Romanov Hanedanlığından II. Nikolay’ın hükümdarlığının devrilmesinden sonra, Rusya 1921’deki iç savaştan yeni kurulan Sovyetler Birliği olarak çıktı. Böylece, 1991’de nihai olarak dağılışına ve çöküşüne kadar dünyadaki en büyük ve güçlü halklardan birine sahip olan ve Dünya’nın yüzey alanının neredeyse altıda birini kaplayan bu devlet, dünyanın ilk Marksist-Komünist devleti olarak tarih sayfalarında yerini almış oldu.
Sovyetler Birliğinde hangi ülkeler var; Ermenistan, Azerbaycan, Beyaz Rusya, Estonya, Gürcistan, Kazakistan, Kırgızistan, Letonya, Litvanya, Moldova, Rusya, Tacikistan, Türkmenistan, Ukrayna ve Özbekistan.
1. Rus Devrimi
Sovyetler Birliği kökleri 1917’deki Rus Devrimi’ne dayanır. Solcu radikal devrimciler, yüzyıllardır süren Romanov hükümdarlığını, Rusya Çarı II.Nikolay’ı tahttan indirerek sonlandırdılar. Bolşevikler, önceden Rusya İmparatorluğu’na ait olan topraklar üzerinde sosyalist bir devlet kurdular. Bu durumu, uzun soluklu ve kanlı bir iç savaş izledi. Bolşevik Yönetimi’ni destekleyen Kızıl Ordu, monarşistlerden, kapitalistlerden ve sosyalizmin diğer formlarının destekçilerinden oluşan müttefik kuvvetleri temsil eden Beyaz Ordu’yu bozguna uğrattı.
Kızıl Terör olarak bilinen bir dönemde, Çeka olarak bilinen Bolşevik gizli polis teşkilatı, çar yönetimi destekçileri ve Rusya’nın üst sınıflarına karşı toplu infaz harekâtını başlattı. Rusya, Ukrayna, Beyaz Rusya ve Transkafkasya arasında 1922’de yapılan antlaşma, Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’ni, SCCR, kurmuştur. Marksist devrimci Vladimir Lenin tarafından yeni kurulan Komünist Parti, devletin yönetimini ele almıştır. SCCR, doruk döneminde 15 Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti içerecek kadar büyümüştür.
2. Joseph Stalin
Gürcistan doğumlu devrimci Joseph Stalin, 1924’te Lenin’in ölümüyle iktidara yükseldi. Stalin diktatörlüğünde, milyonlarca vatandaşının ölümüne sebep olan, acımasız politikalar uygulayarak yönetimi terör ile yönetmiştir.
1953’te ölümüyle sonlanana kadar Stalin, tarımsal topluma sahip olan Sovyetler Birliğini, endüstriyel topluma ve askeri bir süper devlete dönüştürmüştür. Stalin, ekonomik büyümeyi teşvik etmek, Sovyetler Birliği’nde dönüşüm sağlamak için, Beş Yıllık planları hayata geçirmiştir. İlk Beş Yıllık Plan, tarımda kollektifleşme ve hızlı endüstriyelleşmeye yönelik. Bir sonraki plan ise cephane ve askeri büyütmeye yönelikti.
1928-1940 yılları arasında Stalin, tarımsal sektörde kollektifleşmeyi zorunlu tuttu. Kırsal kesimlerdeki çiftçiler, kolektif -ortak- çiftliklere katılmaya zorlandı. Bu kişilerin, kendi arazileri ve çiftlik hayvanları ellerinden alındı. Yüz binlerce yüksek gelirli çiftçi bir araya toplandı. İnfaz edildi, kalan mallarına ise el konuldu. Komünistler, bireylerin sahip oldukları çiftliklerin devlet tarafından işletilen büyük bir kolektif çiftlikte birleştirilmesinin, tarımsal üretkenliği arttıracağına inanıyorlardı. Oysa ki, doğrusu tam tersiydi.
3. Büyük Temizlik
Kırsal kesimlerdeki karışıklık ve kollektifleşmeye karşı direncin ortasında, tarımsal verimlilik düştü. Bu durum, çarpıcı besin kıtlıklarına sebebiyet verdi. 1932-33 yıllında milyonlarca insan Büyük Kıtlıkta hayatını kaybetti. SCCB, kaybın ne denli büyük olduğunu ortaya koyan 1937 nüfus sayımının sonuçlarını gizli tuttu. Uzun yıllar boyunca Büyük Kıtlığı inkâr etti.
Holodomor olarak bilinen, Ukrayna Kıtlığı, Ukraynaca “açlık” ve “ölüme sebebiyet verme” kelimelerinden oluşuyordu. Stalin, liderliğinin karşısına çıkabilecek olası herhangi bir muhalefeti, Komünist Parti yetkilileri ve kamuoyu gizli polisi sayesinde terör estirerek, ortadan kaldırmış oldu.
