Neden Bazı İnsanlar Diğerlerine Göre Daha Yaratıcı?

Yaratıcılık günlük hayatımızda bile bize yardımcı olabilecek bir özelliktir. Bazı insanlar karşımıza yaratıcı fikirlerle gelirken; bazılarımız hayal gücünü kullanamaz bile… Peki, neden? Gelin bakalım.

Bu yazımızda, Harvard’da Bilişsel Sinirbilim bölümünde doktora sonrası araştırmacı olarak çalışan Roger Beaty’nin Ocak 2018’de yayınladığı “Bireysel Yaratıcı Yeteneğin Beyin Fonksiyonel Bağlantısından Sağlamca Tahmin Edilmesi” adlı çalışması hakkındaki yazısından bahsedeceğiz.

Bu çalışmada nörologlar, beynin yaratıcılıkla ilgili olan bölgesini ve yaratıcı düşünme süreçlerini belirlemeye başladı. Yaratıcılık genellikle yeni ve etkili fikirler üretebilme yeteneği olarak tanımlanır.

Yaratıcılık yalnızca Picasso ya da Steve Jobs gibi yaratıcı dâhilerin değil tıpkı zekâ gibi herkesin bir düzeyde sahip olduğu bir özellik olarak düşünülebilir. Yaratıcılık sadece resim çizebilme veya ürün tasarlayabilme yeteneği değildir.

Herkesin günlük yaşantısında dolaptaki kıyafetleri kullanarak kostümlü balo partisine hazırlanmaktan tut mutfakta kalanları kullanarak akşam yemeğini hazırlamaya kadar yaratıcı düşünmeye ihtiyacı vardır.

Yaratıcı görevler araştırmacılar tarafından “Küçük y” yaratıcılığı ve “Büyük Y” yaratıcılığı olarak iki ayrılır. “Küçük y” yaratıcılığı internet sitesi yapmak, doğum günü hediyesi hazırlamak ya da komik bir şaka bulmak gibi görevleri içerir “Büyük Y” yaratıcılığı ise bir konuşma kaleme almaktan şiir yazmaya ve bilimsel bir deney tasarlamaya kadar uzanır.

Psikoloji ve sinir bilimi araştırmacıları, yaratıcılık ile ilişkili düşünme süreçlerini ve beyin bölgelerini belirlemeye başlamıştır. Son kanıtlar, yaratıcılığın çabuk ve kontrollü düşünme arasındaki karmaşık bir etkileşiminin sonucu olduğunu gösteriyor.

Yani yaratıcılık hem hızlı bir şekilde beyin fırtınası yapabilmeyi hem de fikirlerin gerçekten çalışıp çalışamayacaklarını belirlemek için değerlendirme yapabilmeyi içeriyor.

Bu ilerlemeye rağmen, bir sorunun cevabı özellikle zor: Bazıları diğerlerinden daha yaratıcı kılan şey nedir?

Harvard Üniversitesi Psikoloji Bölümünden Roger Beaty ve arkadaşlarının “Bireysel Yaratıcı Yeteneğin Beyin Fonksiyonel Bağlantısından Sağlamca Tahmin Edilmesi” isimli yeni bir çalışmasında, bir kişinin yaratıcı düşünme yeteneğinin, kısmen, üç beyin ağı arasındaki bağlantıyla açıklanıp açıklanamayacağı incelendi.

Yaratıcı Düşünme Sırasında Beynin Haritalanması

Bu çalışmada, 163 katılımcı, kendilerinden nesneler için yeni ve alışılmadık kullanımlar bulmalarını isteyen alternatif kullanımlar görevi adlı klasik bir “ıraksak düşünme” testini yaptı. Aynı sırada katılımcıların beyin parçalarına kan akışını ölçen fMRI taramaları yapıldı.

Görev, kişilerin bir nesnenin yaygın kullanımını düşünmekten uzaklaşabilme yeteneğini değerlendirir., Çalışmada katılımcılara ekrandan sakız ambalajı veya çorap gibi farklı nesneler gösterildi ve bunları kullanmak için yaratıcı yollar bulmaları istendi. Bazı fikirler diğerlerinden daha yaratıcıydı. Örneğin bir katılımcı çorabı ayağınızı ısıtmak için kullanmayı önerdi ki bu çorabın yaygın kullanımdır. Bir başka katılımcı ise çorabı su filtreleme sistemi olarak kullanmayı önerdi.

Kayda değer biçimde, bu görevi daha iyi yapan kişilerin, daha yaratıcı hobilere ve edinimlere sahip olduklarını bildirdikleri bulundu. Bu bulgu, daha önceki çalışmaların söz konusu görevin genel yaratıcı düşünme yeteneğini ölçmek için uygun olduğu bulgusuyla uyum içinde.

Katılımcılar, fMRI’deki bu yaratıcı düşünme görevlerini tamamladıktan sonra, tüm beyin bölgeleri arasındaki işlevsel bağlantı –yani bir bölgedeki aktivitenin başka bir bölgedeki aktivite ile ne kadar alakalı olduğu– ölçüldü.

