Kritik Bir Tür, Kritik Bir Dönemeçte
Güney Afrika kıyılarında yaşayan Afrika penguenlerinin (Spheniscus demersus) son on yıldaki dramatik kaybı, yeni bir bilimsel çalışmayla tüm çıplaklığıyla ortaya kondu. Araştırmaya göre, 2004–2011 yılları arasında insan kaynaklı iklim değişikliği ile aşırı balıkçılığın birleşmesi sonucu 62.000’den fazla yetişkin Afrika pengueni açlıktan öldü. Bu sayı, sekiz yıl gibi kısa bir süre içinde bölgedeki yetişkin nüfusun yaklaşık %95’lik bir çöküşe uğradığını gösteriyor. Üstelik uzmanlara göre bu çöküş, sadece Güney Afrika’ya özgü değil; tür, küresel ölçekte son 30 yılda %80’e yakın bir nüfus kaybı yaşadı.
Penguen Ölümlerinin Arkasındaki Mekanizma Nasıl Çözüldü?
Bilim insanları, özellikle 2004–2011 yılları arasındaki penguen mortalitesini analiz etmek için popülasyon dinamikleri, av stok verileri, iklimsel değişkenler (deniz sıcaklığı ve tuzluluk) ve balıkçılık faaliyetlerini bir araya getiren çok katmanlı bir ekolojik modelleme yöntemi kullandı.
Çalışmanın merkezinde şu kritik sorular vardı:
- Penguenlerin yıllık tüy dökümü (molt) döneminde hayatta kalma oranı neden keskin şekilde düştü?
- Sardalya (Sardinops sagax) stoklarındaki azalmanın zamanlaması ile penguen ölümleri arasında nasıl bir ilişki var?
- İklim değişikliğine bağlı çevresel faktörler ile balıkçılık baskısı birlikte nasıl bir ölümcül etki yarattı?
Tüy Dökümü Dönemi: Hayatta Kalma Açısından Kritik Pencere
Afrika penguenleri yılda bir kez, ortalama 20 gün boyunca karaya çıkarak tüy döker. Bu süreçte:
- Suda avlanamazlar,
- Tamamen aç kalırlar,
- Bu nedenle öncesinde vücut yağlarını artırmaları hayati önem taşır.
Araştırmacılar ölüm oranlarının en çok bu dönemde yoğunlaştığını tespit etti. Çünkü 2004–2011 arasında sardalya stokları, tarihsel zirvesinin %25’ine kadar gerilemişti. Penguenler, tüy dökümünden önce yeterince enerji rezervi depolayamadıkları için açlıktan ölüyordu.
Dramatik Nüfus Çöküşünü Açıklayan Veriler
1. 62.000 Yetişkin Penguenin Kaybı
Araştırma, iki önemli üreme kolonisinde 2004–2011 arasında 62.000 yetişkin penguenin açlıktan öldüğünü ortaya koydu. Bu ölümlerin büyük çoğunluğu denizde gerçekleşiyor; çünkü araştırmacılar karaya vuran toplu leşlere pek rastlamıyor.
Richard Sherley’e göre:
“Büyük penguen leş yığınları bulmuyoruz – büyük olasılıkla denizde ölüyorlar.”
2. Sardalya Stokları Çevresel Değişim Nedeniyle Çöktü
Cape Town’daki Ormancılık, Balıkçılık ve Çevre Departmanı’ndan ekolojist Robert Crawford ve ekibi, sardalya stoklarının neden çöktüğüne odaklandığında iki temel neden tespit etti:
- İnsan kaynaklı iklim değişikliğinin deniz sıcaklığı ve tuzluluk değerlerini değiştirmesi,
- Ekosistemi besleyen balık türlerinde uzun vadeli bozulma yaratması.
Bu çevresel değişimler, sardalyanın doğal olarak kendini yenileme hızını düşürdü.
3. Balıkçılık Baskısı: 2006’da %80’e Varan Aşırı Avlanma
Sardalya stokları zaten çevresel baskı altındayken, balıkçılık faaliyetleri durumu daha da ağırlaştırdı. Araştırmanın en çarpıcı bulgularından biri şu:
- 2006 yılında sardalya üzerindeki av baskısı %80’e ulaştı.
Sherley bunu şöyle açıklıyor:
“Yetişkin penguenlerin hayatta kalması – özellikle kritik yıllık tüy dökümü sürecinde – av bolluğuyla doğrudan ilişkiliydi. Sardalya stokları çevresel nedenlerle düşerken, 2006’da bir süreliğine %80’e ulaşan sardalya sömürüsü penguen ölümlerini muhtemelen daha da kötüleştirdi.”
4. Türün Güncel Durumu: Kritik Eşik Aşıldı
Araştırmanın ortaya koyduğu tablo yalnızca geçmişe ait değil; çöküş bugün de devam ediyor.
- 2024 itibârıyla Afrika penguenlerinin dünya çapındaki toplam üreyen çift sayısı 10.000 çiftin altına düştü.
- Bu nedenle tür, kritik tehlike altında sınıfına alındı.
Bilim İnsanlarının Önerileri: Neler Yapılabilir?
Sherley, sürdürülebilir balıkçılık yönetiminin önemini vurguluyor:
“Sardalya biyokütlesi tarihsel maksimumun %25’inin altına düştüğünde sömürüyü azaltan yaklaşımlar; daha fazla yetişkinin üremeye kadar yaşamasını ve genç sardalya ölümlerinin azalmasını sağlayabilir. Fakat bu öneriler bazı kesimler tarafından tartışmalı bulunuyor.”
Araştırmacılar, yalnızca balıkçılık yönetimini iyileştirmenin yeterli olmayacağını da belirtiyor:
- Çevresel değişimler ele alınmadan, penguen nüfusunu toparlamak “zor”, hatta mevcut gidişatla neredeyse imkânsız.
- Mevcut eğilim devam ederse Afrika penguenlerinin bir on yıl içinde yok olabileceği uyarısı yapılıyor.
Bir Türün Yok Oluşuna Tanıklık Etmek
Bu çalışma, insan faaliyetlerinin (iklim değişikliği, aşırı avlanma ve çevresel bozulma) Afrika penguenlerini geri dönüşü neredeyse imkânsız bir yok oluş yoluna nasıl sürüklediğini çarpıcı verilerle gözler önüne seriyor. Afrika penguenlerinin trajedisi, son yıllarda yaşanan diğer kitle ölümleriyle (nehir yunusları, mercan resifleri, yılanbalıkları ve filler gibi birçok türde) birlikte değerlendirildiğinde, gezegenin canlı çeşitliliğinin hızla çöktüğünü teyit eden küresel bir örüntünün parçası.
Uzmanların mesajı net:
Fosil yakıt kullanımının küresel ölçekte azaltılması sağlanmadıkça bu biyolojik kaybı durdurmak mümkün değil. Aksi hâlde, kırılan bir kolu yara bandıyla onarmaya çalışmak kadar etkisiz kalacağız.
