Dünyanın en olümcül hastalıklarından biri olan sıtma; her iki dakikada, bir çocuğun hayatını alıyor. Dünyanın en ölümcül hastalıklarından biri olan sıtma, yılda 435.000 insanı öldürüyor ve bu popülasyonun çoğu Sahra Altı Afrika’da yaşayan çocuklardan oluşuyor. Bu hafta, Dünya Sağlık Örgütü pilot programının bir parçası olarak üç Afrika ülkesi, dünyanın ilk sıtma aşısını almaya hazırlanıyor. Aşı, dünya çapında yüz binlerce çocuğun hayatını kurtarma potansiyeline sahip. 20. yüzyılda, tıpta yaşanan büyük gelişmeler sayesinde günümüzde büyük oranda temiz su ve yiyecek üretiyoruz. Eski tarihin en ölümcül hastalıklarından olan çiçek hastalığı nı ortadan kaldırdık; felç, yaws ve kuduz gibi hastalıkları zayıflatmaya ve tamamen ortadan kaldırmaya yaklaştık. Ancak bazı hastalıklara çare bulmak çok daha zor. En yıkıcısı bu hastlıklardan biri olan sıtmaya çare bulamamızdı. Sıtma dünyanın en ölümcül hastalıkları arasındadır. Yılda 435.000 insanı öldürüyor ve bu popülasyonun çoğu Sahra Altı Afrika’da yaşayan çocuklardan oluşuyor. Sıtmaya bağlı tüm ölümlerin yüzde doksanı Afrika’da gerçekleşiyor ve beş yaşın altındaki çocuklar bunun en büyük kurbanı. Aslında, 2016 yılında her on çocuktan birinin ölümü sıtmanın sonucu. Ancak bu trajik durum yakında değişebilir. Dünya Sağlık Örgütü, dünyada 30 yıl süren ilk sıtma aşısı için bir pilot program başlattı.
Sıtma salgını ile mücadele
Sıtma aşısı pilot programı, bu hafta Malavi’de başlayacak. 2016 yılında, bu ülkede 100.000 kişi arasında 45 sıtmaya bağlı ölüm meydana geldi. Önümüzdeki haftalarda, Gana ve Kenya’da aşıyı tanıyacak. 2016 yılında, bu ülkeler sırasıyla 100.000 kişi arasında 69 ve 11 sıtmaya bağlı ölümle acı çekti. RTS, S adı verilen aşı, dört dozluk bir rejimde uygulanacak. Aşı ilk olarak üç, beş ve dokuz aylık çocuklar için verilecek. Son doz, iki yaş çocuklara sağlanacak. Program üç ülkede yılda yaklaşık 360.000 çocuğa aşı yapılmasını hedefliyor. Mücadele, etkiyi en üst düzeye çıkarmak ümidiyle orta ila yüksek sıtma oranlarına sahip alanlara odaklanacak. DSÖ Afrika Bölge Direktörü Dr Matshidiso Moeti, “Sıtma, bu aşının uygulanacağı Afrika topluluklarında sürekli bir tehdittir. En yüksek risk ve acı altında bulunan bireyler ise fakir çocuklardan oluşuyor. Aşıların; ağır hastalıklar ortaya çıktığında dahi ihtiyaç duydukları doktorlara, hemşirelere ve sağlık tesislerine hemen erişimi olmayan kişilere ve çocuklara ulaşma gücünü biliyoruz.” dedi. DSÖ yaptığı basın açıklamasında, pilot programın küresel bir ortaklık olduğunu belirtiyor. Bu proje, üç pilot ülkede sağlık bakanlıklarıyla koordine olmak için ülke içi ve uluslararası birçok ortağı bir araya getirdi. Üstelik aşı geliştiricisi ve üreticisi olan GSK, 10 milyon doz bağış yapacak. Moeti, “Çocukluk çağı aşılaması yoluyla sıtma hastalığını önlemek için neler yapabileceğimiz hakkında daha fazla şey öğrenmeye başlıyoruz ve bu kutlamaya değer bir gün” dedi.
