Zoonoz olarak da adlandırılan zoonotik hastalıklar, hayvanlar ve insanlar arasında geçen mikropların sebep olduğu hastalıklardır.
New York’taki Cary Ekosistem Araştırmaları Enstitüsü’nün hastalık ekoloğu Barbara Han,
“Basitçe söylemek gerekirse, zoonotik bir hastalık hayvanlardan kaynaklanan ve insanlarda hastalığa neden olabilen bir hastalıktır” dedi.
İlginizi çekebilir: 10 Bulaşıcı Hastalığın 6′ sı Hayvanlardan Geliyor
Zoonotik hastalıklar tüm dünyada yaygındır; virüsler, bakteriler, parazitler veya mantarlardan kaynaklanabilir ve hafif veya ciddi hastalıklara, ölüme neden olabilir.
Uzmanlar, Hastalık Kontrol ve Önleme merkezlerine (CDC) göre, insanlarda bilinen bulaşıcı hastalıkların yaklaşık %60’ının hayvanlar tarafından yayılabileceğini ve insanlardaki her 4 yeni hastalığın 3’ünün hayvanlardan kaynaklandığını tahmin ediyor.
Zoonotik hastalıklar nasıl bulaşır?
Hayvanlarla doğrudan temas, hastalıkların hayvanlardan insanlara yayılmasının en kolay yoludur, örneğin bir hayvan tarafından ısırılma veya çizilme gibi. Hayvancılık endüstrisinde veya hayvan bakım endüstrilerinde (örneğin hayvanat bahçeleri veya akvaryumlar) çalışan insanlar, genellikle hayvanlarla doğrudan temas halinde oldukları için zoonotik hastalıklara Maruz kalmaya daha duyarlıdırlar.
İlginizi çekebilir: Tarihin Bu Güne Kadar Gördüğü En Kötü 20 Salgın
Hayvanların yaşadığı bölgelerde vakit geçirmek, enfekte hayvanların da temas ettiği yüzeylerle veya suya temas yoluyla dokunmak, zoonotik hastalıklara dolaylı olarak maruz kalmamıza neden olabilir. Bazı zoonotik mikroplar soluduğumuz havayı bile kirletebilir. Örneğin hantavirüsler, kemirgenler tarafından yayılan, ancak nadiren doğrudan temas yoluyla yayılan bir virüs ailesidir.
İlginizi çekebilir: İnsanlık Tarihini Şekillendiren Yıkıcı Bulaşıcı Hastalıklar
Zoonotik hastalıklar hayvanlardan insanlara, böcekler yoluyla da bulaştırılabilir. Global Lyme Alliance’a göre keneler, örneğin, Lyme hastalığına neden olan bakteriler gibi kan kaynaklı patojenleri, enfekte olmuş bir hayvandan diğer hayvanlara ve insanlara aktarır.
Sivrisinekler ve pireler, Zika virüsü (sivrisinekler tarafından bulaşan) ve vebaya neden olan bakteri (pire tarafından bulaşan) gibi zoonotik hastalıklar için de yaygın vektörlerdir.
İnsanlar ayrıca kirlenmiş yiyecekleri tüketerek de zoonotik hastalıklara yakalanabilir. Az pişmiş et veya yumurta yemek, hayvan dışkısı ile kirlenmiş yıkanmamış ürünler yemek, bir hayvan tarafından taşınan mikroplardan hastalığa neden olabilir.
Zoonotik Hastalık Örnekleri
Dünya Sağlık Örgütü, zoonotik hastalıkların küresel tehdidini tanımlamak ve yönetmek için dünyadaki hükümet ve hükümet dışı gruplarla birlikte çalışır. Burada listelemek için çok fazla zoonotik hastalık var. Bu nedenle bu makalenin amaçları için Amerika Birleşik Devletleri’ndeki yaygın zoonotik hastalıkların örneklerine odaklanacağız.
