Birçok tür, büyük çoğunlukla insan kaynaklı sebeplerle neslinin tükenmesi tehlikesiyle karşı karşıya kalmaktadır. Bazen insanların direkt müdahalesi, bazen de aksiyonlarının dolaylı sonuçları olarak birçok hayvanın nesli tükenmiş veya tükenmektedir.
İşte son bir buçuk asırda, nesillerinin tükenmesine sebep olduğumuz bazı muhteşem hayvanlar.
1. Kuzey Beyaz Gergedanı (The Northern White Rhinoceros)
Son erkek kuzey beyaz gergedanı Mart 2018’de öldüğünden beri, hayatta kalan son iki kuzey beyaz gergedanından ikisi de dişidir. “Sudan” adı verilen 45 yaşındaki erkek, yaşlılık ve enfeksiyondan öldüğünde, Kenya Ol Pejeta’da silahlı koruma altındaydı.
Yaşamını sürdüren iki dişinin de doğum yapması mümkün olmadığından, yeni bir neslin ortaya çıması da pek mümkün gözükmüyor.
Bilim insanları, saklanan üreme hücreleri ve IVF (Tüp Bebek) üstünde, laboratuvarda üretilmiş bir kuzey beyaz gergedanının oluşturulması için çalışmalarını sürdürüyorlar.
Soy Tükenme Sebebi:
Kaçak avcılık ve yaşam alanlarının tahrip edilmesi, bu türün soyunun tükenmesinde ana unsur olmuştur.
2. Spix Macav Papağanı (The Spix Macaw)
Doğada soyu tükendiği düşünülen Spix Macav Papağanı, tehlikeli derecede düşük bir sayıyla (60-80 aralığında), esaret altında varlığını sürdürmektedir. Canlı mavi tüylerinden yola çıkılarak bu kuş, “Küçük Mavi Makav” olarak da anılmaktadır.
Soy Tükenme Sebebi:
Spix Macavı’nın soyu yaşam alanlarının tahribi, yasa dışı avlanma ve ticaret sebepleriyle tükenmiştir.
3. Tazmanya Kaplanı (The Thylacine)
Tazmanya kaplanı veya kurdu olarak bilinen bu etçil tür, genel olarak Kanguru ve kemirgen avlayan bir noktürnal keseli özelliklerini taşımaktaydı.
Tazmanya kaplanları, sert ve saldırgan gözükmelerine rağmen, oldukça ürkek hayvanlardı. Ayrıca Live Science’a göre “Herhangi bir mücadele olmadan yakalanabilirlerdi.”
Görülme ihbarlarının son yüzyılda çok artmış olması, tükendi olarak bilinen bu türün varlığının tekrar araştırılmasına önayak olmuştur.
Soy Tükenme Sebebi:
Yaban köpeklerinin popülasyonlarının çok artmış olması da bir unsur olarak görülürken yine ana sebep, insanlarca aşırı avlanmaları olmuştur.
İlginizi çekebilir: Bu Dünyanın İlk Kara Hayvanı Olabilir
4. Yolcu Güvercini (The Passenger Pigeon)
Tahminler, Avrupalılar Amerika kıtasına ilk yerleşmeye başladıkları dönemde yolcu güvercinlerinin sayılarının milyonlara –hatta milyarlara- ulaştığı sonucunu vermektedir.
MentalFloss, Wisconsin(eyalet) ‘in 19. yüzyılın sonlarında bilinen en büyük yuva bölgesi olduğunu bildirmektedir
Soy Tükenme Sebebi:
İnsanlar, yol güvercinlerini soyları tükenene kadar avlayıp tüketmişlerdir. Bir hayvanat bahçesinde tutulan son yol güvercininin 1914’te ölmesi, yol güvercinlerinin soylarının tükenmesine sebep olmuştur
5. Quagga
Bilimsel adıyla “Equusquaggaquagga” bilinen Quagga, Güney Afrika’da bulunan ve 19. yüzyılın sonunda soyu tükenen bir türdür. Ayrı bir tür olarak düşünülse de yapılan araştırmalar bu türün, günümüzde “Zebra” olarak bildiğimiz türün bir alt-türü olduğunu ortaya çıkarmıştır.
Quagga adı verilen bu hayvanlar, görünüş olarak iki hayvanın karışımına benziyordu- Ön taraftan bir zebraya (çizgilerinden dolayı), arka tarafından da çizgilerin eksikliğinden dolayı bir atı andırıyordu.
