Son zamanlarda karıncalar hakkında öğrendiğimiz en ilginç şeylerin birkaçını sizler için hazırladık. Keyifli okumalar …
Ünlü biyolog E.O. Wilson’ın tanımı ile “dünyayı yöneten küçük şeyler” olan karıncalara hayranlığa doyamıyoruz. Mirmekoloji (karınca bilimi) hala pek çok bilim insanının aklını başından alıyor çünkü açığa çıkarılacak bir hayli nokta daha var.
Karıncalar Hakkında En İlginç 10 Bilgi
Profesyonel Boksörlere Bir İlham Kaynağı
Bazen yoğun çatışmalar, fazlasıyla iyi organize olmuş karınca topluluklarının rahatını kaçırabilir. Illinois Üniversitesi ve Kuzey Carolina Doğa Bilimleri Müzesi’ndeki entomologlar (böcek bilimcileri), kapan çeneli karıncaların 4 türündeki teke tek kavgaları kaydetmek için yüksek hızlı kameralar kullandı.
Kapan çeneli karıncaların saniyede 40 metre (130 feet) hızla kapanabilen kuvvetli alt çeneleri vardır. Ayrıca bu çeneler öyle güçlüdür ki onları avcılardan kaçmak için kendilerini havaya fırlatmada kullanırlar. Ancak birbirleriyle dövüş esnasında ölümcül çenelerini işlev dışı bırakmayı tercih ederler.
Bunun yerine teke tek yüzleşirler ve yumruk atan boksörlerinki gibi olan antenleriyle birbirlerine saldırırlar. Ölçümlere göre farklı tür karıncalar rakiplerine saniyede 20 ila 42 kez saldırabilir.
Rekor, Florida’da yaşamakta olan yarışmacı Odontomachus brunneus tarafından elde edildi. Araştırmacılara göre kapan çeneli karıncalar, kaydedilen en hızlı boksörler.
Karıncalar Aslında O Kadar da Çalışkan Değiller
Durmaksızın çalışmaları sebebiyle sık sık övülmelerine rağmen karıncalar, Ezop masallarındaki tembel ağustos böceğinden pek de farklı değil. Karınca kolonileri verimli iş bölümünde çok başarılılar. Üyeler, larva beslemekten yiyecek araştırmasına, yer altı yapıları inşa edilmesine kadar değişen aktivitelerle meşguller.
Bir de uyuşuk olanlar var – “hiçbir şey yapmamak”ta ustalaşmış inaktif karıncalar. Arizona Üniversitesi’ndeki entomologlar beş farklı karınca kolonisini (250 Temnothorax rugatulus karıncası) laboratuvarlarında 2 hafta boyunca incelediler.
Karıncalar ayırt edici boya lekeleri ile işaretlendi ve sürekli kaydedildi. Sonuçlarsa hayret verici: İşçi karıncaların yüzde 25’inden fazlası hiçbir zaman gerçekten çalışmadı, yüzde 70’inden fazlası ise zamanın yarısında daha az süre çalıştı.
Yaklaşık yüzde üçü tüm yükü kaldırdı. Fakat her şey göründüğü kadar düz olmayabilir. Aslında, uyuşuk karıncalar koloninin düzgün bir şekilde devam etmesi için hayati öneme sahip olabilir. Belki de kamera ile yakalanamayacak bir görevde çalışıyorlardır.
Görevlerinin göz önünde olmaması da olasılık dahilinde, midelerinde aç işçiler için yiyecek saklamak ve kimyasal mesajları iletmek gibi. Yaşları ise diğer bir ihtimal – çalışmak için çok genç veya yaşlı olabilirler. Ancak araştırmacılar karıncaların yalnızca bencil oldukları fikrini de hala kafalarından atmış değil.
Muntazam ve Düzenli Ev İçi Tuvaletleri
Karıncalar ilginç banyo alışkanlıkları sergiler. Regensburg Üniversitesi’ndeki biyologların yürüttüğü ve laboratuvarda gelişmiş 21 siyah bahçe karıncasının yer aldığı bir çalışmada bu yaratıkların banyo olarak tasarlanmış en az bir özel alanının bulunduğu fark edildi.
Kalabalık yuvalar için akıllıca bir karar… Çalışmadaki böcekler, dışkılarını mavi veya kırmızıya çeviren bir gıda boyası ile beslendiler; böylece araştırmacılar dışkı atıklarını takip edebildi. Kısa zaman içinde renkli yığınlar yuvaların belli bölgelerinde, özellikle köşelerde görünür hale geldi.
