Efsaneler, hayal gücümüzü besleyen, hikayelerle doludur. Bu hikayelerden biri de antik Yunan ve Mısır mitolojilerinde geçen, ölümünden sonra küllerinden yeniden doğan efsanevi kuş Phoenix’tir. Phoenix’in alevler içindeki yeniden doğuşu, birçok eserde yer bulmuştur. Ancak bilim, bazı canlıların gerçekten de aşırı sıcaklıklara dayanabileceğini ve hatta küllerinden doğabileceğini ortaya koymuştur. İşte bu hayatta kalma hikayelerinden bazıları.
Phoenix: Feniks (Latince: phoenix, eski Yunanca: Φοῖνιξ, Phoiniks, Arapça: العنقاء), eski Mısır kökenli efsanevi ateş kuşunun Batı mitolojisindeki karşılığıdır. Wikipedi
Phoenix’in Mitolojik Yeniden Doğuşu
Phoenix’in kuşunun yaşam döngüsü, büyüleyici bir yeniden doğuş hikayesi sunar. Ömrünün sonuna gelen bu güzel kızıl kuş, yüksek bir çığlıkla alevler içinde yok olur ve birkaç dakika sonra sıcak kül yığınlarından başını çıkaran minik bir yavru kuş yeniden doğar. Bu mitolojik hikaye, Harry Potter’dan One Piece animesine kadar birçok kurgu eserde yer alır. Ancak gerçek dünyada, Phoenix gibi alevlerden doğan bir kuş bulunmamaktadır. Yine de bilim, bazı canlıların yüksek sıcaklıklara karşı inanılmaz direnç gösterdiğini ve hatta bazılarının kül içinden yeniden doğduğunu göstermiştir.
Bilimin Açıklamaları: Tardigradlar ve Hipetermofiller
Tardigradlar, dünyadaki en dayanıklı canlılardan biri olarak ün yapmıştır. Bu minik hayvanlar, uzayın vakumunda bile hayatta kalabilir. Ancak sıcak bir plaj günü, onlar için ölümcül olabilir. Genellikle serin ve nemli yosunlarda yaşayan tardigradlar, 29°C ile 37°C (84°F ile 99°F) arasındaki sıcaklıklarda ölmeye başlar. Zor zamanlarda, “tun” adı verilen bir askıya alınma durumuna geçebilirler, ancak bu durumda bile 83°C (180°F) üzerinde bir saatten fazla hayatta kalamazlar.
Kimyasal mühendis ve mikrobiyolog Robert Kelly, yaşamın bu tür sıcaklıklara nasıl dayandığını araştırmaktadır. Kelly, “hipertermofiller” adı verilen ve sıcak su kaynakları veya derin deniz menfezleri gibi aşırı sıcak ortamlarda yaşayan tek hücreli yaşam formlarını inceler. Bu hücreler arasında en dayanıklı olanlar, hayatın üç domeninden biri olan archaea grubundandır. Kelly, bu mikroorganizmaların 120°C (250°F) sıcaklıklara kadar dayanabileceğini belirtiyor. Bu sıcaklıklarda insan derisi ve eti anında pişer, ancak bu canlılar hayatta kalmayı başarır.
İlginizi çekebilir: Tardigradlar (Su Ayısı) Hakkında 13 Şaşırtıcı Bilgi
Doğanın Kimyasal Bağlantıları: Proteinlerin Korunması
Bu aşırı sıcaklıklar, archaea hücreleri için büyük zorluklar getirir. Hücrelerdeki önemli karmaşık moleküller olan proteinler, bu sıcaklıklarda parçalanmaya başlar. Kelly ve meslektaşları, bu sıcaklıklar arttıkça hücreleri bir arada tutmaya yardımcı olan binlerce küçük ilişki bulmuşlardır. “Doğa, bir proteini stabilize etmek için çok ince şeyler yapar” diyor Kelly.
Yanarak Hayatta Kalan Canlılar: Güney Afrika Weevilleri
Phoenix’in yeniden doğuşuna benzer bir şekilde, bazı hayvanlar yanarak hayatta kalmayı başarmıştır. Güney Afrika’da, fynbos olarak bilinen ve yangınlara yatkın kurak çalılık alanlarda yaşayan küçük böcekler olan weeviller, bu hayvanlara örnektir. 2018’de, Montpellier Fransa’daki Gelişim Araştırma Enstitüsü’nden entomolog Marion Javal, bu bölgede yürüyüş yaparken yeni yanmış bir alanda çok küçük weevillerin yürüdüğünü gördü. Uçamayan bu böceklerin nasıl hayatta kaldığını merak eden Javal, weevilleri toplayarak sıcaklığa dayanıklılıklarını test etti.
Weevillerin Sıcaklığa Dayanıklılığı
Javal ve meslektaşları, Ocladius costiger türünün 52.6°C (127°F) sıcaklığa kadar dayanabildiğini, Cryptolarynx variabilis türünün ise 53.4°C (128°F) sıcaklığa kadar hayatta kalabildiğini keşfettiler. Bu sıcaklıklar, bu kadar küçük böcekler için oldukça şaşırtıcıydı. Bilim insanları, sonuçlarını 2022’de Ekolojik Entomoloji dergisinde yayınladılar.
Weevillerin hücrelerinde bu sıcaklıklara dayanmayı sağlayan bazı adaptasyonlar olabileceğini belirten Javal, bazı yetişkin böceklerin alevlerden kaçmak için toprağa kazabileceklerini ve bazı türlerin yumurtalarını sert odunsu bitkilerin içine bırakarak koruyabileceklerini belirtiyor. Bu bitkiler, yaz sıcağına ve yangınlara dayanabilir ve içlerindeki yumurtaları koruyabilir. Yangınlar sona erdiğinde ise weevil yumurtaları çatlayarak yeniden doğar.
Mitolojik Phoenix’in yeniden doğuş hikayesi, doğada gerçek hayatta kalma öyküleri ile yankı bulur.
Tardigradlar, hipetermofiller ve weeviller, aşırı sıcaklıklara karşı direnç gösteren ve hayatta kalabilen canlıların sadece birkaç örneğidir. Bu hikayeler, doğanın adaptasyon ve hayatta kalma gücünü gözler önüne sererken, bilim insanlarına bu olağanüstü özelliklerin ardındaki sırları keşfetme fırsatı sunar. Doğa, her zaman bizi şaşırtmaya ve ilham vermeye devam ediyor.
Alıntılar:
- Dergi: M. Javal ve diğerleri. Ateşe dayanıklı ekosistemlerle ilişkili böceklerin sıcaklık toleransının karşılaştırmalı değerlendirmesi. Ekolojik Entomoloji. Cilt 48, Nisan 2023, s. 240. doi: 10.1111/een.13218.
- Dergi: A.M. Lewis ve diğerleri. Sulfolobales düzeninden termoasidofilik arkeaların biyolojisi. FEMS Mikrobiyoloji İncelemeleri. Cilt 45, Temmuz 2021. doi: 10.1093/femsre/fuaa063.
- Dergi: N. Møbjerg ve R.C. Neves. Tardigradların hayatta kalma stratejilerine dair yeni içgörüler. Karşılaştırmalı Biyokimya ve Fizyoloji Bölüm A: Moleküler & Entegratif Fizyoloji. Cilt 254, Nisan 2021. doi: 10.1016/j.cbpa.2020.110890.