Bilim insanları, soyu tükenen quaggaları tekrar oluşturmaya çalışmaktadır. Tersine mühendislik ve zebralar üstünde seçici üreme çalışmaları (zebralar quagga genlerini taşırlar), bazı başarılı sonuçlar vermeye başladı bile.
Soy Tükenme Sebebi:
İnsanlar tarafından tükeninceye kadar avlandılar.
6. Pyrenean Ibex
PyreneanIbex’ın soyu, 2009’da ‘diriltilene’ kadar, 2000 yılında resmi olarak tükenmişti.
Bilim insanları, saklanan epidermal (üst deri)‘den alınan DNA’yı kullanarak bu türün dişisini klonlamayı başardılar. Bu klon, solunum bazlı problemlerden ölmeden önce, sağlıklı bir gebelik geçirip doğum bile gerçekleştirebildi.
Soy Tükenme Sebebi:
19. yüzyılda aşırı avlanılması, bu türün sonunu getirmişti.
7. Altın Kurbağa (Golden Toad)
Altın Kurbağa için, son 40 yılda nesli tükenen tek tür diyemesek de en parlağı diyebiliriz.
Bu küçük kurbağanın 1994’te nesli tükendiği ilan edilmeden önce en son, 1989 yılında Costa Rica’nın yağmur ormanlarında görülmüştü. Bilimin “Yetersiz yaşam alanı ve düşük popülasyon” olarak tanımladığı faktör dışında bu türün sonunu popülasyonunu önemli ölçüde azaltan bir diğer unsurun “Chytridiomycosis” adı verilen ölümcül bir deri hastalığı olduğu düşünülüyor.
Soy Tükenme Sebebi:
But türün tükenmesine; kirlilik, küresel ısınma ve birtakım deri enfeksiyonları sebep olmuştur.
İlginizi çekebilir: Büyük Kentlerde Bitki ve Hayvanların Evrimi
8. Zanzibar Leoparı (Zanzibar Leopard)
Leoparın birçok alt türünden biri olan Zanzibar Leoparının asıl yaşam alanı, Tanzanya’nın Zanzibar adaları olmuştur. Doğrulanmamış birtakım ihbarlar olduğundan dolayı bu türün soyunun tükendiği kesin değildir.
Soy Tükenme Sebebi:
Yerel halk arasında, bu hayvanların cadılar tarafından kullanıldığına dair inanışın yaygın olması, yerlilerin bu hayvanları vahşice avlamalarına sebep olmuştur.
Bu süreçte hükümetin de bu canlıların yok edilmesi kampanyasına destek olması da hiçbir şeyi kolaylaştırmıyordu. 90’lı yılların ortalarında, kısa süreli bir koruma çabası olduysa da çok küçük çaplı ve kısa süreli olmasından dolayı büyük bir etki yaratamadı.
Güncelleme: 2018 yılında,AnimalPlanet,içinde bir Zanzibar Leoparı belirlenen bir görüntü yayınladı, ancak görüntüdeki hayvanın Zanzibar Leoparı olduğu henüz doğrulanmadı.
9. Po’ouli Kuşu (Po’ouli)
Hawaii ‘de Maui adasının endemik türlerinden olan ve “Black-facedhoneycreeper” olarak da tanınan Po’ouli kuşu, 1970’li yıllarda keşfedilmiştir. Bu kuşlar, kendilerine yaşam alanı olarak bölgedeki Haleakala yanardağının güneybatı eteklerini tercih etmişlerdi. Ancak popülasyonları hızla azaldı ve 1997 yılında gelindiğinde, yaşadığı bilinen yalnızca üç Po’ouli kalmıştı.
Kalan bu kuşların çiftleştirilme çabaları başarısızlıkla sonuçlandı ve yedi yılın ardından, Po’ouli kuşu resmi olarak soyu tükenen canlılar listesine girdi.
Soy Tükenme Sebebi:
Yaşam alanı tahribatı, bazı hastalıkların ortaya çıkması, doğal avcı sayısının yükselmesi ve besin kaynaklarının (endemik ağaç salyangozları) tükenmesibu tükenişin sebepleri olarak bilinmektedir.
10. Madeiran Large White Kelebeği (Madeiran Large White)
Görkemli “Madeiran Large White” kelebeği, Portekiz’in Madeira adalarında, Laurisilva ormanlarının vadilerinde bulunmuştur. Bu kelebeğin en yakın akrabası, TheLarge White (Büyük Beyaz Kelebek), Avrupa, Afrika ve Asya’da yaygındır.
