Uzay mekiği, uzay gemisi veya uzay ulaştırma sistemi olarak da adlandırılır. Uzay mekiği, uyduları fırlatmak, insanları ve malzemeleri Dünya ile bir uzay istasyonu arasında taşımak için tasarlanmış kısmen yeniden kullanılabilir roketle fırlatılan, insanlı bir uzay aracıdır.
ABD Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi (NASA) tarafından, Resmen Uzay Taşımacılığı Sistemi (STS) olarak adlandırılan bu sistem, ilk kez 12 Nisan 1981’de uzaya çıktı ve 2011’de program sona erene kadar 135 uçuş gerçekleştirdi.
Uzay mekiği, uzayda konuşlandırılmak üzere uyduları ve diğer araçları yörünge aracının kargo bölmesinde taşıyabilir. Ayrıca, astronotların hizmet vermesine, ikmal yapmasına veya gemiye binmesine veya Dünya’ya geri dönmek için geri almasına izin vermek için yörüngedeki uzay aracıyla buluşabilir.
Ayrıca uzay mekiği, yörünge deneyleri yapmak ve Dünya ve kozmik nesneleri yaklaşık iki hafta boyunca gözlemlemek için bir uzay platformu görevi görebilir.
Bazı görevlerde Avrupa yapımı bir basınçlı tesis taşıyordu. Mekik ekibi üyelerinin ağırlıksız koşullarda biyolojik ve fiziksel araştırmaları bile yürütülüyor. Örneğin: Spacelab. Spacelab, ESA tarafından geliştirilen ve Uzay Mekiği tarafından uçurulan belirli uzay uçuşlarında kullanılan yeniden kullanılabilir bir laboratuvardı.
Yakın zamanda Florida’daki Uluslararası Uzay Ajansı’ndan 2 astronot ile test uçuşu olarak havalanan SpaceX firmasına ait Crew Dragon, insanlı olarak uzaya fırlatılan 9. uçuş oldu.
NASA yöneticilerinden Jim Bridenstine 1 Mayıs’ta Demo-2 olarak adlandırılan SpaceX lansmanında, bu zamana kadar uçuşu gerçekleştirilen insanlı uçuşlardan 4’ünün Amerikan uzay mekiği tarafından yapıldığının altını çizmiştir.
Hadi, bu 10 Uzay Mekiği ‘ne göz atalım;
Vostok (USSR, 1961)
Sovyet Rusya, kozmonot Yuri Gagarin ile Vostok kapsülünün 12 Nisan 1961 yılında Dünya yörüngesinin etrafında 1 tur atmasını sağlayarak ilk insanlı uzay uçuşunu tamamlamıştır.
Vostok içerisinde bir gaz tankı ve astronot taşıyabildi. Astronot ’un ayaklarının bulunduğu yerden Dünya’yı gözlemesi için bir pencere yer almaktaydı. Vostok’un iniş takımı yoktu ve iniş esnasında Yurin kapsülden fırlatıldı. Ancak Sovyet Rusya gerçek bir uzay uçuşu olarak görülmesini istediği için bu bilgiyi sakladı.
1961-1963 yılları arasında 6 Vostok kapsülü fırlatılmış, bunların sonuncusunu da uzaya çıkan ilk kadın olan Valentina Tereshkova gerçekleştirmiştir.
Mercury ( US, 1961)
Rusya’nın Gagarin uçuşu ile artan soğuk uzay savaşında ilk uçuşu yapması için Amerika’nın Şubat 1962 John Glenn’in uçuşuna kadar beklemesi gerekti. Konik uçları ve silindirik gövdesi olan Mercury’nin diğer kapsüllerinin isimleri de kendine özgüydü. LibertyBell 7, Sigma 7 ve Aurora 7. Mercury son uçuşunu 1963’te gerçekleştirdi.
Voskhod (USSR, 1964)
Voskhod, daha fazla mürettebat taşıyabilmesi ve uzay yürüyüşüne izin verebildiği için Vostok’tan farklı bir kilometre taşını oluşturmuştur. 1964 yılında bir pilot, doktor ve uzay mühendisini uzay kıyafeti giymeden uzaya taşımıştır.
Voskhod 2 ise 1965 yılında AlexeiLeonov’un 12 dk’lık kapsül dışında yaptığı uzay yürüyüşü ile son uçuşunu tamamladı.
Gemini (US,1965)
Voskhod’un Vostok’tan esinlendiği gibi, Gemini’deMercury den esinlenilerek Mart 1965 yılında (Voskhod2 nin görevini tamamlamasından birkaç gün sonra) uçuşunu gerçekleştirmiştir. Gemini 2 astronotu taşıyabilmekte ancak ana hedefi, yörüngeye uzay araçlarını nasıl yerleştirebileceklerini sağlamak idi. Bu hedef, sonrasında planlanan aya gidiş için NASA tarafından önemli bir konudur.
Sonrasında fırlatılan Gemini 4 ile, Ed White yaklaşık 23 dk süren ve Amerikanlar tarafından yapılan ilk kapsül dışı yürüyüşünü tamamlamıştır. Finali Kasım 1966 Gemini 12 ile yapan NASA, aya gidiş için hazır olduklarını düşünmekteydi.