Mayıs 2019’da CDC, ABD Tarım Bakanlığı (USDA) ve İçişleri Bakanlığı ile işbirliği içinde yapılan ve ABD’de en çok endişe duyulan sekiz zoonotik hastalığı özetleyen bir rapor yayınladı:
- Zoonotik Grip
- Salmonella
- Batı Nil Virüsü
- Veba
- Ortaya Çıkan Koronavirüsler
- Kuduz
- Brusella
- Lyme Hastalığı
- Zoonotik grip, hayvanlardan kaynaklanan virüslerin neden olduğu bir grip veya A tipi grip virüsleridir.
CDC’ye göre, dört tip influenza virüsünden A tipi virüsler en ciddi hastalığa neden olur ve ördekler, tavuklar, domuzlar, balinalar, atlar, foklar ve kedilerde bulunur.
Sadece A tipi grip virüslerinin grip salgınlarına veya global grip salgınlarına neden olduğu bilinmektedir.
Hem A tipi hem de B tipi influenza virüsleri mevsimsel grip salgınlarına neden olabilir, ancak B tipi virüsler sadece insanlarda dolaşır.
C tipi grip virüsleri nadiren ciddi hastalıklara neden olurken, D tipi virüsler esas olarak sığırlara bulaşır ve insanları enfekte ettiği bilinmemektedir.
En çok endişe duyulan sekiz zoonotik hastalığa genel bakış
Salmonella hastalığı, kontamine gıda ürünlerinden geçen, Salmonella bakterileri ile enfeksiyona neden olan bir hastalıktır.
Tipik olarak enfekte bir hayvanın dışkılarının ekin veya su ile temas etmesinden sonra olur. Ve insanlar ellerini yıkmadan önce bu öğeleri tüketirse veya dokunursa bu hastalığa yakalanır. Salmonella, ABD’deki en yaygın bakteriyel enfeksiyonlardan biridir, ancak enfekte olmuş kişilerin büyük çoğunluğu, tedavi edilmeden iki ila yedi gün içinde iyileşir.
Batı Nil virüsü ve vebaya neden olan bakteri, böcek vektörleri tarafından bulaşır. Sivrisinekler, enfekte bir hayvandan (çoğunlukla bir kuş) bir kişiye Batı Nil virüsü taşır ve pireler de , vebaya neden olan bakteriyi kemirgenlerden insanlara taşır. Batı Nil virüsü bulaşmış kişilerin% 1’inden azında ciddi semptomlar gelişir ve antibiyotikler veba tedavisinde oldukça etkilidir.
Koronavirüsler, kuşları ve memelileri enfekte eden geniş bir virüs ailesidir. Bu tür virüsler, 2002-2003’teki şiddetli akut solunum sendromu (SARS) pandemisi ve mevcut covid-19 pandemisi de dahil olmak üzere dünya çapında çeşitli salgınlara neden olmuşlardır. İnsanları enfekte ettiği bilinen yedi koronavirüs vardır, ancak hepsi doğrudan insanlara bulaşmaz.
SARS virüsünün öncüleri yarasalarda bulundu. Ancak virüs insanlara bulaşmadan önce misk kedilerine (küçük, gece memelileri) sıçradı. COVID-19’a neden olan SARS-CoV-2 virüsü de yarasalardan kaynaklanmış olabilir, ancak virüsün insanlara nasıl bulaştığı hala belirsiz.
Kuduz, insanlar da dahil olmak üzere birçok memeliyi etkileyen viral bir hastalıktır. ABD’de, kuduz CDC’ye göre çoğunlukla yarasalar, rakunlar, kokarcalar ve tilkilerde bulunur, ancak aşılanmamış evcil köpekler de virüsü taşıyabilir ve bulaştırabilir. Virüs, kuduz bir hayvanın ısırması veya çizilmesiyle yayılır. Hastalık beyin iltihabına neden olur ve semptomlar başlamadan önce tedavi edilmezse ölümle sonuçlanır.
CDC’ye göre, Lyme hastalığı ABD’de en yaygın vektör kaynaklı hastalıktır. Hastalığa, iki tür kara bacaklı keneler (geyik keneleri de denir) tarafından bulaşan Borrelia bakteri türleri neden olur: Ixodes scapularis ve Ixodes pacificus. Keneler bakteri ile doğmaz, ancak fare veya geyik gibi enfekte bir hayvanla beslendiklerinde oluşumlarını tamamlarlar.
