Boşaltım Yok Etmek Değildir.
Boşaltım sistemi vücudunuz için oldukça önemlidir ve sadece birkaç parçadan oluşur. Katı artıkları vücudunuzdan uzaklaştırdığınız gibi sıvılardan da kurtulmanız gerekir. Bu boşaltım sonucu vücuttan atılan madde idrar olarak bilinir.
İdrar, boşaltım sisteminin vücuttaki tuz ve su oranını dengelemesinin sonucu ortaya çıkar. Boşaltım sisteminin küçük olduğundan bahsetmiştik. Böbrekler boşaltım sisteminin ana organlarıdır. Aynı zamanda üreter, mesane ve üretra da boşaltım sisteminde yer alır. İdrar, üretradan geçtikten sonra vücudunuzu terk eder ve süreç tamamlanır.
İlginizi çekebilir: İnsan İdrarı, Astronotlara Ay’da Üs İnşa Etmelerine Yardımcı Olabilir
İnsan Boşaltım Sistemi
Her organizmanın yaşamı belirli temel süreçlere bağlıdır. Boşaltım bunlardan biridir. Farklı organizmalar farklı boşaltım modlarını takip eder. İnsanlar da dahil olmak üzere karmaşık organizmalarda, insan boşaltım sistemi adı verilen özel bir boşaltım sistemi vardır.
Hepimiz besinlerimizi daha sonra vücudumuzda sindirilen ve metabolize edilen farklı kaynaklardan alırız. Metabolik reaksiyonlardan sonra vücut, bireyde faydalı ve toksik maddeleri ayrıştırmaya başlar.
Hepimizin bildiği gibi toksinlerin birikmesi zararlı olabilir ve vücut tüm metabolik atıkları boşaltım adı verilen işlemle dışarı atar.
Farklı organizmalar, yaşam alanlarına ve beslenme alışkanlıklarına bağlı olarak böbrek, akciğerler, deri ve gözler gibi farklı boşaltım şekillerini takip eder.
Örneğin, suda yaşayan hayvanlar, amonyak şeklinde atık salgılarken, kuşlar ve böcekler esas olarak ürik asit salgılar. İnsanlar ana boşaltım ürünü olarak üre üretirler.
Boşaltım Sistemi Organları
İnsan boşaltım sistemi organları şunları içerir:
- bir çift böbrek
- bir çift üreter
- Bir idrar kesesi
- üretra
Böbrekler
Böbrekler, omurganın her iki yanında yer alan ve sırtın kaburgaları ve kasları tarafından korunan fasulye şeklindeki yapılardır. Her yetişkin insan böbreği 10-12 cm uzunluğunda, 5-7 cm genişliğinde ve 120-170 gr ağırlığındadır.
Böbrekler içbükey bir yapıya sahiptir. Kan damarları, üreter ve sinirler, böbreğin içbükey yüzeyindeki bir çentik olan hilustan böbreğe girer. Hilumun içinde huni şeklinde büyük bir boşluk olan renal pelvis, kaliks olarak bilinen birçok çıkıntıya sahiptir.
Nefronlar
Nefronlar böbreğin işlevsel birimleridir. Her nefronun iki kısmı vardır – glomerulus ve renal tübül.
Glomerulus, afferent arteriyollerin oluşturduğu bir demet kılcal damardan oluşur. Glomerulustan gelen kan, götürücü arteriyoller tarafından taşınır.
Böbrek tübülü, Bowman kapsülü adı verilen çanak benzeri bir yapı ile başlar ve bu, glomerulusu çevreler. Malpighian gövdesi glomerulus ve Bowman kapsülünden oluşur. Bowman kapsülünün yanındaki tübüldeki oldukça kıvrımlı yapı, proksimal kıvrımlı tübüldür.
Henle döngüsü
Tübülün bir sonraki kısmı, çıkan ve inen bir kolu olan Henle halkasıdır. Yükselen döngü, distal kıvrımlı bir tübül olarak devam eder.
Birçok nefronun distal kıvrımlı tübülleri toplayıcı kanala açılır.
Böbreğin kortikal bölgesi malpighian corpuscle, proksimal kıvrımlı tübül ve distal kıvrımlı tübülden oluşur ve medüller bölge bir Henle halkası içerir.
İki tür nefron vardır; kortikal ve juxtamedüller. Kortikal durumda, Henle halkası çok kısadır ve medullaya çok az uzanır. Juxtamedüllerde, Henle halkası çok uzundur ve medullanın derinliklerine doğru uzanır.
Üreter
Renal pelvisten uzanan her böbrekten, üreter adı verilen bir çift ince kaslı tüp çıkar. İdrarı böbrekten idrar kesesine taşır.
İdrar torbası
İdrarı depolayan kas kesesi benzeri bir yapıdır. İdrar kesesi işeme işlemi yani idrara çıkma eylemi ile boşaltılır.
Üretra
Bu tüp idrar kesesinden kaynaklanır ve idrarın vücuttan atılmasına yardımcı olur. Erkeklerde, spermler ve idrar için ortak yol görevi görür. Açılması sfinkter kasları tarafından korunur.
