Dünyanın en büyük ve en eski yeraltı şehirlerinden biri olan Derinkuyu, Kapadokya’nın gizemli bir harikasıdır. Bu yeraltı şehri, tarih boyunca farklı medeniyetler tarafından inşa edilmiş ve kullanılmıştır. Derinkuyu, hem mimari hem de kültürel açıdan eşsiz bir miras sunmaktadır. Bu makalede, Derinkuyu’nun tarihini, yapısını, özelliklerini ve önemini anlatacağız.
Labirenti andıran Derinkuyu yeraltı şehri, bir karınca kolonisini andırıyor.
1960’larda bir vatandaşın sıradan ev dekorasyonu yaptığı süre zarfında, tarihin en muhteşem arkeolojik keşiflerinden birine denk geliyor. Bodrumunda bir duvarı yıktığı sırada, umduğundan daha fazla yer açıyor: Derinkuyu olarak bilinen 18 kat derinliğindeki geniş bir yeraltı şehrine giden çok kapsamlı bir galeriye rastlıyor.
Neredeyse 3.000 yıllık bir yeraltı şehri
Başkent Ankara’ya yaklaşık dört saat uzaklıkta kalan, Kapadokya ilinde bulunan Derinkuyu volkanik kayaya azar azar oyulmuş ve insan büyüklüğünde bir karınca kolonisine benzer şekilde kilometrelerce uzanan tünellerle birbirine bağlanan çok sayıda yeraltı yerleşiminden oluşmaktadır. Yeraltı ağının bazı kısımları 75 metre (250 fit) derinliğe kadar uzanır.
Derinkuyu’nun oyulduğu kaya, tüf olarak bilinen kompakt volkanik kül katmanları üzerine katmanlardan yapılmıştır. Bu yumuşak kaya gözenekli ve kırılgandır, bu da eski insanların kazma kürek gibi basit aletler kullanarak yeraltı şehrini nasıl yoğun bir şekilde oyabildiklerini açıklamaktadır.
Anadolu’nun tümü zengin bir volkanik tarihe sahiptir ve Kapadokya yaklaşık 1.000 metre (3.300 fit) yüksekliğinde bir platoda yer almaktadır. Bölge, minareler gibi manzaradan yükselen çok sayıda koni şeklindeki tüf oluşumuyla doludur ve yeraltından daha az etkileyici değildir.
TC Kültür ve Turizm Bakanlığı’ndaki arkeologlara göre, ilk galeri Derinkuyu’da MÖ 8.-7. yüzyılda Anadolu krallığını kuran eski bir Hint-Avrupa kültürü olan Frigler tarafından oyulmuştur (MÖ 12.-7. yüzyılında). Frigler, Demir Çağı’nın önde gelen mimarları arasındaydı ve karmaşık mega inşaat projelerine katılmalarıyla tanınıyorlardı. Diğer varsayımlar, yeraltı kentinin Persler ya da Hititler tarafından kurulduğunu öne sürüyor.
Derinkuyu’yu anlatan olası ilk yazılı anlatımlardan biri M.Ö. 370’e aittir ve Anabasis adlı eserinde Anadolu insanlarının evlerini, yeraltında kazdıklarından bahseden Atinalı Xenophon tarafından yazılan bir metinde bulunmuştur. Yeraltı konutlarının bir aile, evcil hayvanlar ve depolanmış yiyecek kaynakları için yeterince büyük olduğunu da ekliyor.
Derinkuyu yeraltı şehri, Nevşehir ilinin Derinkuyu ilçesine bağlı çok katlı eski bir yeraltı kentidir…
Derinkuyu, Bizans döneminde zirveye ulaştığı görünüyor. Bu zamana kadar, 445 km2’lik (172 mil2) bir alanı kaplayan tünel ve oda labirentinden oluşan çok seviyeli kapsamlı bir site haline geldi. Derinkuyu’nun nüfusunun 20.000 kişi kadar büyük olduğuna inanılıyor.
Gelişmiş Derinkuyu Özellikleri
Yeraltı şehri, o zamanlar yer üstünde yaşayanlar için mevcut olan tüm olanaklara sahipti – belki de daha da fazlasına. Tipik Derinkuyu evinde yatak odaları, mutfaklar, banyolar ve genellikle küçük bir tapınaktan oluşan yaşam alanları vardı. Havalandırmayı ve akan suyu sağlayan hava şaftları ve su kanalları vardı. Anadolu’nun kavurucu yaz günlerinde Derinkuyu sakinleri, sabit mağara benzeri sıcaklık nedeniyle muhtemelen o zamanın tipik kent sakinlerinden daha rahat yaşıyorlardı, ancak güneş ışığının olmayışı oldukça sıkıntı yaratmış olabilirdi.
Aşağıda resmedilen 55 metre derinliğindeki (180 fit) kuyu gibi yeraltı şaftlarından su sağlandı. Bu birincil kuyu muhtemelen sakinlere hem yeraltında hem de yer üstünde su sağlamıştır. Su temini aşağıdan yukarıya doğru kontrol edildi, alt katlar üst katlara giden beslemeyi kesebildi ve bu da işgalcilerin kuyuyu zehirlemesini önlemeye yardımcı oldu.
