Güneş sistemi gezegenler ve gezegenlerin sıralaması işte detayları.. Plüton’un 1930 ‘da keşfedilmesinden bu yana Güneş sistemimizin dokuz gezegenini öğrenerek büyüdük. Ancak, 1990 ‘ların sonlarında astronomların Plüton’un bir gezegen olup olmadığını tartışmaya başlamasıyla her şey değişti.
Uluslararası Astronomi Birliği, 2006 yılında Plüton’a “cüce gezegen demeye karar verdi ve Güneş sistemimizdeki “gerçek gezegenlerin” sayısını sekize indirdi. Tüm bu tartışmalarla birlikte, gökbilimciler şimdi Güneş sistemimizdeki başka bir gezegeni araştırıyorlar, gerçek bir dokuzuncu gezegen.
Bilim insanlarının “Gezegen Dokuz” olarak adlandırdıkları bu gök cisminin varlığı 20 Ocak 2016’da açıklandı. Kütlesi Dünya’nın kütlesinin yaklaşık 10 katı kadarken, Plüton kütlesinin ise yaklaşık 5000 katı kadar.
Gezegenler
Karasal gezegenler
İç gezegenler olarak da adlandırılan dört gezegen -Merkür, Venüs, Dünya, Mars- aynı zamanda karasal gezegenlerdir. Çünkü yüzeylerinin çoğu karalardan oluşur.
Jovian gezegenleri
Dış gezegenler olarak da adlandırılan – Jüpiter, Satürn, Uranüs ve Neptün – Jovian gezegenleri olarak bilinir (Jüpiter benzeri anlamına gelir). Çünkü hepsi karasal gezegenlere kıyasla çok büyüktür ve gazdan oluşurlar. (Bazıları ya da hepsinin katı çekirdeğe sahip olabilecekleri söyleniyor.)
Cüce gezegenler
Uluslararası Astronomi Birliği ‘nin cüce gezegen tanımı şu şekildedir: Başka bir nesnenin uydusu olmadan Güneş’in etrafında dönmesi, kendi yerçekimi ile dönebilecek kadar büyük olması ve temiz bir yörüngeye sahip olması.
Plüton’un cüce gezegen olma sebebi ise, küçük boyutu ve sıra dışı yörüngesinin yanı sıra, birçok başka nesneyle yörüngesini paylaşmasıdır. Yine de, Plüton’un gezegen olma konusu tartışmalıdır.
Güneş sistemimizdeki Gezegenler sıralaması;
1. Merkür
Güneşe en yakın olan Merkür, Ay’dan sadece biraz daha büyük. Gündüz Güneş’e dönük tarafı 450 Santigrat’a kadar ulaşabilir ancak gece tarafında sıcaklıklar donma derecesinin altında yüzlerce dereceye düşer. Merkür, meteor etkilerini emecek bir atmosfere sahip değildir, bu yüzden yüzeyi tıpkı Ay gibi kraterlerle doludur.
Merkür, Güneş’e en yakın gezegendir ve ortalama 57.910.000 kilometre uzaklıktadır. Yüzeyi oldukça sıcak ve kurak olan Merkür’ün yörüngesini tamamlaması sadece 88 gün sürer. Ancak kendi ekseni etrafındaki dönüşü oldukça yavaştır; bir Merkür günü yaklaşık 58 gün 15 saat 30 dakika uzunluğundadır. 2.439,7 km yarıçapa sahip olan bu küçük gezegenin yüzölçümü 74.800.000 km²’dir. Yüzeydeki yer çekimi 3,7 m/sn² olduğundan, Merkür’de ağırlık Dünya’ya göre oldukça düşüktür.
2. Venüs
İkinci gezegen olan Venüs Merkür’den daha sıcaktır. Atmosferi toksik yani zehirlidir. Yüzeydeki baskı sizi ezer ve öldürür. Büyüklüğü ve yapısı Dünya’ya benzer. İşin garibi, Venüs çoğu gezegenin tersi yönünde ve yavaşça döner.
Venüs, Güneş’e ortalama 108.200.000 kilometre uzaklıkta bulunan ve büyüklük açısından Dünya’ya en çok benzeyen gezegendir. 6.051,8 km yarıçapa ve yaklaşık 460.200.000 km² yüzölçümüne sahiptir. Güneş etrafındaki yörüngesini 225 günde tamamlayan Venüs, dönme yönü bakımından ilginçtir; diğer gezegenlerin aksine ters yönde (retrograd) döner ve kendi ekseni etrafındaki bir dönüşü yaklaşık 243 Dünya günü sürer. Bu nedenle bir Venüs günü, bir Venüs yılından bile uzundur. Venüs’te bir gün yaklaşık 116 gün 18 saat sürer. Bu uzun gün süresi ve yoğun atmosferi, gezegenin yüzeyinde aşırı sıcaklıkların oluşmasına neden olur.