Sıtmanın ortadan kaldırılmasındaki zorluklar
Ancak, aşı sıtma salgını sona erdirmeyi amaçlayan bir güçte değil. RTS, S şuan sadece kısmi koruma sağlayabiliyor, yüzde 100 başarı oranına sahip değil. Klinik çalışmalarda, 10 sıtma vakasında yaklaşık 4 kişide (yaşamı tehdit eden sıtma için 10’da 3) sıtma önlendi. Bu nedenle, WHO aşıyı “tamamlayıcı sıtma kontrol aracı” olarak sunmaktadır. Bu doğrultuda aşı, diğer koruyucu önlemler ile eşleştirildi ve desteklendi. İnsan genetiği profesörü ve Oxford Üniversitesi’ndeki Jenner Enstitüsü direktörü Adrian Hill, CNN’e “Sıtma başa çıkması zor bir hastalık. Elimizdeki araçlar makul derecede etkili ama uyuşturucular ve böcek öldürücüler yıpranıyor – 10, 20 yıl sonra sivrisinekler direnç kazanıyor. 2020’ye gelindiğinde vakaların tekrar artacağı konusunda gerçek bir endişe var.”dedi. Sıtmanın doğası gereği ortadan kaldırılmasının zor olduğu kanıtlanmıştır. Hastalığa Plasmodium cinsinin bir paraziti neden olur. Bir sivrisinek enfekte olmuş bir insanı ısırdığında, hastalığı o kişinin kırmızı kan hücrelerinden alır. Başka birini ısırdığında, sivrisinek hastalığı yeni bir konağa iletir. Enfekte olmuş hastada; ateş, titreme, baş ağrısı ve diğer grip benzeri semptomlar geliştirir. Eğer tedavi edilmezse anemi, organ yetmezliği ve nörolojik anormallikler gibi semptomlar ile ciddi sıtmaya dönüşebilir. Üstelik bu kişiyi ısıran herhangi bir sivrisinek, hastalığı daha da ileriye götürme şansına sahiptir. Sivrisinek ısırıklarının önlenmesindeki zorluk, böceğin böcek öldürücü ilaçlara karşı artan direnci ve yaşam döngüsü boyunca bulaştırdığı paraziti değiştirmesi; dünyanın en fakir ülkelerinde sıtmayı kontrol etmede zorluklara neden oluyor.
Gelişen Sürdürülebilir Değişim
Dünya küresel sıtma ölümlerinin yüzdesini gösteren grafikte Afrika, hastalıktan kaynaklanan ölümlerin yüzde 90’ını oluşturuyor. DSÖ’nün Sürdürülebilir Kalkınma Hedefleri 169 hedefi içeren 17 direktiftir. Nihai amaç, tüm insanlar için barışı ve refahı arttırmaktır. Programın üçüncü yönergesi, her yaştan herkes için sağlık ve refahı sağlamaktır. Hedeflerarasında, 2030 yılına kadar AIDS, tüberküloz ve sıtma salgınlarının sona ermesi ve dünya çapında 5 yaşın altındaki çocuklar için ölüm oranlarının azaltılmasıdır. Halen devam etmekte olan zorluklara rağmen, sıtma ölümlerinde saptanan azalma; memnuniyet verici bir değişim ve bu amaca ulaşmada önemli bir adımdır. Bu aşı sayesinde yüzbinlerce çocuk sakatlayıcı ve acı verici bir ölümden kaçınacaktır. Dünyanın en fakir bölgelerinden bazılarına, topluluklara daha iyi istikrar ve büyüme için bir şans verilecektir. Bu çalışma, pilot bilim adamının gelecekteki çabaları için daha iyi stratejiler geliştirmesine yardımcı olabilir. Unitaid İcra Direktörü Lelio Marmora, “Sıtma aşısı, küresel sağlık topluluğunun sıtma salgını sona erdirme çabalarını tamamlayan heyecan verici bir yeniliktir. Aşının, işimize en büyük etki için nasıl dahil edilebileceğini öğrenmek için sabırsızlanıyoruz.” dedi.
Editör / Yazar: Tuğçe AYAR
Kaynak: https://bigthink.com/surprising-science/malaria-vaccine