Soyuz (USSR / Russia, 1967)
İniş esnasında paraşütün açılmaması sebebiyle içindeki 1 kozmonotun ölmesine rağmen, 1967 de ilk uçuşunu gerçekleştirilen Soyuz’un 3 bölmesi bulunmaktadır. Astronotun yaşam alanı ve diğer uzay araçlarına bağlanmak için mekanizma, Dünya’ya geri dönüş kapsülü ve diğer kısımda yakıt, panel vb taşıyan tahrik modülü bulunur.
150’den fazla mürettebatı uzaya taşıyan kapsüller, Salyut ve Mir istasyonlarını da ziyaret ederek 2011 yılında nihayet emekliye ayrılmışlardır.
Apollo / Lunar Module (US, 1968)
Soğuk savaş yarışının son ayağında amaç insanları aya çıkarmaktı ve Mercury ve Gemini kapsüllerinden öğrenilen tecrübelerle ortaya çıkan Apollo programının da en önemli amacı buydu.
1967’de ön kontrol sırasında mekiğin infilak etmesi sonucu test uçuşu sebebiyle içeride bulunan 3 mürettebatın ölümüne yol açan kaza sonrası kaza raporlaması ve iyileştirmeler sebebiyle Apollo1’in atılması için gereken süre 2 yıl ötelenmişti.
Apollo 11 ile artık beklenen gerçekleşti ve komuta, servis ve inişi sağlayan 3 modül ile aya iniş gerçekleşti.
Ancak sonrasında gerçekleştirilen 1970 Apollo 13 uçuşunun 3.gününde, servis modülünde Dünya’dan yaklaşık 322.000 km uzakta bir patlama yaşandı ve Cankurtaran planı ile mürettebatlar güvenli bir şekilde taşındı. Apollo son uçuşunu 1975 te yapılmıştır.
Space Shuttle (US, 1981)
1980 yılında mürettebatlı uçuşlarına tekrar başlayan NASA, 1981-2011 yılları arasında 135 mürettebat ile uzaya 5 uçuş planladı. Çoğu mürettebatın 7 kişi olduğu uçuşların 2 si, ölümcül kazalar ile sonuçlandı. 1986 Challenger ve 2003 Columbia uçuşu. Bu kazalar NASA’nın köklü güvenlik kültürüne katkıda bulundu ancak geriye kalan 3 servisin de iptalini engelleyemedi.
Shenzhou (Çin, 2003)
Shenzhou NASA’ya göre çevirisi “ilahi gemi”, Soyuz uzay aracına benzer 3 modülü bulunan ve uzaya insan gönderebilen 3. Ülke olan Çin’in 2003’te fırlattığı uzay aracına verdiği isimdir. Bir gün boyunca yörüngede kaldı ve odak noktasını iki bağımsız uzay istasyonuyla buluşmalarına çevirdi.
Toplamda 6 Shenzhou uzay aracı 2016 yılına kadar insanları taşımaya devam etti.
Crew Dragon (US, 2020)
SpaceX Crew Dragon kapsülü, 2 NASA astronotunu 27 Mayıs’ta Ertelenen SpaceX insanlı uçuşu başarılı şekilde gerçekleşti. Crew Dragon kapsülü astronotları Uluslararası Uzay İstasyonu’na taşıyarak, ticari amaçlı uzaya insan taşıyan ilk ticari gemi oldu.
İlgili makale: SpaceX: Sıfırdan Başarıya Uzanan Yolculuk
Crew Dragon, SpaceX in 2012 yılında fırlattığı kargo uçağı Dragon programına dayanmaktadır. 2019 yılında uluslararası istasyona mürettebatsız ilk test uçuşunu yapmıştır. İstasyona kendini bağlayacak robot kolları, içerisinde 7 kişinin oturması için yetecek alanı ve hayat destek sistemleri ile Dragon diğer uçaklardan farklıdır.
Suborbital
Kısa uçuşlar olsalar da 2 araçta uzaya insan taşınmasını sağlamışlardır. NASA’nın X-15 uçağı 1960’larda 199 uçuş sonrasında ancak 108 km irtifaya ulaşabildi. Ancak uçak benzeri bir aracın atmosfere girebileceğinin görülmesi açısından oldukça önemlidir.
İkinci uçuş ise 2004 yılında Space Ship One ticari aracı ile gerçekleştirildi. Sonrasında Space Ship Two yerini aldı ve 2019 yılında ilk pilot olmayan yolcuyu uzaya taşıdı.
Bizi izlemeye devam edin
Yeni araçların tasarımı ve yörüngelere yapılan testlerin sayısı gün geçtikçe artıyor. Her ne kadar 2019 yılında mürettebatsız Boeing uçuşu, uzay istasyonuna ulaşamasa da şirket daha sonra mürettebatlı bir uçuş planlamadan önce bu uçuşu tekrar edeceklerini belirtiyor. CrewDragon’un aksine Starliner kapsülü sıfırdan tasarlanmıştı.
Uluslararası platformda ise Çin, Mayıs ayında henüz ismini vermediği bir test uçuşu gerçekleştirdi. Uçuşun amacı 3 modüllü bir uzay istasyonu inşa etmesini kolaylaştırmayı amaçlıyor.
New Shepard; Blue Origin adında ve yeryüzüne daha yakın yarı yörüngesel turistik amaçlı bir aracın testlerini gerçekleştiriyor. JeffBezos tarafından kurulan şirket, düzinelerce mürettebatsız uçuş gerçekleştirdi ve geçen sene insan ile uçuş yapılacağını belirtmişti.
Uzay Mekiği listemiz, buraya kadar. Umarım bilgilenip keyif almışsınızdır.
Başak BOYACI