3. Dünya
Üçüncü gezegen olan Dünya’mız üçte ikisinin okyanusla kaplı bir su dünyasıdır. Hayatı barındırdığı bilinen tek gezegendir. Dünyanın atmosferi, yaşamı sürdürmeyi sağlayan azot ve oksijen bakımından zengindir.
Dünyamız 5 farklı katmandan oluşur :
| Katman | Yapısı | Türü |
|---|---|---|
| Su küre | Dünya zemininin %75’ini kapsar.Büyük bölümü okyanuslardan oluşur. | Görünür |
| Taş küre | Dünya zemininin %25’ini kapsarBüyük bölümü yeşilliklerden oluşur. | Görünür |
| Hava küre | Dünyanın büyük bir bölümünü oluşturur.Çoğu azottan oluşur | Görünmez/Hissedilir |
| Ateş küre | Depremlerin çoğunu onun yüzünden gerçekleşir.Lavlı bir yapısı vardır, çekirdeğin yakınlarındadır | Görünmez/Depremlerden hissedilir |
| İç Çekirdek Dış Çekirdek | Dünyanın merkezidir. | Görünmez/Aşağı inince hissedilir |
4. Mars
Dördüncü gezegen olan Mars, soğuk ve tozlu bir yer. Demir oksit olan bu toz, gezegene kırmızımsı rengini verir. Bilim insanları, bugün soğuk ve çöl benzeri olsa da, bir zamanlar Mars’ın ıslak ve sıcak olduğunu düşünüyorlar.
Mars, Güneş Sistemi’nin dördüncü gezegeni olup, yüzeyindeki kızıl tonlarıyla “Kızıl Gezegen” olarak bilinir. Yaklaşık 144.800.000 km² yüzölçümüne sahip olan Mars, Dünya’nın yaklaşık üçte biri kadar yerçekimi uygular; yüzey kütle çekimi 3,711 m/sn²’dir. Gezegenin bir günü, yani kendi ekseni etrafındaki dönüş süresi yaklaşık 24 saat 37 dakika sürer, bu da Dünya gününe oldukça yakındır. Mars’ın yüzey basıncı ise oldukça düşüktür; ortalama 0,636 kPa olup Dünya’dakinden çok daha incedir. Atmosferi yaşam için uygun olmasa da geçmişte sıvı su izlerine rastlanmış ve bu da Mars’ı yaşam araştırmaları açısından ilgi odağı haline getirmiştir. Gezegenin iki küçük doğal uydusu vardır: Phobos ve Deimos.
5. Jüpiter
Beşinci gezegen olan Jüpiter, Güneş sistemimizdeki en büyük gezegendir. Çoğunlukla gazdan -hidrojen ve helyum- oluşur. En büyük bir özelliği, artık Jüpiter ‘in karakteristik bir özelliği haline gelen ve büyük kırmızı bir leke olarak görünen fırtınasıdır.
Bu fırtına yaklaşık 350 yıldır devam etmektedir. Ayrıca Jüpiter, güçlü bir manyetik alana sahiptir ve düzinelerce uydu ile minyatür bir Güneş sistemine benzetilir.
Jüpiter, Güneş Sistemi’nin en büyük gezegenidir ve Güneş’e ortalama 778.500.000 kilometre uzaklıkta yer alır. 69.911 km yarıçapı ve devasa 61.420.000.000 km² yüzölçümüyle, hacim ve kütle bakımından diğer tüm gezegenlerden büyüktür. Güneş etrafındaki bir turunu yaklaşık 12 Dünya yılında tamamlayan Jüpiter’in kendi ekseni etrafındaki dönüşü ise oldukça hızlıdır; bir Jüpiter günü yalnızca 9 saat 56 dakika sürer. Bu hızlı dönüş, gezegenin ekvatorunda şiddetli fırtınaların ve belirgin gaz şeritlerinin oluşmasına neden olur. Gaz devi yapısı nedeniyle katı yüzeyi olmayan Jüpiter, aynı zamanda Büyük Kırmızı Leke adı verilen dev bir fırtına ile de tanınır.
6. Satürn
Altıncı gezegen olan Satürn, halkaları ile bilinir. Bu halkalar buzlardan ve kayalardan meydana gelir.
Satürn, Güneş’e ortalama 1.434.000.000 kilometre uzaklıkta yer alan ve Güneş Sistemi’nin ikinci en büyük gezegenidir. Gaz devi sınıfında yer alan bu dev gezegen, 1.426.725.400 km’lik yörüngesi boyunca Güneş’in etrafında dönüşünü yaklaşık 29,5 Dünya yılında tamamlar. Kendi ekseni etrafındaki dönüşü ise oldukça hızlıdır; bir Satürn günü yaklaşık 10 saat 39 dakika sürer. Bu hızlı dönüş, gezegenin ekvatorunda 35,5 km/saniye gibi yüksek bir kurtulma hızı oluşturur—bu, Dünya’dakinin yaklaşık 3 katıdır. Satürn’ün ortalama yörünge hızı 9,69 km/saniyedir. Etrafındaki dev halkalarıyla tanınan bu görkemli gezegenin Titan, Enseladus, Rhea, Mimas, Dione, Tethys ve İapetus gibi çok sayıda doğal uydusu bulunmaktadır. Özellikle Titan ve Enseladus, yaşam olasılığı araştırmaları açısından büyük önem taşır.
