“Medeniyet” kelimesi yorumlara açıktır, ancak arkeologlar genellikle eski medeniyetleri “toplumları yüksek düzeyde kültürel ve teknolojik gelişime sahip” olarak tanımlamaktadır.Örneğin, Avustralya’nın Aborjin halkının genel olarak dünyadaki en eski kültürü olduğuna inanılıyor olsa da, göçebe hayatın alışkanlıkları ve altyapı eksikliği genellikle uygarlık olarak sayılmadıkları anlamına geliyor.Bu tartışmaya çok açık.
Çoğu insan eski Mısırlılar , Aztekler ve İnkalar’ı duymuştur. Ancak, çok iyi tanınmamış, ancak insanların boş bakışlarını geride bırakarak daha eski ve çok farklı bir yaşam biçimine dönüşen birçok eski medeniyet var. İşte bunlardan sadece birkaçı.😊
10. Indus Vadisi Uygarlığı (M.Ö 3300–1300)
İndus Vadisi Uygarlığı, günümüzün Pakistan, Afganistan ve Hindistan’ın bazı bölümlerini içine alan İndus Nehri yakınlarındaki düzlüklere yayılan bir bölgede bulunuyordu. Arkeologlar, tüm şehirlerin yanı sıra tarım topluluklarına dair kanıtlar keşfetti. Kazılan iki önemli şehir Mohenjo-Daro ve Harappa. Evlerin birçoğunun sofistike bir yer altı drenaj sistemi ile birlikte kendi kuyularına ve banyolarına sahip olduklarını buldular.
Sümerce’de bulunan belgeler, bu alanlarda meydana gelen ticari, dini ve sanatsal olayları kaydetti ve “egzotik ürünleri” tarif etti. İndus Vadisi halkının bir yazı sistemi vardı, ancak bugüne kadar çanak çömlek ve bakır tabletlerde bulunan yazı örneklerini deşifre etme girişimleri başarısız oldu.
İndus Vadisi’nin kendi başına bir medeniyet olup olmadığı veya daha büyük bir krallığın parçası olup olmadığı henüz belli değil. Eğer daha büyük bir krallığın parçası olsaydı, bunu gösteren eserlerin bulunmuş olması muhtemel olurdu – örneğin bilinen kralların heykelleri, ya da savaş tasvirleri, ancak bugüne kadar, böyle bir makale bulunamamıştır.
İndus Nehri halkının kendi dili ve yaşam tarzı ile izole edilmiş bir uygarlık olması tamamen mümkün görülüyor. Keşfedilen birçok yapıdan biri, Mohenjo Daro’ daki, 83 metrekareyi (897 ft2) ölçen Büyük Hamam, ritüel banyo yapmak için kullanıldığına inanılıyor. Medeniyetin gerilemesinin nedeni belirsizdir. Tarihçiler, nehrin kuruması veya alternatif olarak sel, Mezopotamya ile ticaret zorluğu veya bilinmeyen bir düşman tarafından istila edilmesi dahil olmak üzere bir dizi teori geliştirdiler.
9. Aksum Krallığı (M.S 100–940)
Aksum, şimdi Kuzey Etiyopya’da olan bir krallıktı. Bir güç ve etki topluluğuydu ve batısında Sahra’nın kenarından doğuda Arap çölüne kadar uzanıyordu. Aksumites, kendi yazı senaryosunu Ge’ez geliştirdi ve Doğu Akdeniz’deki diğer ülkelerle ticaret yaptı. Persli bir yazar tarafından dünyadaki en büyük dört güçten biri olarak tanımlandı.
Buna rağmen, bugün Aksum hakkında nispeten az şey biliniyor ve genellikle “kaybedilmiş” bir uygarlık olarak görülüyor. Toplumun krallar ve asillerden oluşan bir hiyerarşiye dayanan düzenli bir toplum olduğuna inanılmaktadır. MS dördüncü yüzyılda Aksum, Ortodoks Hristiyanlığı’nı benimsedi. Kral, daha sonraları Aksum Piskoposu yapılan eski bir Suriye mahkum tarafından dönüştürülmüştü.