Ayrıca, katılımcıların fikirleri özgünlük açısından sıralandı: genel cevaplar verenler, mesela çorabı ayak ısıtmak için kullananlar daha düşük puanlar aldı, ama çorabı bir su filtresi sistemi olarak kullanmak gibi daha yaratıcı cevap verenler ise daha yüksek puan aldı.

Ardından, her bir kişinin yaratıcılık skoru olası tüm beyin bağlantılarıyla (yaklaşık 35 bin) ilişkilendirildi ve analizlere göre yaratıcılık puanlarıyla ilişkilendirilmeyen bağlantılar kaldırdı. Geri kalan bağlantılar orijinal fikirler üretmekle oldukça alakalı bağlantılardan oluşan “yüksek yaratıcı” bir ağ oluşturdu. Ağı tanımladıktan sonra, bu yüksek yaratıcı ağda daha güçlü bağlantılara sahip olanların görevlerde iyi puan alıp almayacağını görmek istenildi.

Bu yüzden bir kişinin bu ağdaki bağlantılarının gücü ölçüldü ve sonra bir kişinin yaratıcılık skorunu tahmin edebilip hesaplamayı test etmek için tahmini modelleme kullanıldı. Modeller, tahmin edilen ve gözlemlenen yaratıcılık skorları arasında anlamlı bir ilişki ortaya koydu.

Başka bir deyişle, bir kişinin fikirlerinin bu ağdaki bağlantının gücüne dayanarak ne kadar yaratıcı olacağı tahmin edebilir. Ayrıca, ağ modelini oluşturmada beyin verileri kullanılmayan üç yeni katılımcı örneğinde yaratıcı düşünme yeteneğini öngörüp öngeremeyeceği test edildi.

Tüm örneklerin ışığında, aynı ağdaki bağlantılarının gücüne dayalı bir insanın yaratıcı kabiliyetinin nispeten tahmin edilebileceği bulundu. Genel olarak, daha güçlü bağlantıları olan insanlar daha iyi fikirler ürettiler.

“Yüksek Yaratıcı” Ağda Neler Oluyor?

“Yüksek yaratıcı” ağ içindeki beyin bölgelerinin, üç beyin sistemine ait olduğunu görüldü: bunlar Varsayılan ağ, belirgin ağ ve yönetici ağ. Varsayılan ağ, insanlar beyin fırtınası yapmak, hayal kurmak ve resmetmek gibi durumlarda, kendiliğinden düşünme halindeyken harekete geçen beyin bölgeleridir.

Bu ağ, fikir üretmede veya beyin fırtınasında, bir probleme yönelik birkaç olası çözümü düşünürken önemli bir rol oynayabilir. Yönetici kontrol ağı, insanların düşünce süreçlerine odaklanmaları veya kontrol etmeleri gerektiğinde harekete geçen bir beyin bölgesi dizisidir.

Bu ağ, fikir değerlendirmesinde veya beyin fırtınası yapılan fikirlerin gerçekten çalışıp çalışmayacağının belirlenmesinde ve yaratıcı hedefe uyacak şekilde değiştirilmesinde önemli bir rol oynayabilir.

Belirgin ağ, varsayılan ve yönetici ağlar arasında bir geçiş mekanizması görevi gören bir bölge kümesidir. Bu ağ, fikir üretme ve fikir değerlendirmesi arasında değişen önemli bir rol oynayabilir.

Bu üç ağın ilginç bir özelliği, tipik olarak aynı anda aktif edilmemesidir. Örneğin, yönetici ağı etkinleştirildiğinde, varsayılan ağ genellikle devre dışı bırakılır.

Fakat bu araştırmanın sonuçları, yaratıcı insanların genellikle ayrı olarak çalışan beyin ağlarını daha iyi ortaklaşa kullanabildiklerini ortaya koyuyor. Bulgular, yaratıcı beynin farklı şekilde “bağlı” olduğunu ve yaratıcı insanların genellikle birlikte çalışmayan beyin sistemlerini daha iyi bir şekilde kullanabildiğini gösteriyor.

İlginçtir ki, sonuçlar melodi besteleyen caz müzisyenleri, yeni şiir dizileri yazan şairler ve bir kitap kapağı için fikirler çizen görsel sanatçılar da dahil olmak üzere profesyonel sanatçıların son fMRI çalışmalarıyla tutarlıdır. Bu ağların şekil verilebilir mi yoksa nispeten sabit mi olduğunu belirlemek için gelecekteki araştırmalara ihtiyaç duyulmaktadır.

Örneğin, çizim dersleri almak bu beyin ağlarında daha fazla bağlantıya yol açabilir mi?

Ağ bağlantılarını değiştirerek yaratıcı düşünme yeteneğini artırmak mümkün müdür?

Şimdilik bu sorular hala cevaplandırılmamıştır. Araştırmacılar, bu soruları cevaplayabilmek için yaratıcı ağlarını geliştirmeye ihtiyaç duyuyorlar.

Kaynaklar:

https://www.scientificamerican.com/article/why-are-some-people-more-creative-than-others/

https://www.researchgate.net/publication/321729749_Robust_Prediction_of_Individual_Creative_Ability_from_Brain_Functional_Connectivity