Dolaşım sistemi ya da bir diğer adıyla kardiovasküler sistem, organlar ve kan damarları arasında dağıtım işlevini gören muazzam bir ağdır. Aynı zamanda vücudun atık boşaltma sistemi olarak da çalışır.
Kar amacı gütmeyen Nemours Çocuk Sağlığı Sistemi’ne göre besinler, oksijen ve hormonlar her hücreye ulaştırılır ve bu gereksinimler sağlandıkça karbondioksit gibi atık ürünler çıkartılır.
Dolaşım sistemi hücrelerimizi sağlıklı tutmakla kalmaz aynı zamanda bizi hayatta da tutar. Nemouros’a göre kalp sürekli olarak vücudun geri kalanından, vücudun ihtiyaç duyduğu şeyleri düzgün bir biçimde sağlamak için pompalamanın ne sıklıkla olmasını yönlendiren sinyaller alır.
Örnek olarak uyku halindeyken vücut kalbe yavaşlaması için elektriksel sinyaller yollar. Ağır egzersiz yaparken kalp kaslara daha fazla oksijen ulaştırmak için daha hızlı pompalaması gerektiğine dair mesaj alır.
Dolaşım Sistemi Nasıl Çalışır?
Kalp dolaşım sisteminin tam ortasında yerleşmiştir ve ağın geri kalanına doğru kan pompalar. Michigan Üniversitesi’ne göre bu içi boş kas 4 odacıktan oluşur: üstteki iki odacık sağ ve sol kulakçıktan ( atriyum ) oluşur, sağ ve sol karıncıklar ( ventriküller ) ise kalbin alttaki iki odasını oluşturur.
Bu odacıklar kanın doğru yöne aktığına emin olmak için tek yönlü kapakçıklarla ayrılmışlardır. Dolaşım sisteminin kalan kısmı birbiriyle çalışan 2 bağımsız ağ sisteminden oluşur: pulmoner ve sistemik sistemler.
Ulusal Biyoteknoloji Bilgi Merkezi (NCBI ) ‘ne göre pulmoner sistem taze oksijenin kana ulaştırılması ve karbondioksitin kandan uzaklaştırılmasından sorumludur. Oksijen yönünden fakir kan kalbin sağ kulakçığına giden damarlara ulaşır. Kan doğrudan sağ karıncığa pompalanır.
Daha sonra akciğerlere girmeden önce ikiye ayrılan ve giderek daha küçük atardamarlara (arterlere ) ve kılcal damarlara bölünen pulmoner atardamara pompalanır. Küçük kılcal damarlar akciğerlerde karbondioksit ve oksijen değişimine imkân veren bir ağ oluşturur. Akciğerlerden kalbe oksijen bakımından zengin kan geri dönüş yapar.
Ardından sistemik sistem ; atardamar, toplardamar ve kılcal damar sistemini devralır.Toplardamarlar ve atardamarlar ( arterler ve veinler ) aynı olmamasına rağmen her ikiside kan damarı çeşitleridir. Ulusal Kanser Enstitüsü’ne göre atardamarlar kalpten bütün vücuda oksijen ve besin bakımından zengin kan taşırlar. Toplardamarlar oksijen ve besin bakımından fakir kanı kalbe geri taşırlar. Kılcal damarlar en küçük damar çeşididir, toplardamarlar ve atardamarlar arasında köprü oluştururlar.
NCBI ‘ye göre oksijen yönünden zengin kan akciğerlerden geldiğinde, sol kulakçığa girer daha sonra vücuda doğru pompalanmadan önce sol karıncığa geçer.
Kan daha küçük atardamar ile vücudun her bir parçasına taşınmadan önce kan aort damarına ( vücudun en büyük atardamarı ) doğru pompalanır. Dolaşım sistemi kan her hücreye besin ve oksijen ilettiği gibi kılcal damarlara ve toplardamarlara akarken karbondioksit ve diğer atık ürünler de toplanır.
Kalbin kasılması ve gevşemesi kalp atışları sağ kulakçığın üstünde bulunan bir hücre kümesi olan sinüs düğümü tarafından kontrol edilir. Bu sinüs düğümü, kalbin elektrik sistemi yoluyla kasları kasılmaya ya da gevşemeye yönlendiren elektrik sinyalleri gönderir.
Dolaşım sistemi ne işe yarar?