Öte yandan ölü karıncalar, besin kırıntıları ve diğer atıklar yuvanın dışına dökülürken dışkının içeride özel odalarda tutuluyor olması bilim insanlarında büyük merak uyandırdı.
Bazı olası cevaplar var: Vücut atığı; antimikrobiyal özelliğe sahip olabilir. Ayrıca bebekleri beslemek, teritoriyi (özel bölge) işaretlemek veya inşa malzemesini artırmak için de kullanılıyor olabilir.
Pestisit Marketinin Yerini Almaları
Gelecekteki gıda ihtiyacını daha sürdürülebilir bir yolla karşılama amacı, beklenmeyen bir müttefikle karşılaştı. Journal of Applied Ecology’de yayınlanan bir eleştiriye göre karıncalar daha güvenli ve ucuz olmalarının yanında pestisitlerden daha verimliler.
Eleştiri; dokumacı karıncaların, Afrika, Güneydoğu Asya ve Avustralya’da yetişen ürünler için haşere kontrolünde kullanılmasını konu alan makalelere dayanıyor. Karıncalar haşere önleyici olarak kullanıldıklarında ürünlerin (kajudan turunçgillere ve mango ağaçlarına) verimi, pestisit spreylilere eşit veya onlardan daha iyi oldu.
Araştırmalar, daha çok ağaçlarda yaşayıp teritoriyal alanları bulunan dokumacı karıncalar üzerine yoğunlaşmış durumda. Ağaç tepelerinden zemine kadar devasa bir bölgeyi sahipleniyorlar ve herhangi bir işgalciye karşı saldırgan tepki veriyorlar. Bu yüzden bin yılı aşkın zamandır zirai pestisitler olarak kullanılıyorlar. Fakat diğer karınca türleri de onlar kadar verimli olabilir.
Sonsuza Kadar Genç
Bazı karıncalar, az sayıdaki diğer türlerin yanında gençliğin kaynağını bulmuş gibi görünüyor. Bilim insanlarına göre Pheidole dentata türündeki karıncalar senesens’ten yani biyolojik yaşlanma’dan etkilenmiyor.
Bu karıncalar laboratuvardaki 140 günleri boyunca, beyinde artan hücre ölümü ya da dopamin-serotonin türü nörotransmitterlerde azalma gibi yaşlanma işaretlerini göstermedi.
Öte yandan, yaşlı karıncalar daha dinamikti. Hatta kokuları gençlerden daha iyi takip edebilme gibi beceriler de geliştirmişlerdi. Araştırmacılara göre karıncaların verimli sosyal organizasyonları, onların formda kalmalarında önemli bir rol oynuyor.
Ancak ölümsüz olmamaları, karıncaların nasıl öldüğü konusunda soruları akla getiriyor. Çalışma, karıncaların son günlerini kapsamadığından dolayı bilim adamları onların ölmeden hemen önce bazı yaşlanma süreçlerini ileri sararak hızlandırdığını kabul ediyor.
Karıncalar Robotik İçin Bir Model
Hiçbir engel, asker karıncaları marştan vazgeçiremez. Eğer kendileri ve ganimet (çoğunlukla yiyecek) arasında uçurum varsa vücutlarını boşluk boyunca gererek karmaşık bir canlı köprü oluşturacaklardır.
Bu durum yeni gözlenen bir olay olmamasına rağmen Princeton Üniversitesi ve The New Jersey Institute of Technology’deki araştırmacılar bu yapıların karmaşıklğına ışık tuttular. Çalışmaları gösteriyor ki lidersiz bir karınca grubu kar-zarar dengesini kurarak ve kendini çevreye ayarlayarak koordine bir halde çalışır.
Örneğin, işçilerinin köprü yapısında hapsedilmiş kalması veya başka bir yerde kullanılması durumlarından hangisinin daha iyi olduğuna üyeler karar verir. Bu bulgular robotikte (robot bilimi) kullanışlı olabilir. İşçi karıncaların incelenmesinin ardından robot kolonileri, keşif veya kurtarma operasyonlarında kullanılabilir.
Karınca Panzehri
Ateş karıncaları acılı bir iğneye sahiptir. Çılgın karıncalar için de aynısı geçerli – adları davranışları hakkında her şeyi anlatıyor. Her ikisi de istilacı tür olarak biliniyor ve çevre için tehlike teşkil ediyor. 2 türün yolları kesiştiğinde ise insafsız ve kaçınılmaz bir savaş başlıyor.
