Polonya’da bir köyde neden neredeyse 10 yıldır erkek bebek dünyaya gelmiyor?

Polonya ’da küçük bir köy olan Miejsce Odrzańskie, New York Times ’ın kullandığı “garip bir popülasyon anomalisi” nitelendirmesinin bir sonucu olarak, son iki haftadır beklenmedik biçimde uluslararası medyanın ilgi odağı haline geldi. Köyde gerçekleşen son erkek bebek doğumu üzerinden neredeyse 10 yıl geçmiş durumda; bununla birlikte, mevzu bahis yerde dünyaya gelen son 12 bebeğin hepsi birer kız.

New York Times tarafından yayınlanan makalede köyün muhtarı,altında yatan nedeni ortaya çıkarmak amacıyla bu duruma -kuvvetle muhtemel olarak genetikçiler tarafından- bir “bilimsel ilgi” gösterildiğini belirtiyor.

Muhtar aynı zamanda köylülerin, erkek çocuğu sahibi olmak isteyenlere, anne adaylarının beslenme düzenini değiştirmelerinden evli çiftlerin yataklarının altında bir balta bulundurmasına kadar uzanan ve apaçık şekilde bilimsellikten uzak birtakım tavsiyelerde bulunduğuna değiniyor.

Fakat makalede bahsi geçen en sıradan ve aynı zamanda açık ara en muhtemel fikir, bu durumun yalnızca istatistiksel bir rastlantıdan ibaret olduğu.

Peki bu nasıl mümkün olabilir?

Havaya bir para atıldığında yazı ya da tura gelmesine benzer şekilde, bir doğumun cinsiyet anlamında eşit olasılıklı iki sonucu vardır -bir annenin kız çocuğu sahibi olması diğer bir annenin kız çocuğu sahibi olması olasılığını yükseltmez yahut düşürmez.

Bu yüzden, peş peşe iki kız çocuğu sahibi olunması olasılığı ’tür. Bunu göz önünde bulundurarak, Miejsce Odrzańskie ’de peş peşe 12 kız çocuğu sahibi olunması olasılığını şeklinde hesaplayabiliriz.
Bu tek başına pek mümkünmüş gibi gözükmüyor -size yarın yağmur yağma ihtimalinin 4000’de 1 oranında olduğu söylense, muhtemelen yanınızda şemsiye taşımazsınız. Buna karşın, bu ihtimallerin şu spesifik soruyla ilişkili olduğunu unutmamak gerek.

“Miejsce Odrzańskie”de peş peşe 12 kız çocuğu doğması olasılığı nedir?”.

Polonya ’daki bu köyle alâkalı özel bir durum yok -aynı şey Litvanya ya da Macaristan ’daki bir köyde yaşansa yine uluslararası medyada haber olurdu. Benzer şekilde; peş peşe 12 kız yerine 12 erkek çocuğu doğsaydı,olayın haber değeri yine aynı olurdu.

Eğer soruyu, “Dünyanın herhangi bir yerindeki bir kasabada doğan son 12 çocuğun aynı cinsiyette olma olasılığı nedir?” şeklinde değiştirirsek tamamen farklı bir hikâye söz konusu olur.

“Geo Names”, dünyada nüfusu 500’den fazla^*olan her yerleşim biriminin verilerini içeren çevrimiçi bir veri tabanıdır. Bu kaynaktan sağlanan bilgiye göre, dünya genelindeki bu^* tür kasabaların sayısı 200.000’den biraz az.

Aslında bunu baz alarak, dünyada aynı cinsiyette peş peşe 12 çocuk dünyaya gelen yaklaşık 50’şer (erkek ve kız için) yerleşim biriminin var olmasını bekleriz (). Yani bu olay her ne kadar Miejsce Odrzańskie ’nin sakinlerine tuhaf ve benzersiz gelse de aslında dünyada şu anda benzer durumlarla karşılaşılan muhtemelen 99 diğer yer mevcut.

Miejsce Odrzańskie olayının bu kadar çok dikkat çekmesinin nedeninin bir parçası, ilgili zaman çizelgesine bağlı. Burası, doğum oranı “yılda bir”düzeyini aşmayan ve 272 sakini olan bir köy. Bu, peş peşe 12 kız çocuğunun doğumunun neredeyse 10 yıllık bir sürece yayıldığı anlamını taşıyor, ki bu da olayın neden bu kadar dikkat çektiğini açıklıyor.

Buna kıyasla, örneğin,gün başına yaklaşık 19 tane olmak üzere Glasgow ’da 2017 yılı içerisinde 6.852 doğum gerçekleşmiş. Glasgow ’da arka arkaya 12 kız çocuğu doğmuş olsaydı bunun fark edilmesi dahi aslında pek mümkün olmazdı; çünkü bir gün ve o günün evvelsi ve ertesi gününde birçok erkek çocuk doğmuş olabilirdi.

Paradokslar ve İllüzyonlar

Tüm bunlar, ünlü matematikçi (ve büyücü) Persi Diaconis ’in “çimen paradoksu” olarak isimlendirdiği şeyin bir parçası. Farz edelim ki, bir çayıra gittiniz ve çimlerden bir tanesini kopardınız. Koparmış olabileceğiniz milyonlarca çimvardı ve hangi çimi kopardığınız fark etmek sizin o çimi koparma olasılığınız birkaç milyonda birdi. Her olası sonuç imkansıza yakındır, ama neticede birisinin gerçekleşmesi icap eder.

Bu durum İngiltere Milli Piyangosu ’na benziyor -piyango biletindeki altı rakama ikramiye isabet etmesi olasılığı 45 milyonda bir; bu, makine tarafından çekilen altı rakam için de aynen geçerli.
Beynimiz örüntü tanıma işlevi vasıtasıyla çalıştığı için insanlar olarak malum olunduğu üzere rastlantısallığı tanımlamak ve idrak etmekte çok başarısızız. Bu rastgele veriler arasında örüntüleri görme kavramı, kümeleşme illüzyonu ya da sıcak (formda) el yanılgısı olarak bilinen değişik isimlere sahiptir.

Polonyalı bebeklere geri dönecek olursak, örneğin, doğan bebekler arasında KKEEKEKEEKEE^** (K:kız, E:erkek) şeklinde bir cinsiyet sıralaması görülmesi de GGGGGGGGGGGG sıralamasında olduğu gibi birebir aynı olasılık dahilindedir.

Nitekim, 12 ardışık rastgele doğum söz konusudur ve her birinin meydana gelme olasılığı ’dir. Ancak son on yılda Miejsce Odrzańskie ’de doğumlarda bu^** cinsiyet sıralamasına rastlansaydı, bu durum kimsenin en ufak boyutta dahi dikkatini çekmezdi, ne de olsa böylesi daha “normal” görünmüş olurdu.

Bu tip olasılıksal paradoksları anlamlandırmak, esasında istatistikçilerin var olma sebebidir.Bu gerekçeyle istatistikte, “Bunun meydana gelme olasılığı nedir?” sorusunu cevaplandırmak yerine, bu sorunun tersi olan; “Bu meydana geldi, peki bunun yalnızca rastlantısallık sonucu meydana gelmiş olma olasılığı nedir?” sorusu üzerinde durulur.

Hayata bu açıdan bakmak, Miejsce Odrzańskie ’de art arda dünyaya gelen 12 kız gibi imkânsız görünen birçok şeyin aslında tamamen normal olduğunu ve esasında beklentiler dahilinde olduğunu anlamamıza yardımcı oluyor.