Dolaşım sisteminin işlevi, kanı vücutta hareket ettirmektir. Bu kan dolaşımı organları, kasları ve dokuları sağlıklı tutar ve sizi hayatta tutmak için çalışır.
Dolaşım sistemi ayrıca vücudunuzun atık ürünlerden kurtulmasına yardımcı olur. Bu atık şunları içerir:
- Solunumdan kaynaklanan karbondioksit (solunum).
- Organlarınızdan gelen diğer kimyasal yan ürünler.
- Yediğiniz ve içtiğiniz şeylerden kaynaklanan atıklar.
Dolaşım sistemi devreleri nelerdir?
Dolaşım sisteminizin üç devresi vardır. Kan, kalbinizde ve bu devrelerde sürekli bir düzen içinde dolaşır:
Pulmoner devre: Bu devre oksijensiz kanı kalpten akciğerlere taşır. Pulmoner damarlar oksijenli kanı kalbe geri döndürür.
Sistemik devre: Bu devrede oksijen, besinler ve hormonlarla kan kalpten vücudun geri kalanına gider. Vücut oksijeni, besin maddelerini ve hormonları kullandığından, damarlarda kan atık ürünleri alır.
Koroner devre: Koroner, kalbinizin atardamarlarını ifade eder . Bu devre kalp kasına oksijenli kan sağlar. Koroner devre daha sonra oksijenden fakir kanı oksijen için akciğerlere göndermek için kalbin sağ üst odasına (atriyum) geri gönderir.
Damar çeşitleri nelerdir?
Üç ana kan damarı türü vardır:
Arterler: Arterler, oksijenli kanı kalpten ve vücudunuzun her yerine taşıyan ince, kaslı tüplerdir. Aort vücudun en büyük arteridir. Kalpten başlar ve göğse (artan aort) ve ardından mideye (inen aort) doğru ilerler. Koroner arterler aorttan ayrılır ve daha sonra kalbinizden uzaklaştıkça daha küçük arterlere (arteriyoller) dallanır.
Damarlar: Bu kan damarları oksijeni tükenmiş kanı kalbe geri döndürür. Damarlar küçük başlar (venüller) ve kalbe yaklaştıkça büyürler. İki merkezi damar, kalbinize kan iletir. Superior vena cava, kanı üst vücuttan (baş ve kollar) kalbe taşır. Alt vena kava, kanı alt vücuttan (mide, pelvis ve bacaklar) kalbe getirir. Bacaklardaki damarlarda kanın geriye doğru akmasını engelleyen valfler bulunur.
Kılcal damarlar: Bu kan damarları çok küçük arterleri (arteriyoller) ve damarları (venüller) birbirine bağlar. Kılcal damarların oksijen, karbondioksit, besinler ve atık ürünlerin hücrelere girip çıkmasına izin veren ince duvarları vardır.
Dolaşım sistemini hangi koşullar etkiler?
Aşağıdakiler de dahil olmak üzere birçok koşul dolaşım sisteminizin sağlığını etkileyebilir:
Anevrizmalar: Anevrizmalar, bir arter duvarı zayıfladığında ve büyüdüğünde ortaya çıkar. Zayıf nokta, kan arterden geçerken şişebilir. Zayıf nokta yırtılabilir ve yaşamı tehdit eden bir yırtılmaya neden olabilir. Anevrizmalar herhangi bir arteri etkileyebilir, ancak aort anevrizmaları , abdominal aort anevrizmaları ve beyin anevrizmaları en yaygın olanlarıdır.
Yüksek tansiyon: Atardamarlarınız kanı vücutta dolaştırmak için çok çalışır. Basınç (kan damarı duvarlarına karşı kanın kuvveti) çok yükseldiğinde, yüksek tansiyon geliştirirsiniz .Dolaşım sisteminde arterler daha az elastik hale geldiğinde (esnek), kalp gibi organlara daha az kan ve oksijen ulaşır. Yüksek tansiyon sizi kardiyovasküler hastalık, kalp krizi ve felç riskine sokar .
Plak birikintileri: Yüksek kolesterol ve diyabet , kanda yağ ve diğer maddelerin birikmesine neden olabilir. Bu maddeler arter duvarlarında plak denilen birikintiler oluşturur. Bu durum ateroskleroz veya daralmış veya sertleşmiş arterlerdir. Dolaşım sistemi Ateroskleroz, kan pıhtılaşması ve felç, koroner arter hastalığı , periferik arter hastalığı (ve diğer arter hastalıkları), kalp krizi ve böbrek hastalığı riskini artırır .