Büyük Temizlik olarak bilinen, Stalin’in terör harekatının yükselişini kapsayan 1936-38 yılları arasında, tahmini 600.000 Sovyet vatandaşı infaz edildi. Milyonlarca insan ya sürgün edildi ya da Gulag olarak bilinen zorunlu çalışma kamplarında mahkûm edildi.
4. Soğuk Savaş
II. Dünya Savaşı sonunda Nazi Almanya’sının teslim olmasının ardından, Sovyetler Birliği ile Amerika Birleşik Devletleri ve Birleşik Krallık arasındaki savaş zamanından kalma rahatsız edici ittifak bozulmaya başladı. 1948’de Sovyetler Birliği, SSCB’nin savaş sırasında Nazi kontrolünden kurtardığı Doğu Avrupa ülkelerinde komünizm meyilli hükümetler kurdu. Amerikanlar ve İngilizler, komünizmin Batı Avrupa’da ve dünya çapında yayılmasından korktular. 1949’da ABD, Kanada ve Avrupalı müttefikleri, Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü’nü (NATO) kurdu. Batı bloğu ülkeleri arasındaki ittifak, SCCB ve müttefiklerine karşı siyasi bir güç gösterisiydi.
NATO’ya cevap olarak 1955’te Sovyetler Birliği, Doğu bloğu ülkeleri arasındaki gücü pekiştirmek için Soğuk Savaş’ı başlatan Varşova Paktı isimli rakip bir antlaşmayı imzaladılar. Doğu ve Batı bloğu ülkeleri arasındaki siyasi, ekonomik ve propagandaya dayalı yürütülen Soğuk Savaş’taki iktidar mücadelesi, Sovyetler Birliği’nin 1991’de çöküşüne kadar çeşitli usullerde devam edecekti.
5. Khrushchev ve Stalin-sizleştirme
1953’te Stalin’in ölümünden sonra, Nikita Khrushchev iktidara yükseldi. Khrushchev, 1953’te Komünist partinin bakanı olduktan sonra 1958’de başbakan oldu. Khrushchev’in görev süresi Soğuk Savaş’ın en zorlu yıllarını kapsıyordu. Küba’daki Florida kıyılarına sadece 145 km mesafede nükleer silahlar yerleştirerek, 1962’de Küba Füze Krizini tetikledi. Bununla birlikte Khrushchev anavatanında, Sovyet halkını daha az baskıcı hale getiren bir dizi siyasal reform başlattı.
Daha sonra Stalin-sizleştirme olarak bilinen bu dönemde Khrushchev, muhaliflerini tutuklamış ve sınır dışı etmiş olan Stalin’i eleştirmiş, yaşam koşullarını iyileştirmek için adımlar atmış, birçok siyasi mahkûmu serbest bırakmış, sanata uygulanan sansürü gevşetmiş ve Gulag çalışma kamplarını kapatmıştır.
Sovyetler Birliği ile komşusu Çin arasındaki kötüleşen ilişkiler ve SCCB’de yaşanan besin kıtlığı, Komünist Partisinin gözünde Khrushchev’in geçerliliğini sonlandırdı. Kendi siyasi partisinin üyeleri, 1964’te Khrushchev’i görevinden uzaklaştırdılar.
6. Sputnik
Sovyetler Birliği, 1930’larda roket bilimi çalışmaları ve uzay keşif programları başlattılar. Yapılan ilk çalışmalar Sovyet ordusuna bağlıydı ve gizli tutuyordu. Ancak 1950’lere gelindiğinde uzay, süper devletlerin rekabet edebilecekleri ve düellolarını gerçekleştirebileceği yeni bir alan haline gelecekti.
4 Ekim 1957’de SCCB, var olan ilk yapay uydu olan Sputnik 1’i resmen Dünya’nın alçak yörüngesine fırlattı. Sputnik’in başarısı Amerikanları, Amerika’nın Soğuk Savaş’ta teknolojideki rakibinin gerisinde kaldığında dair korkmasında neden oldu.
Ardından gelen “Uzay Yarışı”, 1961’de uzaya ilk çıkan insanın Sovyet kozmonot Yuri Gagarin olmasıyla daha da kızıştı. Amerika Birleşik Devletleri Başkanı John F. Kennedy, Gagarin’in başarısına, ABD’nin takip eden on yıl içerisinde aya bir adam göndereceği yanıtını verdi. 16 Temmuz 1969’da astronot Neil Armstrong’un Aya ayak basan ilk insan olmasıyla, ABD iddiasını gerçekleştirmiş oldu.