İnsanlarda Atılım
Boşaltım, tüm metabolik atıkların vücuttan atıldığı süreçtir. İnsanlarda boşaltım, vücudun farklı bölümleri ve iç organları aracılığıyla bir dizi işlemle gerçekleştirilir.
Difüzyon, alt organizmalarda en yaygın atılım sürecidir. İnsan vücudu, farklı yaşam süreçlerinin (solunum, dolaşım, sindirim vb.) aynı anda gerçekleştiği istisnai bir makinedir . Sonuç olarak, vücudumuzda üretilen birçok atık ürün, karbondioksit, su ve üre, amonyak ve ürik asit gibi azotlu ürünleri içeren çeşitli formlardadır.
Kan hem yararlı hem de zararlı maddeler içerir. Bu nedenle, yararlı maddeleri yeniden emerek ve toksik maddeleri idrar üreterek ayıran böbreklerimiz var.
Böbrek, kanın süzüldüğü nefron adı verilen yapısal bir süzme birimine sahiptir. Her böbrek bir milyon nefron içerir.
Böbreklerin kılcal damarları kanı süzer ve glikoz, amino asitler, tuzlar gibi gerekli maddeler ve gerekli miktarda su geri emilerek kan dolaşıma girer.
Peki Bu Sistem Ne İşe Yarar?
Böbrekleriniz ne işe yarar? Vücuttaki sıvı ve tuz seviyesinin düzenlenme sürecine aynı zamanda osmoregülasyon da denir. Böbrekler bir filtre işlevi görür. Eninde sonunda vücudunuzdaki bütün kan böbreklerinizden geçer bu sayede böbrekler kanı süzerek sizin için zararlı molekülleri kan dolaşımından çeker ve geride vücudunuz için yararlı moleküller kalır.
Böbrekler aynı zamanda vücudunuzun sıvı seviyesini düzenlemede anahtar rol oynar. Diyelim ki çöldesiniz ve fazla su tüketme imkanınız yok. Vücuttaki sıvının tekrar absorbe edilmesi için böbreklere kimyasal sinyaller gönderilir. Sonuç olarak vücudunuz daha az idrar üretir bu sayede daha az sıvı kaybedersiniz. Normal bir günde vücudunuz bir buçuk litre su üretir.
Boşaltım Sisteminin Vücuttaki Diğer Sistemlerle Etkileşimi
Boşaltım sistemi, dolaşım sistemi ve iç salgı bezleriyle birlikte çalışır. Dolaşım sistemi ile bağlantısı oldukça nettir. Vücutta dolaşan kan iki böbrekten birinden geçer. Üre, ürik asit ve su kandan arındırılır ve bu suyun büyük bir miktarı kana geri eklenir. İç salgı bezleri boşaltım sistemini düzenler. Kandaki sıvı ve bileşikleri inceler ve vücudunuzdaki hücreler için en uygun ortamı oluşturur. Bunu yapmak için de böbreklerin işlevinin sürekli değiştirilmesi gerekir.
Çok fazla su içerseniz daha fazla idrar üretiminden sorumlu hormonlar salgılanır. Eğer az su içerseniz vücudunuz daha az idrar üretir. Böbreklerin iç salgı bezlerine bağlı olduğu diğer bir durum ise her iki böbreğin de üzerinde bulunan böbrek üstü (adrenalin) bezleridir. Bu bezler vücutta adrenalin salınımından sorumludur.
İlginizi çekebilir: Bağışıklık Sistemimizi Neandertallere Borçluyuz
Boşaltım Sistemi Hastalıkları
Boşaltım sistemini etkileyen çok fazla hastalık olmasına rağmen, düzgün çalışmayan böbrekler çok daha büyük sorunlara neden olur. Kan basıncı vücuttaki sıvı miktarına bağlıdır eğer böbrekler işlevlerini yerine getiremezse kan basıncı tehlikeli seviyelere yükselebilir. Bu yeterince kötü değilmiş gibi vücuttaki üre dışarıya atılamadığı için dokularda birikir ve hücrelerinizi zehirler.
Böbrekleri düzgün çalışmayan bireyler genellikle diyaliz adı verilen bir süreçten geçmek zorunda kalır. Bu süreçte böbreklerin görevini yerine getiren bir makineye bağlanırlar.
Yapay bir böbrek görevi gören bu makine, kandaki iyon ve su seviyelerini düzenlemeye çalışır. Birçok diyaliz hastası şu anda böbrek nakli için beklemektedir.
Böbrek yetmezliği, böbreğin kandaki atıkları filtreleyememesi ve sıvı homeostazını sürdürememesidir. Böbrek yetmezliğinin nedenleri, glomerüler kılcal damarlarda hasara neden olabilen diabetes mellitus ve hipertansiyon gibi hastalıklar olabilir.
Hormonal yetersizlikten kaynaklanan diyabet insipidus, yaralanma nedeniyle azalan kan akışı, vücuttaki ve kan dolaşımındaki enfeksiyonlar, ilaçlar veya böbrek taşları da böbrek etkinliğini etkileyebilir.
Göker ÖKTEN