Yeraltındaki yaşamın muhtemelen bazı olumsuzlukları vardı, ancak Derinkuyu’nun sunduğu gelişmiş güvenlikle hafifletildiler. İlk Hıristiyanlar, Romalıların zulmünden kaçmak için şehre akın etmişlerdi. Daha sonra, 780 ve 1180’deki Arap-Bizans savaşları sırasında Derinkuyu, kenti önemli ölçüde genişleten Müslüman Araplar için güvenli bir sığınaktı. (Arap-Bizans savaşları: Doğu Roma İmparatorluğu’nun, İslam peygamberi Hz. Muhammed ile Raşidun Halifeliği, Emevîler ve Abbâsîler dönemindeki İslam orduları ile yaptığı savaşlardır.)
Tehlike başgösterdiğinde, sakinler yeraltına çekilmiş, erişim tünellerini yuvarlak taş kapılarla ve tehdit geçene kadar kendilerini hayvan ve erzakla kapattırmışlar. Son çare olarak, orada yaşayanlar onlar canlı çıkarmak için gizli kaçış yollarını kullanabildiler.
Derinkuyu ağından geçen kilometrelerce tünel kasıtlı olarak dar kesilerek işgalcileri geçitten birer birer sürünerek geçmeye zorladı. Bu tüneller, sığınak görevi gören yüzlerce mağara benzeri sığınağı, kiliselerin, pazarların ortak toplantı alanları ve okullar gibi ortak alanları birbirine bağladı. Aydınlatma meşalelerle yapıldı.
Derinkuyu yalnızca bunlarla sınırlı değil
Türkiye turizminin merkezi bir bölgesi olan Kapadokya, tüf oymalı 250’den fazla yeraltı kentinin yanı sıra birçok mağara kilisesine ev sahipliği yapmaktadır. Arkeologlar, 2013 yılında Nevşehir’de Bizans döneminden kalma bir tepe kalesinin altında yeni bir Kapadokya yeraltı şehri keşfettiler. Bölgenin Derinkuyu’ya rakip olduğuna ve hatta belki de onu gölgede bırakabileceğine inanılıyor, erken ölçümler bunun yaklaşık üçte bir oranından daha büyük olduğunu gösteriyor.
Aslında Derinkuyu, 5 km uzunluğundaki (3 mil) bir tünelle Kaymaklı adı verilen yakındaki başka bir yeraltı şehrine bağlı, ancak tünelin bazı bölümleri çöktükten sonra artık tıkalı durumda kaldı.
Kentin sadece %10’una ulaşılabilmesine rağmen Derinkuyu artık ziyarete halka açık. Ayrıca Derinkuyu’yu 360 derece online görebilmek için buraya tıklayarak web sitesini ziyaret edebilirsiniz.
Derinkuyu hakkında sıkça sorulan sorular ve yanıtları:
Soru: Derinkuyu yeraltı şehri ne zaman yapıldı?
Cevap: Derinkuyu yeraltı şehri, milattan önce 8. veya 7. yüzyılda Frigler tarafından başlatılmıştır. Daha sonra Persler, Hititler, Romalılar, Bizanslılar ve Araplar tarafından genişletilmiştir.
Soru: Derinkuyu yeraltı şehri kaç katlıdır?
Cevap: Derinkuyu yeraltı şehri, toplamda 18 katlıdır. Ancak günümüzde sadece 8 katı ziyarete açıktır.
Soru: Derinkuyu yeraltı şehrinde neler bulunmaktadır?
Cevap: Derinkuyu yeraltı şehrinde, ahırlar, mutfaklar, yatak odaları, banyolar, tapınaklar, okullar, depolar, şarap mahzenleri, mezarlar, havalandırma şaftları, su kuyuları ve savunma mekanizmaları gibi çeşitli alanlar bulunmaktadır.
Soru: Derinkuyu yeraltı şehri neden yapıldı?
Cevap: Derinkuyu yeraltı şehri, dönemin siyasi ve dini baskılardan kaçmak isteyen insanlar için bir sığınak olarak yapıldı. Özellikle Hristiyanlar, Romalılardan ve Araplardan korunmak için bu yeraltı şehrini kullandılar.
Soru: Derinkuyu yeraltı şehrini kim keşfetti?
Cevap: Derinkuyu yeraltı şehri, 1963 yılında bir ev sahibinin bodrumunda bir duvar yıkması sonucunda tesadüfen keşfedildi.
Derinkuyu, insanlık tarihinin en ilginç ve etkileyici eserlerinden biridir. Bu yeraltı şehri, binlerce yıl boyunca farklı kültürlerin izlerini taşımaktadır. Derinkuyu, hem yaşam hem de savunma için gelişmiş bir sistem sunmaktadır. Derinkuyu, Kapadokya’nın ve Türkiye’nin görülmesi gereken yerlerinden biridir.
Çeviren: Fatime ABİK
