Biyosfer, (Yunancada bios yaşam anlamına gelir.) yaşamın olduğu dünya katmanıdır. Bu katman deniz seviyesinden on kilometre yukarı ve 8 kilometre derinliğindeki -Porto Riko Çukuru gibi-okyanus derinliklerine kadar uzanmaktadır.
Bununla birlikte Dünya’nın yaşam içeren katmanı incedir: üst atmosferde çok az oksijen var ve hava sıcaklığı çok düşüktür, okyanus derinlikleri ise karanlık ve soğuktur. Aslında biyosferin, boyutuna bağlı olarak bir elmanın kabuğu gibi olduğu söyleniyor.
Bu terim İngiliz jeolog Eduard Suess (1831-1914) ve Rus fizikçi Vladimir I. Vernadsky (1863-1945) tarafından geliştirildi. Biyosfer; litosfer (taş), hidrosfer (su) ve atmosfer (hava) ile Dünya’nın çevresindeki dört katmandan biridir. Bu dört katman ekosistemin tamamını oluşturmaktadır.
İlginizi çekebilir: Gökbilimciler, Mars Atmosferinde Yıllardır Aradıkları Bir Olguyu Buldular
Şu ana kadar evrenin hiçbir yerinde yaşam izi görülmedi dolayısıyla Biyosferin bir benzeri daha yoktur. Dünya’daki yaşam da güneşe bağlıdır. Enerji, güneş ışığı olarak alınır, bitkiler, bazı bakteriler ve tek hücreli canlılar tarafından müthiş fotosentez olayı için kullanılır.
Fotosentez olayında; karbondioksit ve su alınan enerji ile tepkimeye girerek şeker gibi organik bir bileşik ve oksijen üretilir. Hayvanlar, mantarlar, parazit bitkiler ve birçok bakteri türlerinin büyük bir çoğunluğu direkt veya dolaylı yoldan fotosenteze bağlıdır.
Bağımsız ekosistemlerin keşfedilmesi
70’lerin sonunda güneşten nispeten bağımsız ekosistemler keşfedildi. Derin okyanuslardaki çatlaklardan, yer kabuğunun altında magma tarafından ısıtılmış, aşırı yüksek derecede (400° C) sular fışkırır. Soğuk suyla temas ettiğinde çözünmüş mineraller çökelti haline gelerek büyük yüksekliklere ulaşabilen kraterler haline gelir.
Hidrotermal bacalar civarında kemosentetik bakterilere bağımlı yoğun bir hayvan topluluğu bulunmaktadır. Kemosentetik bakteriler, sıcak su tarafından çıkarılan kükürt bileşiklerini kullanır ve dönüştürür. Sonrasında salyangozlara, yengeçlere, karideslere, solucanlara, dev tüp solucanlarına, balıklara ve ahtapota av olan küçük kabukluları (amfipotlar ve kopepodlar) da içeren birçok çeşit hayvan tarafından yağmalanır.
İngiliz kimyacı James Lovelock (1919 – …) Dünya fonksiyonlarının canlıların fiziksel özellikleri üzerinde etkili interaktif bir sistem olduğu hipotezini ileri sürdü.
Biyosfer Neleri İçerir?
Biyosferi oluşturan bazı organizma örnekleri arasında balıklar, algler, mantarlar, bitkiler, böcekler, örümcekler, hayvanlar ve insanlar bulunur.
Bununla birlikte, biyosfer sadece büyük, makroskobik yaşam formlarını içermez; aynı zamanda mikroskobik yaşam formlarını da içerir. Öyleyse, biyosfer mikroorganizmalar açısından ne içerir? Öncelikle bakteri, arkea ve protozoa. Mikroplar, dünyadaki biyokütlenin çoğunu oluşturur. Pek çok mikroorganizma, kayaların içi, bulutlardaki su buharı ve derin deniz hidrotermal menfezleri gibi yaşanması zor veya aşırı ortamlarda da yaşayabilir.
Yaşam Hiyerarşisi İçinde Biyosfer?
