Mors Alfabesi ve Dijital Çağdaki Yeri

Samuel F.B. Morse başarılı bir iş adamıydı ve ABD Başkanlık portre ressamıydı. Daha çok kendi adını verdiği ve 1800’lü yıllarda iletişimde bir devrim gerçekleştirmiş Mors Alfabesi ile hatırlanır. Silikon Vadisinden sosyal medyanın altın çağına, Mors Alfabesinin her dönemde yeri vardır. Epostalardan anlık mesajlaşma platformlarına, Mors Alfabesi aslında hayatın her alanında.

Samuel Morse Kimdir?

Samuel Morse’un hikayesi Hollywood trajedilerine benzer. 27 Nisan 1791 yılında Massachusetts, Charlestown’da doğru, 1825 yılında kendisini Marquis de Lafayette’nin portresini yaparken buldu. Aldığı iş neticesinde Washington D.C’ye gitti ve orada kendisi için yıkıcı olan mektubu aldı. Mektupta genç eşinin Connecticut, New Haven’deki evlerinde öldüğü yazıyordu. Mektup eline o kadar geç ulaşmıştı ki Morse eşinin cenazesini dahi kaçırmıştı. Eşi onsuz defnedilmişti.

Morse’un yaşadığı dönemlerde iletişimin hızı bu şekildeydi, fazlasıyla yavaştı. Morse ise bu konuda öncü bir girişimci olacaktı. Morse, 1830’lu yıllarda yapılan ilk telegraflardan birisinin geliştiricisiydi dolayısıyla kendisini doğrudan telgrafın “mucidi” olarak adlandırmak yanıltıcı olur. Kendisi, ileri görüşlü telgraf mucitlerinden sadece birisiydi. Sınırlı bilimsel geçmişine rağmen elektriğe karşı gerçek bir tutkusu vardı. 1837 yılında kendi yaptığı telgraf prototipini halka sergiledi. Prototipi, tıpkı bütün telgraflarda olduğu gibi vuruşları tel aracılığıyla iletiyordu. İletilen vuruşlar alıcı cihaza ulaşıyordu. Morse’un meşhur alfabesi ise burada devreye giriyordu.

İlk Mesaj

Morse’un telgrafı ses veya metin iletemiyordu fakat şifreli mesajlar göndermenin yeni bir yolunu bulmuştu. Her ne kadar Mors Alfabesinin Morse’a ait olmadığı iddia edilse de kendisinin buluşu olduğunu ispatlayan belgeler mevcut. Bununla beraber Morse’un sistemi iyileştirmesi ve genişletmesine yardımcı olan Alfred Vail adında bir ortağı vardı. Mors Alfabesi içerisinde İngilizce’de yer alan her karakterin kısa ve uzun vuruşlardan oluşan karşılıkları bulunuyordu.

“Uzun” vuruşlar “tire” olarak bilinirken, kısa vuruşlar “noktalar” olarak biliniyordu. Fakat Mors Alfabesinin bu halinde bütün tireler eşit değildi, bazıları diğerlerine kıyasla daha uzundu ve vuruşlar arası boşluklar bağlama göre değişiklik gösteriyordu. Morse, çok geçmeden alfabesini sergilemeye başlamıştı. ABD Kongresi Morse’a Washington D.C. ve Maryland Baltimore arasında uzun menzilli deneysel bir telegraf yapması için 30 bin dolarlık bir hibe verdi.

Büyük an ise 24 Mayıs 1844’te geldi. Morse, ABD Kongresi Anayasa Mahkemesi salonundan Baltimore’da hattın diğer ucunda mesajını bekleyen Vail’e şifreli bir mesaj gönderdi. Mors ne diyeceğini biliyordu. Bir arkadaşının kızının önerisi üzerine İncil’den bir alındı yaptı: “Tanrı nelere kadir”.

Mors Alfabesinin Küreselleşmesi

Sonraki on yıllar içerisinde uzun menzilli telgraf hatları çok hızlı bir şekilde etrafa yayıldı. Telgraflarla beraber Mors Alfabesi de aynı kaderi paylaştı. ABD Başkanı Abraham Lincoln Amerikan İç Savaşı esnasında cephelerdeki gelişmelerden haber almak için telgraf ve Mors Alfabesi kullandı. Aynı şekilde Western Union ilk kıta ötesi telgraf hattını 1861 yılında tamamladığında Abraham Lincoln, San Francisco’dan gönderilen ilk mesajı Washinghton D.C.’de aldı.

