Türkiye, son zamanlarda göktaşı düşüşlerine tanık olan ülkelerden biri oldu. 2 Eylül 2023 akşamı, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da birçok ilde gökyüzünde yeşil bir ışık parlaması görüldü. Bu olayın bir göktaşı düşüşü olduğu iddia edildi. Ancak, resmi bir açıklama yapılmadı. Bu göktaşı düşüşü, Türkiye’de daha önce yaşanan benzer olayları da akıllara getirdi. Örneğin, 2015 yılında Bingöl’e düşen bir göktaşı, NASA tarafından sertifikalandırılmış ve Vesta gezegenine ait olduğu belirlenmişti.
Göktaşı düşüşleri, uzaydan gelen kayaların bize değerli bilgiler sunması açısından önemlidir. Ancak, bu kayaların doğru şekilde tespit edilmesi ve korunması gerekmektedir. Aksi takdirde, kayaların içindeki manyetik bilgiler yok olabilir veya yanlış yorumlanabilir. Bu da bilimsel bir trajediye yol açabilir.
Uzaydan gelen göktaşı ve kayalar, bize başka türlü ulaşamayacağımız değerli bilgiler sunar. Bu bilgilerden bazıları, kayaların manyetik özelliklerinde saklanır. Ancak, göktaşı avcıları ve satıcıları, kayaların gerçekten göktaşı olup olmadığını anlamak için güçlü el mıknatısları kullandıklarında, bu bilgiler yok olur. Bu, bilimsel açıdan büyük bir kayıptır.
Mars’ın Manyetik Geçmişi Tehlikede
Özellikle Mars’tan gelen göktaşları, gezegenin manyetik alanının nasıl oluştuğu ve nasıl kaybolduğu hakkında bize ipuçları verebilir. Mars’ın manyetik alanı, gezegeni güneş rüzgarından koruyan ve atmosferinin kaçmasını engelleyen önemli bir faktördür. Bu nedenle, Mars’ın manyetik tarihini anlamak, gezegenin ikliminin nasıl değiştiğini ve yaşam için uygun olup olmadığını öğrenmemize yardımcı olabilir.
Ancak, Mars’tan gelen göktaşlarının çok azı, gezegenin manyetik alanının var olduğu dönemden kalmadır. Bu göktaşlarının en ünlüsü Black Beauty (NWA 7034) adlı kaya parçasıdır (Görseli Aşağıda). Bu kaya, 4,4 milyar yıl önce Mars’ta oluşmuş ve Batı Sahra’da bulunmuştur. Bilim insanları, bu kayanın Mars’ın eski manyetik alanını yansıttığını umuyorlardı.
Ancak, Journal of Geophysical Research: Planets dergisinde yayınlanan bir çalışma, bu umudun boşa çıkabileceğini gösteriyor. Çalışmada, Black Beauty’nin parçalarının çoğunun, güçlü el mıknatıslarıyla temas ettirildiği için doğal manyetizmalarını kaybettiği belirleniyor. Bu durumda, kayaların manyetik alanları, Mars’ın değil, mıknatısın manyetik alanını yansıtır.
Bilimsel Bir Trajedi
Bu durum, bilim insanları için büyük bir hayal kırıklığıdır. Çünkü bu şekilde, Mars’ın manyetik geçmişi hakkında çok az şey öğrenebiliriz. MIT’den Dr Foteini Vervelidou Science dergisine verdiği demeçte, “Bu eşsiz bilgi parçasının yok edilmesi çok üzücü” diyor. “Neden harika bir tablo alıp üzerine biraz sos atarsınız ki?”
El mıknatısını kullanmanın bir başka sorunu da, göktaşı olmayan kayaların da yanlışlıkla seçilebilmesidir. Çünkü Dünya’da da demir içeren çok sayıda kaya vardır. Dolayısıyla, bir kaya parçasının mıknatıs çekmesi, onun göktaşı olduğunu kanıtlamaz. Aksine, bilimsel olarak en ilginç göktaşları, demir içermeyen veya çok az içeren kayalardır. Bu kayalar, Güneş Sistemi’ndeki büyük cisimlerin çekirdeklerine inmeden önce yüzeyde kalmışlardır. Bu nedenle, bir asteroit çarpmasıyla koparılmaları daha olasıdır.
Mıknatıs Kullanmamak İçin Alternatifler
Peki, göktaşı avcıları ve satıcıları mıknatıs kullanmadan nasıl göktaşı bulabilirler? Bunun için birkaç yöntem vardır. Örneğin, göktaşlarının çoğu, Dünya’nın kayalarından daha yoğundur. Bu nedenle, ağırlıklarına göre seçilebilirler. Ayrıca, göktaşlarının yüzeyleri, atmosferde yanarken oluşan erime izleri taşır. Bu izler, göktaşlarını ayırt etmeye yardımcı olabilir. Son olarak, göktaşlarının içindeki mineraller, Dünya’nın kayalarından farklı oranlarda bulunur. Bu nedenle, kimyasal analiz yapmak da göktaşı tespitinde kullanılabilir.
Bu yöntemlerin hepsi, mıknatıs kullanmaktan daha güvenilir ve zararsızdır. Göktaşı avcıları ve satıcıları, bu yöntemleri tercih ederek hem bilime katkıda bulunabilir hem de göktaşlarının değerini artırabilirler.
Göktaşı Avcılarına Bir Uyarı
Çalışmanın yazarları, göktaşı avcılarını mıknatıs testini atlamaya teşvik etmeyi umduklarını söylüyorlar. Bu şekilde, göktaşlarının düştüğü yerleri kamera ağlarıyla takip eden yarı profesyonel ekipler, kayaların manyetik bilgilerini koruyabilirler. Ancak, Black Beauty ve diğer birçok göktaşı, çöllerde yaşayan ve bu kayalarla geçinen insanlar tarafından toplanmaktadır. Bu insanlar için yazarların önerdiği duyarlılık ölçerleri kullanmak çok pahalı ve zor olabilir. Bu nedenle, bu insanlara da göktaşlarının önemini ve mıknatıs kullanmanın zararlarını anlatmak gerekiyor.
Göktaşı düşüşleri, uzaydan gelen değerli materyallerdendir. Ancak bu kayaları anlamak için doğru araçları kullanmak gerekir. Mıknatıs kullanarak göktaşı aramak hem bilimsel hem de ticari açıdan zararlıdır. Göktaşı avcıları ve satıcıları bu uyarıyı dikkate almalı ve göktaşlarını korumalıdır.
Bu amaçla, bilim insanları ve göktaşı meraklıları, bu insanlara eğitim ve destek sağlamalıdır. Ayrıca, göktaşı düşüşlerinin izlenmesi ve kayıt altına alınması için ulusal ve uluslararası işbirliği yapılmalıdır. Böylece, göktaşlarının bilimsel değeri korunabilir ve gelecek nesillere aktarılabilir.
Çeviri: Nur Seda Korkmaz