Ekolojide, biyosfer, Dünya üzerindeki tüm yaşam için en geniş ekolojik kategorilerden birini tanımlar. Ekolojistler, biyosfer içinde farklı hiyerarşik organizasyon seviyeleri tanımladılar; en yüksek seviye en geniş kategori ve en düşük seviye en spesifik olanıdır. Ekolojik yaşam hiyerarşisi ve tanımları aşağıdaki gibidir:
Dünya: Dünya, tüm gezegenin tüm canlı ve cansız kısımlarının tamamını içerir.
Biyosfer: Bir biyosfer, Dünya üzerindeki tüm canlı organizmaları ve yerleşim yerlerini içerir. Dünya gezegenini oluşturan birleşik bir ekosistem olarak düşünülebilir.
Biyom: Biyom, kendine özgü iklimiyle tanımlanan çok geniş bir coğrafi alandır ve içinde yaşayan büyük organizma topluluklarını içerir. Bazı biyom örnekleri arktik tundra, yarı kurak çöl, mercan resifleri, tropik ormanlar ve savana otlaklarıdır.
Ekosistem: Bir ekosistem, o çevrenin tüm canlı ve cansız kısımlarını içeren belirli bir coğrafi alan olarak tanımlanır.
Topluluk: Bir topluluk, belirli bir coğrafi bölgede yaşayan tüm canlı organizma türlerini içerir. Örneğin, belirli bir yağmur ormanının topluluğu, tüm bitkilerini, böceklerini, protistlerini, bakterilerini, mantarlarını, hayvanlarını ve eklembacaklı türlerini içerir.
Nüfus: Bir popülasyon, belirli bir coğrafi bölgede yaşayan aynı türden birçok organizmayı içerir. Örneğin, belirli bir yağmur ormanındaki bir kuş türünün popülasyonu.
Organizma: Bir organizma, tek bir yaşam formudur ve ekolojik organizasyon sistemindeki en düşük ve en spesifik kategoridir. Örneğin, bir ağaç bir organizmadır.
Biyosfer Örnekleri
Yer ve havayı içeren biyosfer, gezegenin organizmaların yaşadığı bölgesi olarak nitelendirilir. Biyosfer, yaşamın var olduğu Dünya yüzeyinin üzerinde, üstünde ve altında bölge olarak tanımlanır. Dünyanın, derin kabuktan alt atmosfere yayılan, yaşamın doğal olarak var olduğu kısmı.
Ekosfer olarak da bilinen biyosfer, Dünya’nın boyutları bilinmeyen dinamik biyolojik epidermisidir. Canlı organizmaların doğal yaşam alanıdır. Litosferin yüzeyinden, atmosferin alt kısmından ve hidrosferden oluşur.
Biyosfer, bir bütün olarak dünyanın ekolojik sistemidir. Dünyadaki tüm yaşam biçimlerini ve yaşamı sürdürebilecek tüm yaşam alanlarını kapsar. Biyosferi oluşturan birçok biyom vardır. Bu alanlar, yaşamak için karşılanması gereken benzersiz iklimlere, bitki örtüsüne, yaban hayatına ve uyarlamalara sahiptir.
Fotosentez, ekosistem süreçleri için ana enerji kaynağıdır. Biyosferdeki süreçler atmosfer, hidrosfer ve jeosferdeki süreçlerle iç içe geçmiştir. Fotosentez ve solunum dengesi yoluyla, biyolojik süreçler atmosferik CO 2 konsantrasyonlarının kontrolünde önemli bir rol oynar.
Biyosferin 4 bileşeni nelerdir?
“Küreler” bu dört alt sistemi ifade eder. “Litosfer” (kara), “hidrosfer” (su), “biyosfer” (canlılar) ve “atmosfer” (hava) dört küredir (hava).
İlginizi çekebilir: Dünya’da “Altıncı Kitlesel Yok Oluş” Beklenenden Daha Hızlı Yaşanıyor
Hilal İNAN