Yeryüzündeki en hızlı hayvanın çita olduğunu biliyoruz. Peki en hızlı uçan hayvan hangisi? Tabi ki, Bayağı doğan (gökdoğan) kuşudur.
Bayağı doğan, aynı zamanda gökdoğan ve alaca doğan olarak da bilinir. Bilimsel adı, Falco peregrinus olan bu tür doğadaki jet hızındaki gündüz yırtıcı bir türdür. Peregrinus, kelime anlamı olarak Latince’de gezgin anlamına gelen bir kelimedir.
Doğa Koruma’ya göre Bayağı doğan, Kuzey Amerika’daki en uzun göç mesafesini katan ve gidiş dönüşte 15.550 mil (25.000 km) kadar göç edebilen bir hayvandır. Aynı zamanda Ulusal Yaban Hayatı Federasyonu’na göre de Antarktika dışında her yere göç edebilen bir kuş türüdür.
Bayağı doğan hakkında kısaca
Hızı: 389 km/sa (Maximum, Dalış)
Kanat genişliği: 74 – 120 cm (Yetişkin)
Uzunluğu: 34 – 58 cm (Yetişkin)
Ağırlığı: 0,7 – 1,5 kg (Dişi, Yetişkin), 0,33 – 1 kg (Erkek, Yetişkin)
Yaşam süresi: 15,5 yıl.
Bilimsel adı: Falco peregrinus
Korunma durumu: Encyclopedia of Life‘a göre, Asgari Endişe ve Stabil Durumda
Kuluçka büyüklüğü: 3 – 4
Çifleşme: Bayağı doğan çiftleri ömür boyu çiftleşir ve genellikle aynı yuvalama alanına dönerler.
Saatte Kaç Km Hız Yapar?
Karşılaştırmalı Fizyoloji Dergisine göre bayağı doğan alçalma sırasında yaklaşık olarak 320 km/saat’lik hıza ulaşmaktadır.
Britannica’nın belirttiğine göre bayağı doğan dünyanın en hızlı kuşu olmanın yanı sıra dünyanın en hızlı hayvanı olarak da geçmektedir.
Guinnes Rekorlar kitabındaki deneysel uçuşlara göre bayağı doğan kuşu 389 km/saat’e kadar hızlarını artırabilmektedir.
1999’daki bir dizi uçuşlara göre Washington Friday Harbor’daki havacı ve falconer (doğan türünü besleyen ya da avlamada kullanmak için yetiştiren kişi) Ken Franklin’in Frightful isimli dişi bayağı doğan 5.182 m deniz seviyesine bırakılarak dünya rekoru kırmıştır. Guinnes Rekorlar kitabındaki bilgiye göre 6 yaşındaki Frightful 40,6 cm uzunluğunda, 1 kg ağırlığında ve 104 cm kanat açıklığındadır.
Frightful’un hızını ölçmek için Franklin, Frightful’un kuyruk tüyüne bir paraşütçünün altimetre bilgisayarından alınan 113.4 gr bir bilgisayar çipi bağlamıştır. Sonrasında Franklin Frightful’un belirli bir süre içerisinde ne kadar uzaklığa alçalabileceğini ölçmüştür. Franklin ve kameraman da Frightful alçalırken altimetre takmıştır. Cihazlarda beliren veriler ise dalıştan sonra kıyaslanarak Guinnes Rekorlar kitabında belirtilmiştir.
Aslında bayağı doğanlar havada en hızlı hareket eden ve dalış yapan hayvan olsa da bir yarasa rekorlarda en hızlı uçan canlı ödülünü de talep etmektedir.
Brezilyalı serbest kuyruklu yarasalar (Tadarida brasiliensis) dünyada bilinen en hızlı (160 km/saat) uçucularıdırlar. Cornell Ornitoloji Laboratuvarı’na göre bu örnek bayağı doğanın uçuş hızına kıyasla daha hızlıdır ki bayağı doğanların uçuş hızları 40 ile 55 km/saat ve avlanma sırasındaki hızları ise 112 km/saat’tir.
Gökdoğan Özellikleri Nelerdir?
