Karanlığın ve aydınlığın tek bünyede buluştuğu nadir örneklerden birisi Fritz Haber, belki de gerçeklerin acı olduğunun yegâne ispatı olarak tarihe geçti.
Bir taraftan insanların açlıktan ölmesine engel olmuşken, diğer taraftan ceset istifleriyle dolu toplu mezarlara sebebiyet veren kimyasal silahlar geliştirdi.
1868 yılında Prusya‘nın Breslau şehrinde saygın bir Yahudi ailenin çocuğu olarak dünyaya gelen Alman kimyacı, 1886 yılında dönemin ünlü kimyacıları Robert Bunsen ve Carl Liebermann’ın öğrencisi olarak kimya çalışmalarında yer almaya başladı. 1891 yılında Friedrich Wilhelm Üniversitesi’nde doktorasını tamamladı ve 1894 yılında Karlsruhe Üniversitesi’nde profesör oldu.
Fritz Haber Hakkında Kısa Bilgiler
Doğum tarihi: 9 Aralık 1868, Wrocław, Polonya
Ölüm tarihi ve yeri: 29 Ocak 1934, Basel, İsviçre
Eşi: Charlotte Nathan (e. 1917–1927), Clara Immerwahr (e. 1901–1915)
Çocukları: Hermann Haber, Eva Lewis, Ludwig Fritz Haber
Eğitim: Humboldt Üniversitesi, Technical University Of Berlin, Heidelberg Ruprecht Karls Üniversitesi, İsviçre Federal Teknoloji Enstitüsü
Aldığı ödüller: Demir Haç (1915), Nobel Kimya Ödülü (1918), Rumford Madalyası (1932)
Kimyanın Meleği
1911 yılına kadar Carl Bosch ile çalıştı ve birlikte Haber-Bosch işlemini geliştirdiler. Bu devrim niteliğindeki işlemle birlikte direkt olarak hidrojen ve azottan amonyak sentezlemeyi başaran ikili böylece gübre üretiminde temel olan amonyum nitrat ve potasyum elde etmeyi hem ekonomik hem de kolay bir hale getirdiler.
Böylece endüstriyel boyutlarda gübre üretimi mümkün kılan ikilinin icadı sayesinde ekinler hem hacim olarak büyüdü hem de milyonlarca insanın beslenmesi için gerekli besinler çok daha ucuza alınır-satılır hale geldi.
Bu buluşun üzerine Haber 1918 yılında Nobel Ödülü’ne layık görüldü. Günümüzde halen Haber-Bosch işlemi amonyak üretiminde yaygın olarak kullanılır. Dünya’nın yarsından fazlasının gıda üretiminde bu teknikle üretilen gübreler kullanılır. İstatistiklere göre günümüzde yaşayan insanların 5’te 2’si hayatlarını Haber’in buluşuna borçlular.
Ay’ın Karanlık Yüzü
Eğer Haber Nobel Ödülü aldığı gibi kalsaydı insanlık tarihinin en büyük kurtarıcısı olarak anılabilirdi, fakat Birinci Dünya Savaşı’nın gelmesiyle birlikte Fritz Haber için karanlık dönemler başladı.
Kendisine “kimyasal savaşın atası” unvanının verilmesine sebep olan Alman Savaş Bakanlığı’nın kimya departmanının başına atanması olayı gerçekleştiğinde Haber çoktan Yahudiliği bırakıp Lüterci olmuştu bile. (Akademik pozisyonlarını korumak için artan antisemitist baskılar yüzünden din değiştirdiği düşünülüyor).
Buna rağmen tam bir vatansever olan Haber, savaş sırasında Klor gazını keşfeden bir takıma liderlik etmişti. Klor gazı diğer zehirli gazlarla birlikte savaş alanlarındaki hendeklere atılarak savaşta büyük avantaj sağlamıştı.
Bu arada, zehirli gazların ne kadar süreyle solununca ölümcül olacağını hesaplayan bir denklem olan “Haber Yasası” da o dönem sürekli zehirli gazlar üzerinde çalışan Haber tarafından ortaya çıkarıldı.
Fritz Haber ’in Hazin Sonu
Savaş sırasında dönülmez bir yola giren Haber daha sonraları Almanya için gizlice kimyasal silahlar geliştirmeye devam etti. Ve Kaiser Wilhelm Enstitüsü’nün başına getirildi. 1931 yılında ise Yahudiliği terk etmiş olmasına rağmen Yahudilik peşini bırakmadı ve artan milliyetçilik akımı yüzünden başı derde girmeye başladı.
O yıllarda Kaiser Wilhelm Enstitüsü’nde çalışan Yahudi kişilerin işlerine son verilmesi kararına karşı çıkan Haber, meslektaşları yeni işler bulana kadar mevcut işlerinde kalmaları için çaba sarf etti. 30 Nisan 1933 yılında istifasını verdikten kısa süre sonra, Birinci Dünya Savaşı’nda düşman olduğu İngiliz kimyagerlerin yardımlarıyla Berlin’i terk etti.
O sıralarda sağlığı zaten kötü durumda olan Haber, 1934 yılında, 65 yaşında kalp yetmezliği yüzünden öldü. Şans bu ya, ölümünden sonra ürettiği kimyasal gazlar en çok Nazi rejimi tarafından kullanıldı.
En acısı da herhalde Haber’in çalışmaları sayesinde Zyklon B gazının üretilmesi olmuştur. Zyklon B, yani Nazi kamplarında milyonlarca Yahudi’nin (akrabaları, yakın arkadaşları ve tanıdıkları dahil) öldürülmesinde kullanılan gaz.
Geriye kalan yegane mirası ise tek bir soru: Haber, kıtlığa son vermiş bir dahi miydi yoksa katliamlarda kullanılan silahları üreten bir cani mi?
Ceyhun Tokmak