Aksum, Sheba Kraliçesinin doğum yeri ve Ahit Sandığı’nın evi olarak kabul edildi. Geminin, Sheba Kraliçesi ve Kral Süleyman’ın oğlu Menelik I tarafından alındığı ve yerel bir kilisede bulunduğu yere getirildiği söylenir. (Kimsenin görmesine izin verilmez, kim bilir?)😊
8. Konar Sandal (M.Ö 4500–3000)
Konar Sandal, İran’ın güneyindeki bir şehir olan Jiroft’ta yer almaktadır. 2002 yılında, dünyadaki türünün en büyük ve en eskilerinden biri olan ziggurat (teraslı bir tapınak kompleksi) keşfedildi. Bugüne kadar, Konar Sandal’da iki höyük kazılmış ve buluntular çok kalın duvarlara sahip iki katlı büyük bir bina içerdiğini ve bu da bir tür tahkimat oluşturduklarını göstermektedir.(Yani, bir yeri düşman saldırısına karşı koyabilecek duruma getirmek için yapılan hendek, siper, haberleşme gibi savunma tesisleri yapmışlar.)
Ziggurat’ın keşfi, ritüel ve inanca dayalı yapılandırılmış bir medeniyet olduğunu kuvvetle gösteriyor. MÖ 2200 yıllarına kadar geldiğine inanılıyor ve muhtemelen Sümerce metinlerinde anlatılan ancak nerede oldukları keşfedilmemiş olan bir Bronz Çağı krallığı olan Aratta tarafından yaptırıldığı düşünülüyor. Arkeolojik kazı şefi, bölgeyi “kendi mimarisi ve diliyle bağımsız, otokton Bronz Çağı uygarlığı” olarak nitelendirdi.
Site yağma ve yetkisiz kazılara maruz kalmıştır ve kaç tane hazinenin kaybolduğu bilinmemektedir. Buna rağmen, medeniyetin dünyadaki en eski yazılı dilin kanıtlarını sağlayabileceği düşünülmektedir. Çalışmalar devam etmekte ve site dini, evsel, tarımsal ve endüstriyel konutların kanıtlarını içerdiğinden, daha hala bulunabileceği umulmaktadır.
7. Şanlıurfa, Türkiye
Günümüz Türkiye’sinde, aslında Urfa olarak adlandırılan Şanlıurfa, çok dinli ve kültürlü bir tarihe sahiptir ve birçok din, bölgeye yakın olduğunu iddia etmektedir. Hz. İbrahim’in doğum yeri olduğu söylenen mağara gibi ilginç arkeolojik özelliklere sahiptir. Suriye kültürünün önemli bir merkezi olarak kabul edildi.
Şanlıurfa’nın çok yakınında yer alan Göbeklitepe, megalitik oyulmuş taşların bilinen metal aletlerin icat edilmesinden önce ve Stonehenge’nin ortaya çıkmasından 6.000 yıl önce kesildiği ve düzenlendiği Göbeklitepe’dir.
Göbeklitepe, dünyanın en eski tapınağının yeridir. 5 metre (16 ft) yüksekliğe kadar olan taşlar, daireler halinde düzenlenmiştir ve her biri 7 ila 10 ton ağırlığındadır. En büyük daire 20 metre (65 ft) çapındadır ve bazı taşlar tilki, aslan, akrep ve akbaba gibi yaratıkların görüntüleri ile oyulmuştur.
İnsanların Urfa’dan Göbeklitepe Tapınağı’na dini törenler için seyahat ettikleri düşünülse de, bugüne dek bunun ne işe yaradığını gösteren hiçbir kanıt bulunamamıştır. Alandaki araştırmalar, benzer 16 dairenin olabileceğini göstermektedir. Ne yazık ki, 2018’de, yetersiz koruma çalışmaları üzerine beton dökülürken sahanın bazı bölümlerine zarar verdi.
6. Vinca Uygarlığı (M.Ö 5000–3500)
Vinca Medeniyeti (Tuna Vadisi Medeniyeti), birçoğunun çanak çömlekle oyulmuş olduğu yaklaşık 700 karakterle, dünyanın en eski yazma sistemlerinden biri olduğuna inandıkları şey ile övünmektedir. Dil tercüme edilmese de, harflerin yanı sıra bir sayı biçimi içermesinin bir dil olduğunu düşünenler tarafından da inanılmaktadır.
Gelişmiş tarım sistemi, burayı bildiğimiz en gelişmiş Neolitik kültürlerden biri yaptı. Vinca Medeniyetinin kanıtı, Tuna Nehri kıyılarında bulunmuş ve Mezopotamya ve Mısır’ın büyük medeniyetlerinden çok daha önce var olduğu düşünülmektedir.