Mors Alfabesinin diğer ülkeler tarafından kullanılmaya başlanmasıyla beraber sorunlar da ortaya çıkmaya başladı. Bu sorunlara karşılık olarak 1848 yılında Alman telgraf kontrolörü Friedrich Clemens Mors Alfabesi sistemini basitleştirdi. Yaptığı değişiklikler arasında ekstra uzun tireleri kaldırmak, harf ve rakam kodlarını revize etmek bulunuyordu. Birtakım değişikliklerden sonra ortaya çıkan yeni versiyona “Uluslararası Mors Alfabesi” adı verildi. Morse’un versiyonu ise “Amerikan Mors Alfabesi” olarak adlandırıldı ve günümüzde Amerikan İç Savaşı canlandırmaları haricinde günümüzde tedavülden tamamen kalktı. Öte yandan Mors Alfabesinin geleceği halen parlaktı.

Mors Alfabesinin Temelleri

Uluslararası Mors Alfabesinde bir “tire”, bir “noktadan” üç kat daha uzundur. Kağıt üzerinde ise tireler “-“ işaretine, noktalar ise “.” İşaretine sahiptir. “E” harfi basit bir harf olarak sadece “.” şeklinde ifade edilirken diğer karakterler daha karışıktır. Örneğin “C” harfi için “-.-.” kullanılır. Birden çok nokta veya tire içeren bir harf yazılırken vuruşlar arasında bir noktalık duraklamalar bulunur. Harfler arası duraklamalar ise üç noktaya eşit olacak şekildedir. Kelimeler arasındaki duraklama ise yedi nokta uzunluğundadır.

Mors Alfabesi içerisinde yer alan en ünlü ifade ise “SOS” ifadesidir. Evrensel yardım sinyali olarak kabul edilen SOS ilk olarak 1905 yılında Alman telgraflar tarafından kullanılmıştır. Bu kombinasyonun seçilmesinin nedeni ise Mors Alfabesi içerisinde “S” harfi için üç nokta, “O” harfi için ise üç tire içermektedir. SOS ifadesinin “…—…” şeklindeki kombinasyonu hayati tehlike anında dahi hatırlanması kolay bir kombinasyondur.

Mors Alfabesinin Geçmişten Günümüze Kullanımı

Mors Alfabesi her ne kadar telgraf için tasarlanmış olsa da farklı alanlarda da kullanılmıştır. 1890’lı yıllarda radyotelgraf (telsiz telgraf) cihazlarının ortaya çıkışıyla beraber mesajlar radyo dalgaları aracılığıyla gönderilmiştir. Benzer şekilde, Uluslararası Mors Alfabesi görsel iletişimde de kullanılmıştır. Örneğin, 1867 yılında gemiler birbirlerine sinyal göndermek için yerleşik çakar ışıkları kullanmaya başlamıştır.

Mors Alfabesinin görsel şekilde kullanımına örnek olarak Amerikan donanma pilotu (sonraları senatör) Jeremiah Denton Jr.’ın Vietnam savaşındaki olayı gösterilebilir. Denton, Kuzey Vietnam televizyonuna çıkarılıp düşman hatları gerisinde kendisine iyi bakıldığını söylemeye zorlandığında ağzından çıkan sözcüklere nazaran gözlerinden bambaşka bir şey okunmaktaydı. Gözlerini kırparak Mors Alfabesi ile İngilizce “torture – işkence” mesajı veriyordu.

Mors Alfabesi 20. Yüzyılın sonlarına doğru ise kademeli olarak tedavülden kalktı. ABD Sahil Güvenliği, modern gemilerin uydu haberleşme sistemleri kullanmasından ötürü 1995 yılından bu yana Mors Alfabesini resmi olarak kullanmamakta. Nitekim Amerikan donanmasında Mors Alfabesinde uzmanlaşacak istihbarat uzmanları halen daha yetiştirilmekte.

Dünyanın dört bir yanında üyesi bulunan ve amatör telsizcilerden oluşan International Morse Code Preservation Society (Uluslararası Mors Alfabesi Koruma Topluluğu), Mors Alfabesine yönelik sevgisini ortaya koyarak faaliyet göstermekte. Tire ve noktaların altın çağı sona ermiş olsa da Mors Alfabesi tehlike sinyali olmaksızın var olmaya devam ediyor.

Burak Hüseyin Ekseli