Nasa’nın sıradaki mars rover’ı sadece kırmızı gezegeni keşfe çıkmayacak; uzay ajansı Mars’ın küçük bir kısmının önümüzdeki on yıl içinde dünyaya getirilmesini umuyor.
Perseverance adıyla bilinen Rover, Mars’ta yaşanabilir bölgeler ararken geçmişte yaşamış mikrobik yaşam formları da arayacak. Robotik gezgin aynı zamanda bir miktar da örnek elde edecek böylece ileriki bir görevde bu örnekler dünyaya getirilebilecek.
Perseverance NASA ’nın Mars 2020 görevinin ana parçası, ki Temmuz Ağustos arası Florida, Cape Canaval’dan dünyaya veda etmeye hazırlanıyor. Bu zamanın seçilme nedeni Dünya ve Mars arası mesafenin yıl içinde en az güç gerektiren şekilde olması.
Mars’a varış tarihi ise 18 Şubat 2021 olarak hesaplanmış ve bir Mars yılı yani 687 Dünya-günü görev yapması düşünülüyor.
Araba büyüklüğündeki Rover 2.7 metre genişliğinde, 3 metre uzunluğunda ve 2.2 metre yüksekliğinde. 1050 kilogram ağırlığıyla Perseverance kompakt bir arabadan daha hafif.
Yeniyi ve eskiyi karıştırmak
Eğer Perseverance’ın fotoğraf ve çizimleri size tanıdık geliyorsa, sebebi Mars kaşifinin büyük bir kısmı Mars Bilim Laboratuvarının (MSL) bir önceki kaşifi Curiosity öncelinden yola çıkılarak yapılmış olmasıdır. Kabaca yeni roverın kütlesinin 85%’i ‘’önceki kaşiften miras donanımı’’ tabanlıdır.
‘’Bu kadar çok donanımın tasarlanmış olması –hatta hali hazırda bile bulunması- bu görev için büyük bir avantaj.’’ JimWatzin NASA’nın Kaşif Programı Direktörü belirtti. ’’Bu bize paradan tasarruf etmemizi ve riskleri azaltmamızı sağlıyor’’
Curiosity gibi, Perseverance da dikdörtgen bir gövdeye, 6 tekerleğe, bir kol ve ele, kamera ve taş örneği çıkarmak için bir matkaba sahip. Ama yeni roverın farklı amaçları teknolojinin en gelişmiş şekline ihtiyaç duyuyor. Ultraviyole bir lazer ve X-ray spektometre kullanarak, Perseverance geçmiş zamanda Mars’ta yaşamış mikrobik canlı kalıntıları arayacak. Bir yer delici radar , roverın Mars yüzeyinin altındaki taş katmanlarını 10 metre derinliğe kadar haritalamasını sağlayacak.
‘’Bir sonraki icatlarımız MSL’nin başarısının üstüne kurulacak, yeni teknolojinin kanıtlandığı bir şekide’’ dedi George Tahu, NASA’nın perseverance program yöneticisi. ’’bunlar bilimsel daha önceden elde edilmesi mümkün olmayan verileri elde edebilecek icatlar olacak.’’
Rover daha Mars yüzeyine değmeden bu geliştirmeler ona eklenecek. NASA’nın jet motoru laboratuvarı, uzay ajansı için görevi ilerletip ,kontrol ediyor. uzay ajansı yeni bir iniş teknolojisi olan araziye bağlı navigasyonu bu görevde kullanacak. Görev donanımı, Mars yüzeyine yaklaştıkça araziyi önceden yüklü haritalarla karşılaştıracak iniş görevini güvenli ve düzgün bir şekilde yere indirecek.
Benzer bir özellik olan mesafe tetiği, yeri ve sürati kullanarak uzay aracının paraşütünü kontrol edecek. Bu tahmini iniş alanının daha da daraltılmasını sağlayacak.
Uzay aracındaki kameralar kalkışı kayda alacak
‘’Araziye bağlı navigasyon bize Curiosty’nin gidemediği tehlikeli yer şekilleriyle dolu alanlara gitmemizi sağlayacak.’’ Dedi Al Chen, Perseverance ekibi üyesi.’’ Mesafe tetiği bize bilim insanlarının ilgisini çeken yerlere daha hızlı ulaşmamızı ve yaklaşık bir yıllık bir süre kazanmamızı sağlayacak.