Soy Tükenme Sebebi:
Sayılarındaki bu hızlı azalmanın iki ana sebebi; İnşaat dolaylı yaşam alanı tahribatı ve tarımda kullanılan suni gübrelerin oluşturduğu kirliliktir. Resmi olarak soyunun tükendiği ilan edilmemiş olmasına rağmen bu kelebek, on yıllardır görülmemiştir.
11. Carolina Muhabbet Kuşu (Caroline Parakeet)
Carolina Muhabbet kuşu, ABD’nin Doğu yakasına özgü, tek endemik kuş türüydü.
Bilinen son Carolina Parakeet 1918’in Şubat’ında, Cincinatti Hayvanat bahçesinde eşi “LadyJane” yaşamını yitirdikten sonra öldü.
Soy Tükenme Sebebi:
Smithsonian dergisine göre, bunun arkasında birden çok sebep bulunurken bu sebeplerden bazıları; Ormanların yok olması, bazı hastalıklar ve görkemli tüylerinin kadınların gözdesi olması olarak belirtiliyor.
12. Batı Afrika Kara Gergedanı (West African Black Rhino)
Heybetli Batı Afrika Kara Gergedanı 2006 yılında, koruyucuların Kamerun’da yer alan yaşam alanlarında herhangi bir tane bulamamaları sonucunda nesli tükenmiş ilan edildi. Batı Afrika Kara Gergedanı, Gergedan familyasının dört alt türünden biri olma niteliğini taşıyordu.
Soy Tükenme Sebebi:
Bu gergedanlar, Yemen ve Çin’deki bazı insanların gergedan boynuzunun afrdodiyazik güçler elde etmeye yaradığına inanmaları sebebiyle, soyları tükenene dek avlanmışlardır.
13. Tecopa Pupfish
Tecopa Pupfish, Mojave Çölünün sıcak pınarlarının yerlilerindendir. Bu balık, 1973’te çıkarılan Soyu tükenen türler yasasının koruması altında soyu tükendiği ilan edilen ilk türdür. Şehir planlamacıların yaşam alanlarının tahribatıyla birlikte, bu tür de hızla tükenişe doğru yol almıştır.
Soy Tükenme Sebebi:
Doğal yaşam alanlarının tahribat bu canlı türünün soyunun tükenmesine sebep olmuştur.
İlginizi çekebilir: Tembel hayvanlar neden yavaştır? 7 Tembel Hayvan Gerçeği
14. Falkland Adaları Kurdu (Falkland Islands Wolf)
Antarktik Kurdu ve Falkland Adaları Tilkisi olarak da bilinen Falkland Adaları Kurdunun nesli, 1800’lü yılların sonlarına doğru tükenmiştir.
İnsanlar tarafından tükeninceye kadar avlanana değin bu kurtlar, dünyadan oldukça izole bir şekilde Arjantin’inFalkland Adalarında yaşamaktalardı. Pek saldırgan olmadıklarından, avlanmaları çok da zor olmamıştı.
Bilim insanları, bu kurtların fok yavrularının yanı sıra, penguen ve yerde yaşayan diğer kuşlar ile beslendiklerine inanıyorlar.
Soy Tükenme Sebebi:
Aşırı avlanma.
15. Cava Kaplanı (Javan Tiger)
Sumatran Kaplanı’na benzeyen Javan Kaplanı, Endonezya’nın Java Adasına endemik bir türdü. 1800’lü yıllarda sayılarının çok fazla olması sebebiyle belâ olarak nitelendirilen bu türün popülasyonu, ada geliştikçe azaldı. 1950’li yıllarda, yalnızca 20 kaplan kalmıştı.
Soy Tükenme Sebebi:
Doğal yaşam alanı tahribatı ve tarımsal gelişmeler bu türün popülasyonunda büyük düşüşlere sebep olmuştur. Yeterli alan bulunmaması ve organizasyon yetersizliği de 1940’lı ve 50’li yıllarda gerçekleştirilen koruma çabalarının başarısızlığına sebep olmuştur.
16. Round Island Burrowing Boa
Mauritus kıyıları açıklarındaki küçük bir ada olan “Round Island” adasına endemik bit tür olan “Round Island Burrowing Boa”, volkanik yamaçların en üst katmanında yaşamayı tercih etti. Sonradan Mauritus’un çevresindeki diğer adalarda da bulunmuş olmasına rağmen 1940’lı yıllarda sayılarında gerçekleşen hızlı düşüşün etkisiyle 1949 yılına gelindiğinde yalnızca “Round Island” ‘da bulunabilen but tür en son 1975 yılında görüldü.