İlk arkeolojik kanıt 1908 yılında Belgrad yakınlarındaki BeloBrdo Tepesi’nde keşfedildi. Yerleşimlerin terk edilmeden önce 1000 yıldan fazla sürdüğü düşünülüyor. Her yerleşim bir kaç bin kişiyi sudan ve sazdan kilden yapılmış evlerde barındırıyordu. Hayvanlar tuttu, mahsul yetiştirdiler ve tahıl ekimi için bile bir çeşit pulluk vardı.
Avrupa’daki genel kullanımlarından yaklaşık 1000 yıl önce, bakır mutfak eşyaları kanıtı da bulunmuştur. Varna yakınlarındaki bir nekropolde “Varna Altın Hazinesi” keşfedildi. Yaklaşık 6.500 yaşları arasında olan, muhtemelen dünyadaki en eski altın dükkanı. VincaMedeniyeti’nin neden ortadan kaybolduğu bilinmemektedir, ancak yaptıklarında, bilgilerini ve yeniliklerini de yanlarına almış gibi görünmektedir.
5. Aryan Krallığı (M.Ö 1500)
M.Ö. 1500 civarında, muhtemelen İndus Vadisi Medeniyeti’nin kalıntıları da dahil olmak üzere büyük bir göçebe grubu Hindistan’a taşındı. Bu kitlesel göçün doğal bir felaketten kaçmanın sonucu mu, yoksa aslında bir istila mı olduğu belli değil. Sebep ne olursa olsun, Hindistan Yarımadası’nda yeni bir medeniyet doğdu.
Aryan dili gelişti ve yeni yerleşimciler tarımı geliştirdi. Aryan uygarlığı M.Ö. 1000 yıllarında yaygın olarak kurulmuştur. (“Aryan” adının Sanskritçe arya kelimesinden geldiğine dikkat edin.) Bugün, bu medeniyetin çok az tarihi bir kaydı var, ancak savaş hikayeleri ve diğer çatışmalarla birlikte Veda’da (dini metinlerin bir koleksiyonu) bahsedilmesine rağmen. Ancak, bu metinlerin ne kadar doğru olduğunu bilmenin bir yolu yoktur. Arkeolojik araştırmalar devam etse de, dönemin kalan az sayıda eseri var.
4. Mehrgarh (M.Ö 7000)
1974’te Pakistan’da Mehrgarh’da kazılar başladı, ancak hükümetin çıkarları, toprağın aşınması ve sitenin kronik yağmalanması, Mehrgarh’ı nispeten gizli bir medeniyet olarak bıraktı. Ek olarak, devam eden aşiret davaları ve kazıcılar için gevşek güvenlik nedeniyle arkeolojik kazılar daha da zorlaştırılmıştır.
Bu utanç verici çünkü Mehrgarh dünyanın en eski uygarlıklarından biri. Bu eserler, farklı bölgelerle kurulan ticari bağlarla son derece gelişmiş bir toplumu göstermektedir. Aynı bölgedeki İndus Vadisi Uygarlığı’ndan binlerce yıl önce, M.Ö. 7000 civarında var olduğuna inanılıyor. Mehrgarh’ın 25.000 civarında bir nüfusa sahip olduğu düşünülmekte ve diş ameliyatı endikasyonları da dahil olmak üzere günlük yaşamın kanıtları halen keşfedilmektedir.
Kalıntıların birçoğu, toprağın derinliklerine gömülmüş ve onları ortaya çıkarmak, zorluk olarak poz veriyor. Şu ana kadar kazılan kalıntılar çamur tuğlalarından yapılmış iyi korunmuş bir bina kompleksi ve hatta resmi bir mezarlık içermektedir.
3. Ninova (M.Ö 6000-612)
Nineveh (Irak’ta günümüz Musul’u), en eski ve en büyük medeniyetlerden birinin yeriydi. İlk şehir, ilk İştar ( İştar, Akad mitolojisinde bir tanrıçadır ) tapınağının yıkımı da dahil olmak üzere bir dizi depremde hasar gördü, ancak şehir büyümeye devam etti. Kral Sennacherib (M.Ö. 704-681) Nineveh’i Asur İmparatorluğu’nun başkenti haline getirerek, şehir etrafında 15 kapılı büyük bir duvar, parklar, su kemerleri, kanallar ve mütevazı bir adam olduğu için 80 odalı bir saray inşa etti. “Rakipsiz bir saray” diye duyurdu.
Bazı bilginler Babil’in ünlü Asma Bahçelerinin aslında Nineveh’de bulunduğuna ve kral tarafından görev yeri olarak belirlendiğine inanıyor. 30.000’den fazla yazıtlı kil tablet içeren bir kütüphane inşa edildi. Alimler ve yazarlar şehre akın etti ve sanatın, bilimlerin ve mimarlığın gelişiminin merkezi haline geldi.
