Üç buçuk milyar yıl önce, uzak bir galaksinin kıyısında gizemli bir madde aşırı hızlı ve parlak bir şekilde patlayarak evrene radyo enerji dalgası yaydı. Bu enerji dalgası – yani Hızlı Radyo Patlaması (FRB) – birkaç milyar yıllık seyahati boyunca boş uzayda, gaz ve toz bulutlarının içerisinde genişledi ve renk değiştirdi.
Sonunda 2018 ’de bu gizemli enerji dalgası, Avustralya taşrasında bulunan bir teleskop tarafından, bir milisaniyeden az da olsa gözlemlenerek bilim insanlarına kendisi ile tanışma fırsatı sundu. Scinece dergisinde yayımlanan çalışmaya göre, astronomlar ilk defa FRB’yi uzay ve zaman içerisinde kaynağına kadar başarılı bir şekilde takip etmeyi başardılar.
Hızlı radyo patlamasının nereden geldiğini anlamak, bilim insanlarına,dalga kaynağı galaksi ve dünya arasındaki maddeleri hatta belki de galaksiler arsında gizlenmiş keşfedilmeyi bekleyen proton ve nötron ceplerini inceleyebilme olanağı sunacak.
ICRAR’da araştırmacı olan çalışmanın yazarlarından Jean-Pierre Macquart çalışmanın önemini şu sözlerle açıkladı: “Bu dalgaları uzayda rastladıkları maddeler değişikliğe uğratıyor, artık dalgaların kaynağını saptayabildiğimize göre, bunu galaksiler arası uzayda bulunan madde miktarını ölçmede kullanabiliriz.”
Bilinen patlamalar
Fenomen 2007’de keşfedildiğinden beri astronomlar 85 hızlı radyo patlaması gözlemledi ve bunlardan sadece bir tanesinin daha kaynağı saptanmıştı. (2016’da yaklaşık 6 ay boyunca küçük, yıldızoluşumlu bir galaksiden alınan 9 tekrarlı parlama sayesinde).
Bir milisaniyeden kısa süren ve tekrarsız bir hızlı radyo patlaması ’nın kaynağının saptanması şimdiye kadar son derece zordu. Yeni çalışmada araştırmacılar, tekrarsız hızlı radyo patlaması’nı, Australian Square Kilometre Array Pathfinder (ASKAP) adlı 36 uydudan oluşan bir teleskop kullanarak keşfettiler.
Bir hızlı radyo patlaması teleskopa geldiğinde, her uydu dalga sinyalinin, milisaniye içerisindeki bir bölümünü yakalıyor. Araştırmacılar bu küçük zaman farklarını kullanarak dalganın hangi yönden ve yaklaşık ne kadar uzaktan geldiğini hesaplayabiliyorlar.
Bu ASKAP gözlemleri 3.6 milyar ışık yılı uzakta Samanyolu büyüklüğünde bir galaksiyi işaret ediyor. Dünya üzerindeki birkaç başka teleskop yardımıyla daha incelenen galaksinin görece daha yaşlı olduğu ve çok fazla yeni yıldız oluşturmadığı gözlemlendi.
Araştırmanın yazarlarından Adam Deller, yeni tespit edilen galaksi ile 2016’da keşfedilen galaksi arasında hiçbir benzerlik olmadığını ifade ederken “Yeni dalgalar, daha büyük ve görece daha az yıldız oluşturan bir galaksiden geliyor.
Bu da FRB’lerin çok çeşitli koşullarda üretilebileceğini gösterir.” dedi. Araştırmacılar, birkaç yıl önce tespit edilen tekrarlı FRB’nin bir nötron yıldızı veya süpernova patlaması tarafından üretildiğini düşünüyorlar.
Bu tek patlamanın tamamen farklı bir şeyden kaynaklandığını belirtiyorlar. Başka neyden kaynaklanıyor olabilir? Daha kimse bilmiyor – fakat kara delik -lerden gelen radyoaktif püskürmelerden ya da uzaylı araçlarından kaynaklanma ihtimalleri de silinmiş değil. Bu kozmik gizem sadece daha fazla FRB saptanarak çözülecek gibi görünüyor. Çalışmanın yazarları neyse ki elimizin altında bir tane var diyor ve bir dahakini bulmanın biraz daha kolay olacağını söylüyorlar.
Çeviren: ş. firdevs er