Bayağı doğan, savaş uçaklarındaki sivri kanatlara benzeyen kanatlara sahiptir. Zoolog ve bayağı doğanları araştıran “Urban Peregrines” in yazarı olan Birleşik Krallıktan Ed Drewitt, bu özelliğin bayağı doğanların havada sürüklenerek hızlı uçmasını sağlamakta olduğunu ve aynı zamanda bayağı doğanların sürüklenmeyi azaltmasına ve mermi gibi düşmesine yardımcı olan kaslı ve gözyaşı şeklindeki gövdeleri olduğunu belirtmiştir.
Buna ek olarak tüyleri diğer doğanlara kıyasla daha sıkı paketlenmiş ve sert yapıdadır. Bu duruma ise van Grouw, muhtemelen sürüklenmeyi azaltmasına ve havada daha sorunsuz geçmesini sağlamasına yarayabileceğini belirtmiştir.
Gökdoğan, burun deliklerinin içlerinde bölme görevi yaptığı düşünülen küçük bir düğme sistemine (sıvıların geçişini düzenleyen bir yapıya) sahiptir. Drewitt, bu düğmelerin hava geçişlerinde hava akışını düzenlediğini söylemektedir. Bu durum büyük ihtimalle bayağı doğanların inanılmaz hızlı dalışları sırasında nefes almasına yardımcı olmaktadır.
Ulusal Yaban Hayatı Federasyonu’na göre bayağı doğanların baş döndürücü hızı, sinek kuşları kadar küçük kuşlardan büyük olan Kanada turnası kuşları gibi diğer kuşları avlamasına yardımcı olmaktadır. Bilim insanları, Kuzey Amerika’da yaklaşık 450 kuş türünü avları olarak belgelemiştir ki dünyada yaklaşık olarak 2000 kuş türünü avları olabileceğini de belirtmektedirler.
Bayağı doğanların şekli aynı zamanda da avları olan kaya güvercinlerine (Columba livia) benzemektedir. “İkisi de beraber evrildi; biri diğerinden kaçtı ve biri de diğerini yakalamaya başladı” şeklinde belirtmektedir van Grouw. “İkisinin de hızlarını aynı vücut şeklinden almaları çok ilginç.”
Avlanma ve beslenme
Bayağı doğan havadan ya da yüksek bir tünekten avlanmaktadırlar. Londra Doğa Tarihi Müzesi’nin kuş grubunun kıdemli küratörü Hein van Grouw’un bayağı doğanlar için bir hedef bulduklarında yüksek bir hızda düşerek sıkılı bir ayakla darbe indirerek avını sersemlettiklerini ya da öldürdüklerini belirtmiştir.
Bayağı doğan Ne Yer?
Bayağı doğan genellikle; kumru, güvercin, su kuşlarını avlayarak beslenirler. Ayrıca orta büyüklükteki ötücü kuşlar ve yağmur kuşları ile beslenirler.
Bayağı doğanlar ayrıca yarasa yerler ve bazen de diğer yırtıcılardan balık ve kemirgenler gibi avları çalarlar.
Bayağı doğan kaç yıl yaşar?
Çoğu Bayağı doğan (yaklaşık %60’ı) ilk yıllarında hayatta kalamaz ve ortalama ömrü 13 yıl kadardır.
Bayağı doğan vahşi doğadaki yaşam süresi 15,5 yıl kadardır. Tutsak bir gökdoğan için bilinen en uzun yaşam süresi 25 yıldır. 1 yaşına kadar çoğu bayağı doğanlar hayatta kalamaz ve ortalama ölüm oranı %59–70 arasıdır ve her yıl %25–32 arası azalır.
Gökdoğanlar insanların yaptığı binalara çarpmanın dışında kendilerinden daha büyük olan kartal ve puhu kuşu (baykuşgiller familyasına ait en iri baykuş türü) tarafından avlanırlar.
Nerede Yaşarlar?
Bayağı doğan, Antarktika hariç dünyanın her yerinde tüm kıtalarda görülebilir.
Kuzey ve Güney Amerika, Afrika, Avrupa, Asya ve Avustralya başlıca yaşam bölgeleri olarak bilinmektedir.
Gökdoğan Türkiye’nin çeşitli yerlerinde tüm mevsimlerde görülebilir. Özellikle; Burdur, Denizli gibi bölgelerin yüksek tepelerinde çokça görülmektedir.
Çeviren: Aleyna Melisa Şiranlı