Sitede bulunan en sıradışı tabletlerden biri, tüm dünyayı boğan büyük bir sele ve bir tekne inşa ederek hayatta kalan ve kuru toprak arayışı içinde bir güvercin salıveren bir adamın hikayesini anlattı. Nuh’un Gemisi hikayesinin bu versiyonu, İbranice İncil’e dahil edilmeden 1000 yıl önce, M.Ö. 1800’de yazılmış epik bir şiirin parçasıydı. Nineveh’in kütüphanesinin içeriğinin çoğu şimdi İngiliz Kütüphanesinin tonozlarında yatıyor.
M.Ö. 627’de yapılan bir kraliyet davası, Asur İmparatorluğu’nun dağılmasına neden oldu ve M.Ö. 612’de, Nineveh, bölgeyi bölen, büyük binalara izin veren Persler, Babilliler ve diğerlerinin bir araya getirdiği bir güç tarafından yere yıkıldı.Kalıntılar 1846’da kazılmaya başlandı ve son günlerde yaşanan huzursuzluk nedeniyle ve gasp yüzünden zarar görmesine rağmen, çalışma günümüze kadar devam etti.
2. Nubia
Mısır’ın güneyinde Sudan’da bulunan Nubia, bir zamanlar Mısır’ı yöneten bir medeniyetti. Nubia’nın kendi piramitleri vardı; 223’ün kalıntıları bugün hala görülebilir. Nubian firavunlarının koyu tenleri nedeniyle Kara Hanedan olarak da bilinen Eski Mısır’ın 25. Hanedanı, kültür ve sanata ağırlık vererek, istikrar ve refah dönemiydi.
Krallığın kendi yazı dili ve kültürü vardı ve bölge altın bakımından zengindi.Nubia’nın kendi krallık sembollerine sahipti, ancak Firavun Sneferu, Nubia’ya baskın düzenlediğinde ve onu mineral çıkarımı için bir karakol olarak kurduğunda etkisi sona erdi.Bir statü ülkesi olmaktan uzak, firavunun kontrolünde Mısır bölgesi haline geldi.
Nubian halkı, medeniyetlerinin arkeolojik kanıtları kalmasına rağmen, Mısır nüfusuna büyük oranda özümleşti.Mısırlılar gibi, zaman zaman kendilerini fazla kilolu olarak tanımlamayı sevseler de, oyulmuş görüntülerini tercih ettiler. Herkesinki kendine tabiiki.
1. Norte Chico Uygarlığı (M.Ö 3500–1800)
Norte Chico Uygarlığı gizemlerden biridir. Bugüne kadar, muhtemelen Amerika’daki bilinen en eski medeniyet olan Peru’daki bu Kolomb öncesi toplum hakkında çok az şey biliniyor. Piramitler dahil devasa yapıların ve karmaşık sulama sistemlerinin kalıntılarının kanıtları bulundu, ancak insanların günlük yaşamlarını nasıl yaşadıklarını gösteren çok az şey var.
Bugüne kadar en büyüğü Piramit Belediye Başkanlığı olarak bilinen altı piramit keşfedildi. Daha sonra İnka mimarisi kadar ayrıntılı olmasa da, piramitler hala karmaşık yapılardı. Norte Chico yerleşmeleri günümüz Lima’sının kuzeyinde yer almaktaydı. Norte Chico’nun o zamanlar çanak çömlek yapmayı bilmediği anlaşılan az sayıdaki uygarlıktan biri olması ilginç. Bunun yerine, yemek pişirmede sınırlı kullanımı olan su kabakları kullandıkları düşünülmektedir.
Bugüne kadar, eserler üzerinde az sayıda sanat ya da dekorasyon örneği bulundu, ancak bir tanrıya biraz inanç var gibi görünmekle birlikte, inançlarını nasıl aldıklarını söylemek henüz mümkün değil. Yerleşimler M.Ö. 1800 civarında bir zamanlar terk edilmiş, ancak henüz neden terk edildiği henüz belli değil.
Savaşa veya çatışmaya karıştıklarına ya da doğal bir felakete maruz kaldıklarına dair hiçbir kanıt yok. Yerleşimler üç ana nehir etrafında toplanmış, bu nedenle uzun süreli bir kuraklığın nüfusun başka yerlerden göç etmesine neden olması muhtemeldir, ancak bu kanıtlanamaz. Öyleyse gizem devam ediyor.
Editör / Yazar: Burcu AKIN