Uzay aracındaki kameralar kalkışı kayda alacak, paraşütü açılan ve yavaşça Mars üzerinde süzülen uzay aracı ilk defa kayda alınacak. Bu bilgiler dünyaya sadece göz alıcı olmasıyla değil aynı zamanda Mars atmosferiyle ilgili bazı veriler için kullanılacak.
IanClark , JPL’nin teknik test başkanı’’ paraşütle Mars’a yapacağımız iniş hem göz alıcı hem de bilimsel olarak değerli olacağı için çok heyecanlıyım. İlk defa bir uzay aracının Mars atmosferinde nasıl paraşüt açtığına ve süzüleceğine şahit olacağız.’’
Geliştirilmiş görüş
Perseverance, ilk Mars roverı Sojourner’den yaklaşık 5 kat daha fazla kameraya sahip. Sojourner sadece 5 kameraya , Spirit ve Opportunity 10 kameraya ve Curiosity 17 kameraya sahipti.
Bu yeni Rover 23 kamera taşıyacak. Bazıları Curiosity’ninkilere kıyasla daha 3 boyutlu ve daha geniş renk aralıklarına sahip olacak. Arizona üniversitesindeki araştırma müdürü JimBell’e göre perseverance’ınMastcam-Z adlı kamerasındaki Z ‘’zoom’’ yanı yakınlaştırma özelliği ile öne çıkıyor.
Yeni kameraların mühendisliği Spirit’teki gibi dayanıklılığı yüksek ancak megapixel bakımından 20 kat daha iyi olacak, ayrıca Spirit, Opportunity ve Curiosity sadece siyah beyaz fotoğraf çekerken Perseverance renkli fotoğraflar çekecek.
Perseverance görüş açısı geniş kameralar kullanacağı için önceden birkaç tane çekilip birleştirilen fotoğrafları tek seferde çekebileceği anlamına geliyor. Yeni kameraların hareket yüzünden bulanıklaşmaması için yapılan gelişmeler de Rover hareket halindeyken fotoğraf çekmeyi sağlıyor.
‘’bizim araştırmalarımızı sınırlayan faktör telekomünikasyon bağlantısı’’ dedi Maki ‘’kameralar dünyaya gönderebileceğimizden çok daha fazla veri topluyor.’’
Daha akıllı Rover kameraları bu yükün azaltılmasına yardımcı oluyor. Spirit ve Opportunity’de dosya sıkıştırma işlemi kendi bilgisayarlarında yapılyordu. Mars 2020 yani Curiosity gibileri dosya küçültmeyi kamera içinde yapıyor.
Veriler şu anda bile Marsın etrafında dolaşan Mars Reconnaissence Orbiter (MRO) , MAVEN ve Avrupa uzay ajansının TraceGasOrbiter uzay araçları ile dünyaya gönderilecek. NASA’nın Mars Odyssey Orbiter’ı Mars’ın etrafını turlaması için gönderilen ilk araç aynı zamanda ilk Rover verilerini dünyaya yollayan araçtı.
‘’Bu görevi sadece bir Sol’de (1 mars günü) 10 megabitle bitirmeye çalışıyorduk.’’ Dedi Bell
‘’Odyssey’i yolladığımıza bize bir solde 100 megabit veri yollamaya başladı. Ve o zaman taktik değiştirmemiz gerektiğini anladık.’’
Perseverance kızıl gezegende çıkan sesleri kaydedip dünyaya göndermek için bir mikrofona da sahip.
‘’Mars’ta bir mikrofona sahip birçok deney yapabilirsiniz’’ dedi Slyvestre Maurice Fransalı gezegen bilimci. O ve meslektaşları Mars’ta çalışması için mikrofonu taş kesen bir lazere bağlanabilmesi için yatırım yapıyorlar.
Veri toplamaya ek olarak, bir mikrofon insan ilişkilerini temsil eder dedi Maurice. ‘’İlk defa Marstan bir şey duyabileceğiz.’’
Mars’a iniş
Şubat 2017’de bir bilim insanı ekibi Mars 2020 iniş alanı olabilecek yerleri 3’e indirdiler Columbia tepeleri, Jezero krateri ve Kuzeydoğu Syrtis.
