiyellerinin kilidini açtı. Daha önce veya o zamandan beri hiçbir kara hayvanının sahip olmadığı bir şekilde büyümelerini sağladı.
Aynı şekilde, etçil dinozorlar da art arda devasa avcılar haline geldiler. 100 milyon yılı aşkın bir süredir, megalosauridler, allosauridler, karcharodontosauridler, neovenatoridler ve son olarak tyrannosaurlar, üst düzeyde avcılık ve yırtıcılık özelliklerini geliştirdiler.
Dinozorlar fiziki olarak büyümekte çok iyi olmalarının aksine beyin büyüklüğünde pek de iyi değildiler. Allosaurus, Stegosaurus ve Brachiosaurus gibi Jurassic dinozorların küçük beyinleri vardı.
80 milyon yıl sonra geç Kretase döneminde, tiranozorlar ve ördek gagalılar daha büyük beyinler geliştirmişti. Ancak boyutuna rağmen T. rex beyni sadece 400 gram ağırlığındaydı. Bir Velociraptor beyni 15 gram ağırlığındaydı. Ortalama bir insan beyni ise 1,3 kilo ağırlığındadır.
Dinozorlar zamanla farklılaşmaya başladılar. Küçük otoburlar daha yaygın hale geldi ve kuşlar çeşitlendi. Uzun bacaklı formlar daha sonra evrim geçirerek hızlı ayaklı avcılar oluşmaya başladı.
Dinozorların giderek daha karmaşık sosyal yaşamları olduğu görülüyor. Sürüler halinde yaşamaya başladılar, dövüşmek ve gösteriş yapmak için ayrıntılı boynuzlar geliştirdiler.
100 milyon yıllık dinozor tarihine bakıldığında asteroit müdahale etmese bile kökten değişiklik yapacaklarına dair pek de bir ipucu yok. Muhtemelen hala o uzun boyunlu otçullara ve devasa tiranozor benzeri yırtıcılara sahip olurduk.
Biraz daha büyük beyinler geliştirmiş olabilirler ancak dâhilere dönüştüklerine dair çok az kanıt var. Memelilerin onların yerini almış olması da pek olası değil çünkü dinozorlar, asteroit çarptığında çevrelerini tamamen tekelleştirdiler.
Bu arada memelilerin farklı kısıtlamaları vardı. Hiçbir zaman dev otoburlar ve etoburlar geliştirmediler ama büyük beyinler geliştirdiler. Katil beyinler; orkalarda, ispermeçet balinalarında, balenli balinalarda, fillerde, leopar foklarında ve maymunlarda evrimleşmiştir.
Bugün birkaç dinozor torunu – kargalar ve papağanlar gibi kuşlar karmaşık beyinlere sahiptir. Alet kullanabilir, konuşabilir ve sayabilirler. Ama en büyük beyinleri ve en karmaşık davranışları geliştiren hayvanlar; maymunlar, filler ve yunuslar gibi memelilerdir.
Dinozorları ortadan kaldırmak, memelilerin zekâlarını geliştireceğini garanti ediyor muydu?
Pek de değil.
Başlangıç noktaları bitiş noktalarını sınırlayabilir ancak garanti etmez. Steve Jobs, Bill Gates ve Mark Zuckerberg üniversitelerinden ayrıldılar. Ancak okulu bırakmak otomatik olarak bir milyarder yapsaydı üniversiteden ayrılan her kişi zengin olurdu. Doğru yerden başlasan bile fırsatlara ve şansa ihtiyacın var.
Çeviren: Muhammed Ragıb ÇALIK