7. Mikhail Gorbachev
1985’te, uzun zamandır Komünist Parti siyasetçisi olan Mikhail Gorbachev, iktidara yükseldi. Durgun bir ekonomiyi ve çökmekte olan bir siyasi sistemi devraldı. Siyasi sistemi düzenleyecek, SCCB’yi zengin ve üretken millet haline getireceğine inandığı iki dizi uygulama başlattı. Bunlara, glasnost ve perestroika isimlerini verdiler.
Gorbachev’in glasnost planı, açıklık politikasını içeriyordu. Sovyet halkının bireysel kısıtlamalarına değindi. Glasnost, kitapların yasaklanması ve halk tarafından nefret edilen gizli polisler gibi Stalin baskısından geriye kalan izleri de ortadan kaldırdı. Gazetelerin hükümeti eleştirebilmesi ve Komünist Parti’den başka partilerin de seçimlere katılabilmesinin önü açıldı.
Gorbachev’in perestroika planı ise ekonominin yeniden yapılandırılmasını kapsıyordu. Perestroika ile birlikte Sovyetler Birliği, modern Çin’de olduğu gibi, komünizm-kapitalizm ortaklaşa sistemine doğru yöneldi. Politburo olarak adlandırılan, Komünist Parti Yönetim Kurulu, eskisi gibi ekonominin gidişatını kontrol edecekti. Yine de hükümet, bazı üretim ve geliştirme kararlarının piyasadaki güçler tarafından yönetilmesine izin verecekti.
8. Sovyetler Birliği’nin Çöküşü
1960-70 yılları boyunca, Komünist Parti seçkin sınıfı hızla servet ve güç kazanırken, milyonlarca orta sınıf Sovyet vatandaşı açlıkla yüzleşmekteydi. Sovyetler Birliği’nin ne pahasına olursa olsun sanayileşme çabası, gıda ve tüketim malları kıtlığına sebep oldu. 1970-80 yılları boyunca ekmek kuyrukları normalleşmişti. Sovyet vatandaşları giysi, ayakkabı gibi en temel ihtiyaçlara bile erişemez olmuştu.
Aşırı varlıklı Politburo ile Sovyet vatandaşlarının yoksulluğu arasındaki uçurum, ebeveynlerinin Komünist Parti ideolojilerini benimsemeyi reddeden genç nüfus tarafından, beklenmedik güçlü bir tepkiye neden oldu.
SCCB aynı zamanda Sovyet ekonomisine yönelik yabancı saldırılarla da karşı karşıya kaldı. 1980’lerde, Ronal Reagan’ın başkanlık ettiği ABD, Sovyet ekonomisini dünyanın geri kalanından dışladı. Petrol fiyatlarının uzun yıllardır en düşük seviyelerine çekilmesine önderlik etti. Sovyetler Birliği’nin petrol ve gaz gelirleri ciddi bir düşüş yaşadı.
SSCB Doğu Avrupa’daki kontrolünü kaybetmeye başladı. Bu sırada, Gorbeachev’in reformları meyvelerini vermekte yavaştı. Sovyetler Birliği’nin çöküşünü, ona yardım etmek yerine daha da hızlandırdı. Sovyet halkının üzerindeki kontrolün kaybedilmesi, Doğu Avrupa’daki Sovyet birliklerindeki bağımsızlık hareketlerini cesaretlendirdi.
1989’da Polonya’daki siyasi devrim, Doğu Avrupa devletlerinde çoğunluğu barışçıl birçok devrimi ateşledi. Berlin Duvarı’nın yıkılmasına sebep oldu. 1989’un sonlarına gelindiğinde, SCCB, dikiş yerlerinden parçalamıştı.
Ağustos 1991’de Komünist Parti koyu destekçilerinin başarısız bir darbe girişimi, Gorbachev’in gücünü azalttı. Boris Yeltsin liderliğindeki demokratik güçleri Rus siyasetinin ön saflarına çekerek, Sovyetler Birliği’nin kaderini belirledi.
25 Aralık’ta, Gorbachev, SCCB’nin liderliğinden istifa etti. Sovyetler Birliği’nin varlığı 31 Aralık 1991’de sona erdi.
Zehra GÜNEŞ
Bunlar da ilginizi çekebilir
- Sovyetler Birliği 2.Dünya Savaşı Sırasında Almanya İle Nasıl Müttefik Olmaya Çalıştı?
- Sovyet Sondası Dünya'ya Çarpacak
- Muhafazakar Ve Liberal Beyin Farklılık Gösterir Mi?
- Uzay Savaşları: Amerika ve Sovyetler Birliği; İki Büyük ve Karşıt Güç!