Bir süpernova; insanların gördüğü en büyük patlamadır. Her patlamada yıldız son derece parlak ve çok güçlü patlar.
Süpernovaya ne sebep olur?
Bir tür süpernova; ölmekte olan büyük bir yıldızın “son yaşadığı zamanlarında” olur. Büyük yıldızlar, çekirdeklerinde veya merkezlerinde çok miktarda nükleer yakıt yakarlar. Bu tonlarca enerji üretir böylece merkezi çok ısınır. Isı, basınç üretir ve bir yıldızın nükleer yanmasının yarattığı basınçta o yıldızın çökmesini önler. Bir yıldız iki zıt kuvvet arasında dengede kalır.
Yıldızın yerçekimi; yıldızı mümkün olan en küçük ve en sıkı top şeklinde sıkıştırmaya çalışır. Ancak yıldızın çekirdeğinde yanan nükleer yakıt, dışa doğru güçlü baskı oluşturur. Bu dışa doğru itme basıncı, yerçekiminin içe doğru sıkıştırma basıncına karşı direnir.
Büyük bir yıldız yakıtı bittiğinde soğur. Bu durum basıncın düşmesine neden olur. Yerçekimi kazanır ve yıldız aniden çöker. 15 saniyede Dünya kütlesinin bir milyon katı çöktüğünü hayal edin! Çökme o kadar hızlı olur ki; yıldızın dış kısmında, patlamalara neden olan muazzam şok dalgaları oluşur!
Genellikle bulutsu denilen, genişleyen bir sıcak gaz bulutu ile birlikte çok yoğun bir çekirdek geride kalır. Güneşimizin büyüklüğünün yaklaşık 10 katından fazla bir yıldızın süpernovası, evrendeki en yoğun nesnelerin (kara deliklerin) arkasında olabilir.
İki yıldızın birbirlerinin etrafında döndüğü ve bu yıldızlardan en az birinin Dünya büyüklüğünde bir beyaz cüce olduğu sistemlerde ikinci bir süpernova türü meydana gelebilir. Beyaz cüce; yıldızın yakıtı bitmiş halidir. Bir beyaz cüce diğer yıldızla çarpışırsa veya yakındaki yıldızdan çok fazla madde çekerse, beyaz cüce patlayabilir.
İlginizi çekebilir: Cecilia Payne-Gaposchkin: Yıldızların Nelerden Oluştuğunu Tarif Eden İlk İnsan!
Süpernovalar ne kadar parlak?
Bu muhteşem olay o kadar parlaktır ki, birkaç gün hatta aylarca tüm galaksilerini gölgede bırakabilir.
Süpernovalar ne kadar yaygındır?
Çok yaygın değil. Gökbilimciler, her yüzyılda Samanyolu gibi galaksilerde yaklaşık iki veya üç süpernova meydana geldiğine inanıyor. Evren çok fazla gökada içerdiğinden, gökbilimciler galaksimizin dışında yılda birkaç yüz süpernova gözlemlerler. Uzay tozları; Samanyolu’ndaki süpernovaların çoğunu görmemizi engeller.
İlginizi çekebilir:İbn-i Sina’ nın Bin Yıl Önceki Süpernovadan Bahsettiği Keşfedildi
Süpernovalardan ne öğrenebiliriz?
Bilim adamları süpernovaları inceleyerek evren hakkında çok şey öğrendiler. Uzayda mesafeleri ölçmek için: Cetvel gibi ikinci süpernova tipini (beyaz cüceleri içeren tür) kullanırlar. Ayrıca yıldızların evrenin fabrikaları olduğunu öğrendiler. Yıldızlar evrenimizde her şeyi yapmak için gerekli kimyasal elementleri üretir.
Yıldızlar; çekirdeklerinde hidrojen gibi basit elementleri daha ağır elementlere dönüştürür. Karbon ve azot gibi bu daha ağır elementler yaşam için gerekli elementlerdir. Sadece büyük yıldızlar altın, gümüş ve uranyum gibi ağır elementler yapabilir. Patlayıcı süpernovalar meydana geldiğinde; yıldızlar hem depolanmış olur hem de yeni oluşan öğeleri uzaya dağıtır.
Bilim adamları süpernovaları nasıl okuyor?
NASA bilim adamları süpernova aramak ve incelemek için bir dizi farklı teleskop, kullanıyorlar. Bir örnek, evreni araştırmak için X-ışını vizyonunu kullanan NuSTAR (Nükleer Spektroskopik Teleskop Dizisi) gibi. NuSTAR; bilim insanlarının süpernovaları ve genç bulutsuları gözlemlemelerine ve bu muhteşem patlamaların nasıl oluştuğu hakkında daha fazla bilgi edinmelerine yardımcı olmaktadır.
Süpernova patlaması dünyayı etkiler mi?
Her iki tip patlama da son derece güçlüdür, enerjik radyasyon ve fırlatılan gazın patlama dalgalarını uzaya gönderir bu sayede enerji varyantı ortaya çıkar.
Dünya’nın yaklaşık 25 ışıkyılı yakınında bir süpernova patlaması meydana gelirse, gezegenimiz muhtemelen atmosferini kaybeder ve tüm yaşam yok olur.
Neslihan ÇAKMAK