Bir iniş alanı önceden de keşfedildi zaten. 2004’te görev yapan Mars kaşifi SpiritGusev kraterini ve Kolumbiya tepelerinde su kalıntıları buldu, suyu bulduğu tek yer kocaman kraterin içi. Daha sonra veri analizleri ile kraterin önceden bir göl olabileceği ortaya atıldı.
NASA memurları 45 kilometre çapındaki Jezero krateri antik mikrobik yaşamın kalıntıların bulanabileceği eski bir göl yatağı olduğu düşünülüyor.MRO Nehir ve deltamsı görünen alanın içinden en azından iki defa suyla dolu olduğunu ve içinde su tarafından kimyasal şekillerde yapısı değişmiş mineraller de bulunduğunu keşfetti.
Kuzeydoğu Sytris’te bulunan antik bir volkan sıcak su kaynaklarına ve erimiş buza sebep olmuş olabilir, bu da mikrobik yaşam formları için ideal yaşam koşulları demek. SytrisMajor volkanları 4 milyar yıl yaşında katman kayasıyla beraber kırmızı gezgenin sahip olduğu bir çok eski minerali de içeriyor.
Kasım 2018’de NASA Perseverance’ın hedefini Jezero krateri olarak açıkladı.
Jezero kraterindeki iniş alanı 3.6 milyar yıllık zengin araziye ev sahipliği yapası nedeniyle NASA’daki uzmanlar gezegenin gelişmesi ve astrobiyolojisiyle ilgili sorulara cevap bulabileceklerini düşünüyorlar. Mars’ın bu bölgesinden örnekler almak Mars’ın hala yaşam için elverişli olup olmadığıyla ilgili soruları da cevaplayacak.
Örnekleri eve getirme
Önceki Roverlardan farklı olarak , Perseverance bu örnekleri dünyaya dönüş için hazır hale getirecek. Rover en azından 20 kaya çekirdeği en iyi ihtimalle de 30-40 arası kaya çekirdeği getirecek. Örnekler güvenli bir şekilde tüplere koyulup Mars’tan kolay alınabilecek noktalara yerleştirilecek. Böyle bir görev henüz başlangıç aşamasında bile değil NASA örnekleri geri almak için en erken 2031’de yola çıkabileceklerini söyledi.
‘’Mars 2020 roverının görevi dikkatlice seçilmiş ve elde edilmiş örneklerin geri alınması ve dünyaya getirilmesiyle ilgili potansiyel bir çok görevin ilk adımı olabilir.’’ GeoffreyYoder, NASA Bilimsel Görevlerinin eski sistem yönetici ortağı 2016’da Washington D.C.’de belirtti.
’’Bu görev NASA’nın mars çalışmalarıyla ilgili çok önemli bir basamak. Hem Mars’ta daha önce yaşam olup olmadığını öğrenmek için hem de bundan sonra var olup olamayacağını öğrenmek için.’’
Örneklerin dünyaya getirildiğini varsayarsak bilim insanları daha derin araştırmalar yapıp bu sorulara cevap verebilecek.
Perseverance’ın yaşanabilir alanları tarama organik ve kimyasal bileşikleri inceleme (SHERLOC) lazeri floresan spektroskopi teknikleri dünyadaki adli spektroskopilere benziyor.
(Spektroskopi en çok tanınan hali ile maddenin özelliklerinin, soğrulan ve salınan parçacıklar, ışık, veya ses aracılığı ile incelenmesidir.)
Ultraviyole bir ışık karbonların üzerine ışıdığı aman bu karbon hakkında bilgi edinebiliyor ve bu bilgiler bize Mars’ta yaşam hakkında daha çok cevap sağlıyor. SHERLOC kayaları fotoğraflayıp içindeki kimyasalları da ayırt edebiliyor.
‘’bu tarz bir bilim organik kimyasalları ve görünüşlerine ihtiyaç duyuyor – bu ikisinide meteorit bize sağlayacak’’ JPL, SHERLOC Departmanı Araştırma müdürü RohitBhartia bir açıklamasında belirtti.
Rover az miktarda Mars meteoriti olarak bilinen Sayh al Uhaymir 008 (SaU008) getirecek ki dünyada SHERLOC test edilebilsin. Daha önceki Roverlarda kalibrasyon için taş toplamıştı ama hiç birinin görevi için Mars meteoritine ihtiyaç duymuyordu.
Barış Rasim Talipoğlu