Zoonotik hastalıklar neden ‘’sürekli’’ bir endişe kaynağıdır?
Zoonotik hastalıklar iki nedenden dolayı önemli bir insan sağlığı sorunudur: Zoonotik hastalıkların görülme sıklığı artmaktadır; ve nerede görüneceklerini tahmin etmek zor, dedi Han. Bilim insanları zoonotik hastalıkların neden yükselişte olduğunu tam olarak bilmiyorlar.
Ancak bazı güçlü hipotezleri var. En basit nedenlerden biri, insanların hayvan yaşam alanlarını daha sık işgal etmeleri olabilir. Bu da insanlar ve hayvanlar arasında daha fazla etkileşimi kolaylaştırır.
Bazı kültürel uygulamalar da daha zoonotik hastalıklara katkıda bulunabilir. Örneğin, ABD’deki birçok kişi avcılık yapıyor ve “Dünyanın birçok yerinde bu ana protein kaynağı” diyor Han. Avlanma yapmanın ve çevreye zarar vermenin, ekosisteminin dengesini bozduğunu ve bu durumun hayvanların hayatta kalmalarını zorlaştırdığını söyledi.
Han, hayvanların daha uzağa seyahat etmek ve yiyecek bulmak için daha fazla arama yapmak zorunda kaldıklarını ve bu stresli durumda, hayvanların hastalığa karşı daha duyarlı olduğunu ve hastalığı insanlara yayma ihtimallerinin daha yüksek olduğunu söyledi.
Zoonotik hastalıkların artmasının bir başka potansiyel nedeni, insanların şimdi her zamankinden daha fazla birbirine mesafe olarak yakın, bağlı olması ve zoonotik hastalığın ortaya çıktığı yerden uzağa yayılması için daha fazla fırsat sunmasıdır. “Bağlılık çok büyük bir anlaşma,” dedi Han. “Nispeten uzak olan yerler bile artık geçmişte olduğundan daha bağlantılı.”
Zoonotik hastalıkları Önleme
Han, “Hayvanların bu virüsleri taşıyabildiği, onlarla birlikte yaşayabilmesi ve daha sonra bu şeylerin insanlara yayılabileceği fikri, insanların korkmasına kolayca neden olur” dedi. “Doğal çevre, korkumuz ve yaban hayatına karşı tutumumuz üzerinde psikolojik olarak büyük bir etkiye sahip olabilir”. Ancak yeni bir zoonotik hastalığın ortaya çıkma riskinin aslında oldukça düşük olduğunu söyledi.
Dahası, bireylerin ve bilim insanlarının zoonotik hastalıkların maruz kalma riskini ve etkilerini en aza indirmek için atabilecekleri net adımlar vardır.
CDC, hayvanlara dokunmamış olsanız bile, hayvanların etrafında veya hayvanların yaşadığı bölgelerde vakit geçirdikten sonra ellerinizi her zaman sabun ve temiz suyla yıkamanızı önerir.
Evcil hayvanlarınız söz konusu olduğunda, köpeklerinizi ve kedilerinizi aşılayın, sonra iyice temizleyin.
Zoonotik hastalıkların önlenmesi ile ilgili bilimsel araştırmalar açısından,” bence yapılabilecek çok şey var ” dedi Han. Genel olarak, bilim insanlarının insanların vahşi komşularımızla sürdürülebilir bir şekilde bir arada yaşama yollarını bulmaya çalışması gerektiğini söyledi. Bu, ortamdaki hayvanlar hakkında daha fazla bilgi edinmek anlamına geliyor.
Hayvanların orada yaşadığı, nereye gittikleri, ne yedikleri ve ne yaptıkları gibi şeyler.
Han, “Arka bahçenizde ne olduğunu bilmiyorsanız, sizin için zararlı olabilecek ne taşıdıklarını da bilmiyorsunuz demektir.” dedi Han. Ekosistem hakkında daha kapsamlı bir anlayış, bilim insanlarının zoonotik hastalıkların ortaya çıkmasını tahmin etmenin ve önlemenin daha iyi yollarını bulmalarına yardımcı olabilir. “Temel araştırmalara yatırım yaparak çok fazla yol alabiliriz” dedi.