Fakat Texas Üniversitesi’ndeki araştırmacıların bir çalışması, bu karınca çatışmasının büyük oranda tek taraflı olduğunu açığa çıkardı. Ateş karıncaları son derece toksik zehirle donanmış olmalarına rağmen çılgın karıncalar panzehir taşır.
Ateş karıncalarının normalde ölümcül olan zehrine maruz kaldıklarında kimyasal silahları olan bir damla formik asidi salgılarlar. Zehri nötralize etmek için formik asidi tüm vücutlarına yayarlar. Ardından tekrar kavgaya dönerler.
Bu araştırma çılgın karıncaların (aka tawny çılgın karıncaları veya ahududu çılgın karıncaları) Güney Amerika’daki onlarca yıllık ateş karıncası baskınlığını nasıl sona erdirdiğini açıklar nitelikte. Çılgın karıncalar bölgeyi ele geçirmeye kararlı gibi duruyor. Bu durumun Amerika ekonomisine maliyeti, ekosisteme olan kadar devasa olabilir.
Çalışkan Çöpçüler
Muazzam iştahları sağ olsun karıncalar ve diğer eklem bacaklılar New York’a yardımcı çöpçülük hizmeti sunuyor. Kuzey Carolina Eyalet Üniversitesi’nin bir çalışmasının gösterdiği gibi bu küçük yaratıklar sokaklardaki tonlarca kilogram çöpü yalayıp yutuyor.
Araştırmacılar tüm Manhattan’a kaplar içerisinde abur cubur koydular. Bazı kutular sadece küçük böceklerin içeri girebileceği şekilde dizayn edilmişti. Ekip, kapları kontrol etmek için ertesi gün geri döndü. 24 saat içerisinde tüketilen yiyecek miktarına bakarak kaldırım eklem bacaklılarının (kaldırım ve yürüyüş yollarında görülen böcekler) her yıl blok başına 6 kilogram (14 lb) yiyebildikleri hesaplandı.
New York’un her yıl 3 milyon ton atık ürettiği düşünülürse bu durum oldukça faydalı. Karıncaların etkileyici iştahları aynı zamanda şehirlerdeki fare popülasyonunun da sınırlanmasında yardımcı; çünkü karınca ve fareler yiyecek için yarışıyorlar.
Meslek Hareketliliği
İsviçre Lausanne Üniversitesi’ndeki bir takım, koloninin yaş temelli hiyerarşisi içerisinde karıncaların da aynı bal arıları gibi meslek değiştirdiklerini buldu. 6 marangoz karınca kolonisinin her üyesi, bilgisayar tarafından okunabilen özel bir sembolle işaretlendi ve 41 gün boyunca bir kamera ile takip edildi.
Çalışmada karıncaların yaşlandıkça daha riskli görevler aldıkları gösterildi.Mesleklerine kraliçe ve bebeklerin bakım hemşiresi olarak başlayan karıncalarsa önce temizlikçiliğe sonra toplayıcılığa ilerliyor.
Temizlikçiler hariç olmak üzere karıncalar, sadece aynı meslek grubundaki diğer karıncaların işine karışıyor, bu da muhtemelen verim probleminden kaynaklanıyor. Yaşa dayalı bu iş gelişiminin istisnaları da var. Bazı karıncalar kabiliyetlerine göre değerlendiriliyor; örneğin aynı işi ömür boyu yapabiliyor veya yüksek derece bir işi erken yaşta üstlenebiliyorlar.
Kendi Kendilerinin Doktoru Olmaları
Karıncalar hasta olduklarını anlayabilir. Ayrıca Zoofarmakognozi (kendi kendini iyileştirmede bitkilerin kullanılması) bilen hayvanlar listesinde yer alıp iyileşmek için tam olarak neye ihtiyaçları olduklarını da fark edebilirler.
Helsinki Üniversitesi’nden araştırmacılar ölümcül bir fungus ile enfenkte olmuş karıncaların, hastalıkla savaşmak için hidrojen peroksit – normalde karıncalar için zehir etkisinde – içerikli yiyecekleri tercih ettiğini buldu.
Formica fusca türüne ait gözlenen tüm karıncalar hidrojen peroksit ile karşılaştıklarında yalnızca zehirlenmiş olanlar yaşam şanslarını artırmak için bu maddeyi yemeyi tercih etti. Ayrıca doz aşımı olmaması için de dikkatliydiler; çünkü bu madde sağlıklı karıncaları genelde öldürür. Öte yandan yaprak bitleri veya çürüyen ölü karıncalarda da bulunur.
Emine KIZILKAYA