Türkiye’de yer alan ve dünya tarihinin en eski tarım köylerinden biri olarak bilinen Çatalhöyük, araştırmacılar tarafından yeniden değerlendirildi ve önceki tahminlerden çok daha az insanın yaşadığı ortaya çıktı. Çatalhöyük’te yapılan son çalışmalar, bu antik yerleşim yerinde beklenenden çok daha az kişinin yaşadığını gösteriyor.
1960’larda keşfedilen Çatalhöyük, çok odalı kerpiç yapılarla dolu geniş bir alana yayılmış durumda. Çatalhöyük’ün nüfusu, ilk keşfedildiğinde 2800 ile 10000 arasında tahmin ediliyordu. Ancak Indiana Üniversitesi’nden Ian Kuijt ve Poznań’daki Adam Mickiewicz Üniversitesi’nden Arkadiusz Marciniak’ın yaptığı son araştırma, bu tahminlerin büyük ölçüde abartılmış olduğunu gösterdi.
Çatalhöyük’teki Yeni Nüfus Tahminleri
Kuijt ve Marciniak, Çatalhöyük’te zirve döneminde ortalama olarak sadece 600 ila 800 kişinin yaşadığını belirledi. Bu sonuçlar, Haziran ayında Journal of Anthropological Archaeology dergisinde yayımlanan çalışmalarına dayanıyor. Araştırmacılar, önceki nüfus tahminlerinin, yerleşim yerindeki yapıların aynı anda inşa edilip kullanıldığı varsayımına dayandığını, ancak bu varsayımın yanlış olduğunu ifade ediyor.
Kuijt, “Bu, tüm havaalanı otellerinin her zaman dolu olduğunu ve son 50 yılda her havaalanı otelinin aynı anda var olduğunu varsaymak gibidir” diyerek, eski Ortadoğu tarım köylerinin nüfus seviyelerinin sistematik olarak şişirildiğini belirtti.
Yanlış Varsayımlar ve Yeni Bulgular
Araştırmacılar, Çatalhöyük’ün tarihi boyunca farklı dönemler için nüfus tahminleri üretti. Bu tahminler, yerleşim yerinin hangi yüzdesinin konutlarla kaplı olduğuna ve yapıların ne kadar süre konut olarak kullanıldığına bağlı olarak değişiklik gösterdi. Yapılan yeniden yapılandırmada, yerleşim yerinin %40’ının konutlarla kaplı olduğu ve tüm yapıların %70’inde insanların yaşadığı varsayıldı. Ortalama olarak her bir konutta beş kişi yaşıyordu ve çoğu konut bir nesil boyunca, yani 20 ila 45 yıl arasında kullanıldı.
Çatalhöyük’teki Yeni Hipotezler
Çatalhöyük’te yaşayan insan sayısının az olması, erken tarım köylerinde patlayan nüfus artışının yeni bölgelere göçleri tetiklediği ve Neolitik yaşam tarzının hızla yayıldığı yönündeki uzun süredir kabul gören hipotezi de sorguluyor. Marciniak, tarım köylerinin Güneybatı Asya ve Avrupa’da yavaş yavaş, duraklamalar ve tekrar başlamalar şeklinde yayıldığını düşünüyor. Tarımın yayılması sırasında nüfus patlamaları ve düşüşleri olabilir.
Çatalhöyük’teki küçük nüfus, yerleşim yerinde merkezi bir siyasi otorite yerine bir tür kolektif karar alma mekanizmasının var olduğunu da destekliyor. Bu, toplumun küçük ve yönetilebilir bir nüfusa sahip olduğu dönemlerde kolektif yaşamın daha etkin olabileceğine dair önemli bir gösterge.
Bilim Dünyasında Çatalhöyük
Ohio State Üniversitesi’nden ekolojik antropolog Sean Downey, Kuijt ve Marciniak’ın analizinin, eski köylerin nüfus büyüklüğünü yeniden yapılandırmada önemli bir adım olduğunu, ancak eski nüfusların gerçek büyüklüklerinin belirlenmesinin zor olduğunu belirtti. Downey, antik insan DNA’sından elde edilecek yetişkin sayısı tahminlerinin yeni nüfus tahminlerini doğrulamaya yardımcı olacağını ifade ediyor.
Devam eden kazılar, çoğu Neolitik köyün Kuijt ve Marciniak’ın Çatalhöyük için önerdiği küçük nüfuslara sahip olduğunu gösteriyor. Leiden Üniversitesi’nden arkeolog Peter Akkermans, Suriye’deki Neolitik yerleşim yerlerinin genellikle birkaç düzine ile birkaç yüz kişi arasında değişen nüfuslara sahip olduğunu belirtti. Bu küçük köyler, genellikle bir nesil sonra terk edilip yakınlarda yeniden inşa ediliyordu ve bu döngüler büyük arkeolojik alanlar bırakıyordu.
Sonuç olarak Çatalhöyük’teki bulgular, Neolitik dönemde tarım ve hayvancılığın yayılma sürecine dair önemli ipuçları sunuyor. Bu yerleşim yerindeki nüfusun beklenenden az olması, eski çağlarda tarım köylerinin gelişimi ve yayılması hakkında yeni hipotezlerin ortaya atılmasına neden oluyor. Araştırmalar, bu dönemin sosyal ve demografik dinamiklerini anlamamızda kritik bir rol oynuyor.
Alıntılar:
I. Kuijt and A. Marciniak. How many people lived in the world’s earliest villages? Reconsidering community size and population pressure at Neolithic Çatalhöyük. Journal of Anthropological Archaeology. Vol. 74, June 2024, 101573. doi: 10.1016/j.jaa.2024.101573.