Soy Tükenme Sebebi:
Adanın yerlisi olmayan tavşan ve keçilerin adanın bitki örtüsünü mahvetmiş olması, en sonunda bu türün soyunun tükenmesine sebep olmuştur.
17. Pinta Adası Kaplumbağası (Pinta Island Tortoise)
Pinta Adası Kamplumbağası, Darwin 1835 yılında Galapagos’u ziyaret etttiğinde halen yaşıyordu. Maalesef, Lonesome George adındaki erkek, 2015 yılında öldüğünde, türünün son safkanı olma özelliğini taşıyordu.
Soy Tükenme Sebebi:
İnsnalrın adaya gellirken yanlarında getirdikleri sıçan ve keçilerin, bölgenin bitki örtüsünü mahvetmeleri ve küçük kamplumbağalarla beslenmeleri, bunun yanında insanların da etleri için bu kamplubağaları avlamaları bu türün sonunu getirmiştir.
18. Dutch Alcon Mavi Kelebeği (Dutch Alcon Blue Butterfly)
Bu Hollanda’lı kelebek – Alcon Mavi Kelebeğinin alt türü- Hollanda’nın otlaklarında bulundu. Avrupa ve Asya genelinde çok benzer tüleri ve yakın akrabaları bulunmasına rağmen son Hollanda Mavi AlconKelebeği’ne doğada 1979 yılında rastlanıldı.
Soy Tükenme Sebebi:
İnşaat ve tarımda artışının, bu kelebeğin doğal yaşam alanı üstünde, ana beslenme kaynağını kaybetmesi gibi olumsuz etkileri olmuştur.
19. Schomburgk’un Geyiği (Schomburgk’s Deer)
Tayland’ın endemik türlerinden biri olan Schomburgk’un Geyiği, 1844 yılında şövalye nişanıyla ödüllendirilen Almanya doğumlu kâşif, Sir Robert H. Schomburktaradından keşfedilmiştir.
Bazı bilim insanları, bilinen son geyiği 1938’de koruma altında avlanan bu türün 2006 yılında resmi olarak tükenmiş ilan edilmesine rağmen doğada hala birkaç tane yaşıyor olabileceğine inanıyor.
Soy Tükenme Sebebi:
İnsanların yanında bu tür, yerel leopar ve kaplanlar tarafından da avlanmaktaydılar. Günümüzde bu geyiklerden yalnızca birinin başı, Paris Ulusal Tarih Müzesinde sergilenmektedir.
20. Dodo Kuşu (The Dodo)
Dodo, Mauritius’a endemik uçma yeteneğine sahip olmayan bir kuştu. Gemicilerin Afrika’nın Doğusuna ulaşmalarıyla, sayıları hızla azalmaya başladı ve kısa bir zamanda tükenme tehlikesi ortaya çıktı.
Bilinen son Dodo Kuşu, 1660’lı yıllarda görüldü. Kalıntı ve numunelerin saklanması gibi bir anlayış olmadığından dolayı da geriye kalan bütün fosiller kayboldu veya yok edildi.
150 yıldan uzun bir süre önce tükenmelerine rağmen bu kuşun hikayesi, büyük önem taşımaktadır.
Dönemin insanları, Tanrı’nın yarattığı bir canlının varlığını ortadan kaldıracağına inanmadıklarından, Dodo Kuşları ortalıkta gözükmeyince pek önemsemediler. Doğada tekrar bulabileceklerini düşündükleri kuşu önemsememeleri, Dodo’nun neslinin tükenmesine sebep olmuştur.
Soy Tükenme Sebebi:
İnsanlar arasında, bunun sebebinin adaya gelen gemicilerin kuşları aşırı avlaması olduğu görüşü yaygın olmasına rağmen, Gemicilerin yanlarında getirdikleri sıçan gibi hayvanların bu tükenişe sebep oldukları daha olasıdır.
BBC’ye göre, adaya gemicilerle gelen sıçanların kuşların yumurtalarını yemesi, diğer hayvanlara karşı da besin bulma yarışında kaybetmiş olmaları bu tükenişe zemin hazırlamıştır.
İlginizi çekebilir: Soyu Tükendiğine İnanıldıktan Sonra Yeniden Keşfedilen 10 Hayvan
Yusuf Barış