Venöz hastalık: Venöz hastalıklar alt vücuttaki damarları etkileme eğilimindedir. Kronik venöz yetmezlik ve varis gibi problemler kan kalbe geri akamadığında ve bacak damarlarında biriktiğinde ortaya çıkar. Dolaşım Sistemleri Bacaklarda bir kan pıhtısı olan derin ven trombozu (DVT), yaşamı tehdit eden bir pulmoner emboliye yol açabilir .
Kırmızı kan ve mavi kan nedir?
Tüm kan kırmızıdır. Kırmızı kan hücrelerinde bulunan demir açısından zengin bir protein olan hemoglobin, kana kırmızı rengini vermek için oksijenle karışır. Oksijence zengin kan kırmızı kan olarak bilinir.
Damarlarınız oksijenden fakir kan taşır. Buna bazen mavi kan denir çünkü damarlarınız derinin altında mavi görünebilir. Kan aslında kırmızıdır, ancak düşük oksijen seviyeleri damarlara mavimsi bir renk verir.
Arterler her zaman oksijenli kan taşır mı?
Çoğunlukla, evet. İstisnalar pulmoner arterler ve damarlardır. Pulmoner arterler, oksijeni giderilmiş kanı akciğerlere taşır. Pulmoner damarlar oksijenli kanı kalbe geri döndürür.
Kalp atışı iki evreden oluşur: kalp kasılma ve gevşeme ( sistol ve diyastol ) evreleri.
İlk başta, karıncıklar kasılır ve kanı akciğer atardamarına (pulmoner atardamarı ) ya da aorta iter. Aynı zamanda kulakçıkları ve karıncıkları ayıran kapakçıklar ( valfler ) kanın geriye doğru akmasını önlemek için kapanır.
Gevşeme evresinde ise kulakçık (atriyum) ile bağlantılı olan kapakçıklar açılır, karıncıklar (ventricle ) gevşer ve kan ile dolar. Sinüs düğümü her iki evrenin de hızını dolaşım sistemi kontrol eder.
Arkansas Kalp Hastanesi ‘ ne göre yetişkin bir insanda dolaşım sistemi yaklaşık olarak 5 ya da 6 litre ( 5 ila 6 litreden biraz daha az) kan vücuda doğru pompalanır. Ortalama bir kalp günde 100.000 kere çarpar, 7,570 litre kanı 96,560 kilometre uzunluğundaki kan damarlarına pompalar. Kanın bütün dolaşım sistemini dolaşması yaklaşık olarak 20 saniye sürer.
Dolaşım Sistemi Hastalıkları
Kalp hastalığı Amerika’da hem kadınlar hem de erkekler için önde gelen ölüm nedenlerindendir.Hastalık Kontrol ve Koruma Merkezi’ ne göre her yıl 610.000 insan bu hastalıktan vefat ediyor.
Kalp hastalığı, dolaşım sistemi Felç ( beyne giden kanda tıkanıklık olması ) de dahil olmak üzere kalp krizi ( kalbe giden kan akışının engellenmesi ), hipertansiyon( kalbin daha çok çalışmasına neden olan yüksek kan basıncı ),damar sertliği (atardamarların kalınlaşması ve sertleşmesi ), anevrizma ( zarar görmüş damarın iç kanamaya sebep olması ) gibi çok çeşitli hastalıkları ve bozuklukları kapsayan geniş bir dolaşım sistemi hastalığıdır.
Mayo Klinik’e göre dolaşım sistemi kalp hastalığı için risk faktörleri arasında yaş, cinsiyet, aile geçmişi, kötü beslenme şekli, sigara ve stres aynı zamanda yüksek tansiyon ve yüksek kolesterol seviyeleri de yer alıyor.
Kalp hastalıklarından korunmanın bir sürü yolu var, diğer sağlık koşullarının kontrol altında tutulması da dahil olmak üzere sağlıklı bir beslenme şekli sürdürmek, düzenli fiziksel egzersiz yapmak ve stres seviyesini minimumda tutmak bu yollardan birkaçıdır.
BETÜL HİLAL AKTAŞ