Gece yanığı, genellikle halk arasında kullanılır, tıp dilinde ise Zona (Herpes zoster) olarak kullanılır.
Peki nedir bu Gece yanığı, nasıl bir hastalıktır?
Genellikle vücudun bir tarafında görülen ağrılı, kabarcıklı bir döküntüye neden olabilen viral bir hastalıktır. Su çiçeği hastalığına neden olan virüs aynı zamanda Gece yanığı ’na da neden olur.
Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri’ne (CDC) göre, yaklaşık üç Amerikalı’dan birinin hayatlarının bir noktasında Gece yanığı geliştirmesi bekleniyor.
ABD’de her yıl tahminen 1 milyon vaka, daha çok yaşlı yetişkinlerde görülür. Döküntü genellikle birkaç hafta içinde temizlense de, bazı kişiler aylar hatta yıllar sonra kalıcı ağrı yaşayabilir.
Fakat zona hastalığını önleyici aşıların yanı sıra hastalıktan kaynaklanan komplikasyon riskini azaltabilecek tedaviler de vardır.
Gece yanığı belirtileri
Gece yanığı belirtileri genellikle vücudun veya yüzün sadece bir tarafında gelişir ve, her şeyden önce sınırlı bir alanda ortaya çıkar. Ulusal Yaşlanma Enstitüsü’ne (NIA) göre belirtiler şunları içerir:
- Sıvı dolusu kabarcıklar. Çoğunlukla, bu döküntü, gövdenin bir tarafında”şerit” olarak görünür.
- Karıncalanma, kaşıntı, yanma veya ağrı. Bu semptomlar döküntüler ortaya çıkmadan bile gözlenebilir.
- Dokunmaya duyarlı cilt
Diğer gözlenebilecek semptomlar, CDC’nin belirttiğine göre ateş, baş ağrısı, titreme ve mide rahatsızlığı olabilir. CDC’nin belirttiğine göre, gece yanığı döküntülerinden kabarmalar genellikle 7 ila 10 gün sonra aşınır ve kızarık 2 ila 4 hafta içinde temizlenir.
Gece Yanığı Neden Olur?
Gece Yanığı ’na, varicellazoster virüsü neden olur. CDC göre suçiçeğine neden olan ile aynı virüstür. Kişinin suçiçeği geçirmesinden sonra, virüs, vücudun sinir dokularında uykuda bekler ve Zona ‘ya neden olmak için yıllar sonra “yeniden aktifleşebilir”.
Yayılımı
Gece yanığı kişiden kişiye yayılamaz.
Ancak CDC’ye göre, zona hastalığı olan bir kişinin suçiçeği virüsünü yayması olasıdır; bu, hiç su çiçeği geçirmemiş ya da su çiçeği aşısı alan birisinde su çiçeğine neden olabilir.
Yine de, Gece yanığı su çiçeğiden daha az bulaşıcıdır ve döküntü kaplanırsa virüsü yayma riski düşüktür, CDC diyor.
Risk Faktörleri
Su çiçeği olan herkes, gece yanığı gelişme riski altındadır. Ancak NIA’ya göre bazı faktörler zona alma riskini artırıyor. Bunlar:
İleri yaş: Zona gelişme riski yaşla birlikte artar ve tüm vakaların yaklaşık yarısı 60 yaş ve üstü insanlarda görülür.
Zayıflamış bağışıklık sistemi: HIV, kanser veya kanser tedavisi gibi bağışıklık sistemini zayıflatan hastalıkları veya rahatsızlıkları olan kişilerin, zona olma riski daha yüksektir. Bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar da zona riskini artırabilir.
Teşhis
Doktorlar, genellikle hastanın vücudunun bir tarafındaki ağrı semptomlarına eşlik eden döküntüleri ile tanı koyarlar.
Doktorlar ayrıca laboratuvar testleri için dokudan veya küçük kabarcıklardan küçük bir örnek alarak tanı koyabilirler.
Gece Yanığı Nasıl Geçer?
Gece yanığı tedavisine ne iyi gelir diye soracak olursak; aslında döküntüleri için bir tedavi yoktur, ancak hastalığın süresini ve ciddiyetini azaltabilecek antiviral ilaçlar vardır.
Ulusal Sağlık Enstitüleri’ne (NIH) göre, bu ilaçlar döküntü belirtilerinin ilk 3 günü içinde alındığında en iyi sonucu verir. NIH, bu yüzden, zona olduğunu düşünen insanların en yakın zamanda doktora başvurmaları gerektiğini söylüyor.
Komplikasyonlar
CDC’ye göre gece yanığı alan kişilerin yaklaşık yüzde 10 ila 13’ü virüs sonrasında hissedilen sinir ağrıları (postherpetik nevralji) veya kısaca PHN denilen bir komplikasyon geliştiriyor. Bu durum, zona olan bölgede, hasar görmüş sinir liflerinden dolayı şiddetli ve bazen de uzun süreli ağrıya neden olur.
PHN’den kaynaklanan ağrı tipik olarak birkaç hafta veya ay içerisinde kaybolur, ancak bazen yıllarca sürebilir. NIA’ya göre bu durum insanların günlük aktivitelerine engel olabilecek seviyeye kadar gelebilir; depresyon, anksiyete, uykusuzluk ve kilo kaybına da neden olabilir.
PHN’de yardımcı olabilecek maddeler arasında steroidler, analjezikler, antidepresanlar ve antikonvülsanlar da dahil olmak üzere ilaçlar vardır.
Eğer gece yanığı gözü etkilerse görme kaybı da dahil olmak üzere ciddi komplikasyonlara yol açabilir.
Bu nedenle, NIA, insanlara yüzlerinde kabarcıklar olduğunu fark ederlerse derhal doktora gitmeleri gerektiğini söylüyor.
Gece yanığı kulağı etkiliyorsa, işitme ve denge sorunları da oluşabilir. Nadir durumlarda, zona, CDC’ye göre zatürre, ensefalit denilen beyin iltihabı ve hatta ölüme neden olabilir.
Önleme
Gece yanığı hastalığı ve komplikasyon riskini azaltabilecek aşılar vardır. CDC’ye göre Shingrix adlı bir aşı, 50 yaş ve üstü sağlıklı yetişkinler için iki dozda önerilmektedir. İkinci doz, ilk dozdan 6 ay sonra verilir.
Shingrix, iki dozda verilirse gece yanığı ve PHN’nin önlenmesinde yüzde 90’dan fazla etkilidir. NIA’nın önerisi, artık çok fazla tercih edilmeyen Zostavax adı verilen daha eski bir zona aşısının, kişinin Shingrix’e alerjisi varsa veya Shingrix’in hemen bulunmadığı gibi bazı durumlarda kullanılabileceği şeklinde.
Ek kaynaklar:
- Mayo Clinic’ten zona hakkında daha fazla bilgi.
- Amerikan Dermatoloji Akademisi’nden zonaya genel bakış.
- ABD Sağlık ve İnsan Hizmetleri Departmanından zona aşıları hakkında daha fazla bilgi.
Not: Bu makale yalnızca bilgilendirme amaçlıdır ve tıbbi tavsiye verme amacı taşımamaktadır.
Çeviren: Uzay TEMEL