Görünüşe göre çoğu insan için gökyüzündeki en önemli yıldız, ayrıca en parlak yıldız olmalıdır. Ama gerçek Polaris adıyla anılan Kuzey Yıldızı sadece orta parlaklıktadır. Genel sıralama açısından Kuzey Yıldızı yani Polaris’ten parlak birkaç tane yıldız vardır. Aslında Polaris ilk kırkı geçmiyor bile. En parlak yıldızlar listesinde Polaris’in numarası kırk sekizdir.
Kuzey Yıldızı nedir?
Polarisin bu kadar önemli olmasının sebebi dünyanın ekseninin neredeyse doğrudan onda olmasıdır. Gece süreci esnasında diğerleri çevresinde dönerken Polaris doğmaz ya da batmaz ama yıl boyunca Kuzey ufkunun üstünde neredeyse aynı noktada kalır.
Gecenin herhangi bir saatinde, yılın herhangi bir zamanında Kuzey yarım kürede Polaris’i kolayca bulabilirsiniz. Ve o daima kuzey yönüne doğru bulunur. Kuzey kutbundaysanız, Kuzey Yıldızı doğrudan başınızın ucunda olacaktır. Bu şimdi doğru, her neyse, Ama Polaris her zaman Kuzey Yıldızı olmayacak. Okumaya devam et.
Kuzey Yıldızı Hakkındaki Son Haberler
Polaris bir sefe değişeni¹ –parlaklığı zaman içinde değişen yıldız¹- bu da parlaklık ve loşluğunun düzenli bir döngüsü olduğu anlamına geliyor. Türü diğer yıldızlara benziyor. Ancak son birkaç on yılda parlaklığı daha da artıyor. Tam anlaşılamamış sebeplerden yıldız halâ nispeten loşken 2014’ün bir grup bilim adamı tahmin etti ki Polaris şimdi eskiden olduğundan 6 kat daha parlak olabilir.
Camelopardalids² -zürafa takım yıldızı²- olarak bilinen küçük bir meteor yağmuru -Polarisin yakınında beliren- bazen iyi gösteriler üretir. Meteor yağmuru ilk 2014 yılında Dünya 29P/LINEAR Kuyruklu yıldızının enkaz akışını sürdüğünde kayıt altına alındı. İlk gösteri başarısızlıkla sonuçlandığında 2016 yılında nispeten daha güçlü bir meteor yağmuru kayıt altına alındı.
2008’de NASA Beatles şarkısı ‘’AcrosstheUniverse’’i birkaç yıldönümünün onuruna Kuzey yıldızına verdi. NASA’nın 50. Yıl dönümü , Explorer 1’in 50. Yıl dönümü (ilk Amerika Birleşik Devletleri uydusu), Deep Space Networks’ün 45. Yıl dönümü (Voyager³ -gezgin³-) gibi derin uzay araçlarından sinyaller alır. Ve şarkının kaydının 40. yıldönümüdür.
Kuzey Yıldızı Nasıl Bulunur?
Polaris Küçükayı takımyıldızında yer alıyor. Ayrıca bazen ‘’Stella Polaris’’ ismiyle de anılır. Yedi yıldızdan elde ettiğimiz ayı, ‘’Küçük Kepçe’’ olarak da bilinir. Polaris, (Kuzey Yıldızı) Küçük Kepçe kolunun sonunda yer alır. Kuzey yıldızı Polaris, yıldızları oldukça soluk olan Küçük Kepçe’nin sapının sonunda yer alır. Dört en ince yıldızı, çok az ay ışığı veya sokak aydınlatması ile gizlenebilir.
Polarisi bulmanın en iyi yolu çok amaçlı işaretçi kullanmaktır. Büyük Kepçe, Duphe ve Merak yıldızlarının yolunda gitmektir. İki yıldız arasında bir çizgi çizin ve beş kat genişletin. Ve sonunda Polarisin yakınlarına varacaksınız.
İlginç bir şekilde Büyük ve Küçük Kepçe öyle sıralanmış ki biri tam yukarıdayken diğeri aşağıdadır. Ek olarak kolları zıt yönlerde genişliyor. Tabiki Büyük Kepçe ikisinden en parlak olanı. Uzun saplı tava gibi görünüyorlar. Küçük Kepçe loş kepçeyi andırıyor.
Polarisin Fiziksel Özellikleri
Polaris dünyadan 434 ışık yılı uzaklıktadır. Işığı da güneşimizin neredeyse 4000 kat fazlasıdır. Polaris ikinci büyüklükte parlar. Astronom ölçeğinde daha küçük numaralar daha parlak objeleri temsil eder. Gece gökyüzünde en parlak yıldızlar ve gezegenlerle 0 büyüklüğünde ya da negatif büyüklüklerdedir.
Kuzey Yıldızı, dört günden az bir zaman dilimi içinde parlaklıkta çok az -büyüklüğün sadece onda biri- değişen bir Sefeid değişkeni olan “titreşimli” bir yıldızdır.
Eğer küçük bir teleskopunuz varsa ve onu Polarise doğrultursanız bir yıldız görmüş olabilirsiniz (Mavimsi soluk bir renk tonuyla dokuzuncu kuvvette parlayan bir Polaris B yıldızı) Bu eş yıldız ilk olarak 1780 yılında Sir William Herschel tarafından görüntülendi. ( Bir yıl sonra Herschel Uranüs gezegenini keşfetti.)
Astronomlar bu iki yıldızın –A ve B- yaklaşık olarak 2400 astronomik üniteyle birbirinden ayrıldığına inanıyor. Bir astronomik ünitenin uzaklığı ortalama güneşin dünyaya olan uzaklığıdır. Bu iki yıldızın yörüngesel periyodu binlerce yıl içinde numaralandırılabilir.
1929’da Polarisin spektrumunu çalıştırarak (Bir cismin farklı dalga boylarında yaydığı ışınım enerjisi.) üçüncü bir eş yıldız (Polaris C) keşfedildi. Bu beyaz cüce yalnızca Polaris A’dan 18.5a.u.(Astronomik birim (AU), gökbilimde kullanılan Güneş’in merkeziyle Dünya’nın merkezi arasındaki uzaklık olan 149,6 milyon kilometredir.) uzaklıktadır. (Aşağı yukarı Uranüs gezegeninin güneşe olan uzaklığıyla aynı mesafede. Çok daha parlak Polaris A’ya aşırı yakınlığı, neden bu kadar uzun zamandır görünmediğini açıklıyor.
Kuzey Yıldızını Bir Rehber Gibi Kullanmak
PolarisiKuzeyde,gökyüzünde kesinlikle nerede gördüğünüz enlemine bağlıdır. New York’tan Kuzey ufku üzerinde kırk bir derece kalır. Bu da ayrıca New York’Un enlemine karşılık gelir. 10 derece kabaca kolunuzun uzunluğundaki sıkılı yumruğunuza eşit olduğundan, New York Polaris’ten kuzey ufkunun üstünde “dört yumruk” durmuş gibi görünecektir.
Kuzey Kutbu’nda, onu tepede bulacaksınız. Ekvatorda Polaris ufukta oturuyor gibi görünür. Eğer kuzeye giderseniz, Kuzey Yıldızı gittikçe daha kuzeye yükselir. Güneye doğru ilerlediğinizde, ekvatoru geçip Güney Yarımküre’ye girdiğinizde yıldız düşer ve sonunda kaybolur.Ve bu gerçeği daima aklınızda bulundurun: Polaris herhangi bir pusuladan daha doğrudur.
ir pusula periyodik değişikliklere tabidir ve sadece belirli bir nokta ve belirli bir süre için en güçlü manyetik kuvvetin çizgilerinin yönünü gösterebilir. Ancak Polaris bile tam olarak kuzeye göre konumlandırılmadı. Polaris sadece yaklaşık 0,7 derece, yıldızların günlük olarak gittiği kuzeydeki (Kuzey Göksel Kutup denilen) pivot noktasından ayırır. Merak ediyorsanız, 0.7 derece, 1½ tam ayın görünen genişliğinden daha azdır.
Kutubun Koruyucuları
Kutup yıldızı bir yana Küçük Ayının önündeki iki yıldız kolayca görülebilir. Bu iki yıldız genellikle ‘’Kutubun Koruyucuları’’ olarak adlandırılır çünkü bekçiler gibi Polarisin etrafında yürüyor gibi görünürler; Polarisin kendisi dışında göksel kutupta en göze çarpan parlak yıldızlardır. Kolomb bu yıldızlardan okyanustaki ünlü yolculuğunun günlüğünde bahsetmiştir ve diğer birçok denizci gecenin saatini ve deniz üzerindeki yerlerini Polarise göre hesaplamayı yararlı bulmuşlardır.
En parlak koruyucu turuncu bir tonla ikinci büyük yıldız olan Kochabtır. Diğer koruyucu eski bir Arap ismi ile Pherkad, ‘’İki Buzağıdan Biri olan Dim’’ aslında Kochab’dan daha sönük olup parlaklıkta üçüncüdür.
Tek Kuzey Yıldızı Değil
Julius Caesar’ın belirttiği ünlü bir Shakespeare alıntısı vardır, ‘’ Kutup Yıldızı gibi sabitim.’’ Ama gerçekte Polaris gerçekten sabit değil, en azından yüzyıllar boyu ölçülen bir zaman dilimi içinde; her zaman Kuzey Yıldızımız olmayacak.
Dönme momenti adı verilen bir kuvvet nedeniyle sallanan bir fırıldak gibi dünyamız aynı zamanda güneş ve ayın yer çekimsel kuvvetlerinin nedne olduğu dönme momentine maruz kalır. Sonuç olarak dünyanın eksen yalpaları (devinim de denir), ve bunun sonucu olarak gökyüzündeki bir daireyi tanımlar; uzay içinde dünyanın ekseni yönünden kademeli değişim. Böylece yüzyıllar geçtikçe kuzey göksel kutbu kayar.
Polaris aslında kutuba yaklaşıyor ve 24 Mart 2100’de her zamankinden çok daha yakın olacak,ayın görünen çapından sadece 27,15 yay dakikası¹ veya biraz daha az olacak. ( Yay dakikası açı ölçüm birimi olup derecenin 1/60’ına eşittir, yıldızların uzaklığının hesaplanmasında kullanılır. Dünya ekseninin tek bir yalpalamayı tamamlaması yaklaşık 25.800 yıl sürdüğü için,farklı yıldızlar farklı zamanlarda Kuzey Yıldızı olmuştur.
Örnek olarak, Ejderha takımyıldızındaki yıldız Thuban, M.Ö. 2600 yıllarında Antik Mısır’In piramit inşaatçıları çağında Kuzey Yıldızıydı. En parlak koruyucu Kouchab Platon zamanında M.Ö. 400 civarında Kuzey Yıldızıydı.
Ve M.S. 14.000 civarlarında,Dünyanın ekseni gökyüzündeki en parlak yıldızlardan biri olan Vega yıldızına orta derecede yaklaşacak; belki de gelecek torunlarınız ona Kuzey Yıldızı unvanını verecekler.
Çeviri: Simay Bodur & Zeynep Arıtoprak