7. Uranüs
Yedinci gezegen olan Uranüs biraz gariptir. Ekvatoru, yörüngesine neredeyse dik açı yapan tek dev gezegendir. Yani ilk bakışta yan duran bir gezegen diyebiliriz. Gökbilimciler, gezegenin uzun zaman önce başka bir gezegen boyutunda bir cisimle çarpıştığını ve eğilmeye neden olduğunu düşünüyor.
Bu eğim, 20’den fazla yıl süren mevsimlere neden olur. Uranüs, Neptün ile aynı boyuttadır. Atmosferindeki metan, Uranüs’e mavi-yeşil tonunu verir. Çok sayıda Ay’a ve soluk halkalara sahiptir.
Uranüs, Güneş Sistemi’nin yedinci gezegenidir ve 1781 yılında William Herschel tarafından keşfedilmiştir. Eşsiz özellikleriyle dikkat çeken Uranüs, ekseni neredeyse yana yatık olan tek gezegendir; bu nedenle Güneş’e adeta yan yatmış şekilde döner. Kendi ekseni etrafındaki dönüşü ters yönde olup yaklaşık 17 saat 14 dakika sürer. Uranüs’ün ekvator çapı 51.118 km, kutup çapı ise 49.946 km’dir. Bu da onu hacim bakımından Satürn’den küçük ama Dünya’dan yaklaşık 4 kat büyük yapar. Etkin yüzey sıcaklığı ortalama sadece 58 Kelvin (yaklaşık -215°C) civarındadır; bu da Uranüs’ü Güneş Sistemi’ndeki en soğuk gezegenlerden biri haline getirir. Umbriel, Titania, Oberon, Ariel, Puck, Desdemona ve Cressida gibi birçok doğal uydusu bulunan Uranüs, hâlâ birçok gizemini koruyan bir buz devidir.
8. Neptün
Sekizinci gezegen olan Neptün, bazen ses hızından daha hızlı olan kuvvetli rüzgarlarıyla tanınır. Neptün, tespit edilmeden önce matematik kullanarak var olduğu tahmin edilen ilk gezegendir. Dünya’dan çok uzak ve çok soğuktur. Neptün, Dünya’nın yaklaşık 17 katı büyüklüğündedir.
Neptün, Güneş Sistemi’nin en uzak ve sekizinci gezegenidir. Güneş’e ortalama 4.495.000.000 kilometre uzaklıkta bulunan Neptün, Güneş çevresindeki yörüngesini yaklaşık 165 Dünya yılında tamamlar. 23 Eylül 1846’da keşfedilen gezegen, büyüklük açısından 24.622 km yarıçapa sahiptir ve kendi ekseni etrafındaki dönüşü yaklaşık 16 saat 6 dakika sürer. Bu hızlı dönüş, atmosferinde yoğun rüzgarlar ve dev fırtınaların oluşmasına neden olur; hatta Güneş Sistemi’ndeki en hızlı rüzgarlara sahiptir. Neptün, buz devi kategorisinde yer alır ve mavimsi görünümünü metan gazından alır. Gezegenin en bilinen uydusu Triton, ters yönde dönen yörüngesiyle dikkat çeker. Diğer uyduları arasında Proteus, Nereid, Despina, Galatea ve Thalassa yer alır.
Plüton (Cüce Gezegen)
Bir zamanlar dokuzuncu gezegen olarak bilinen Plüton, birçok açıdan diğer gezegenlerden çok farklıdır. Büyüklüğü Ay’dan daha küçüktür. Oldukça soğuk olan Plüton, çoğunlukla kayalıklardan meydana gelir.
Plüton, 18 Şubat 1930’da Clyde Tombaugh tarafından keşfedilen ve uzun yıllar Güneş Sistemi’nin dokuzuncu gezegeni olarak kabul edilen bir gök cismidir. Ancak 2006 yılında Uluslararası Astronomi Birliği (IAU) tarafından yapılan tanımla “cüce gezegen” sınıfına alınmıştır. Güneş’e olan uzaklığı nedeniyle 248 Dünya yılı süren uzun bir yörüngeye sahiptir. 1.188,3 km yarıçapıyla, Ay’dan bile küçüktür. Mutlak parlaklığı -0,7 olan Plüton, buz ve kayalardan oluşan yapısıyla düşük yoğunluklu bir cüce gezegendir. En büyük uydusu Charon’dur ve ikili sistem gibi hareket ederler. Diğer uyduları ise Nix, Hydra, Kerberos ve Styx’tir. Plüton’un keşfi, gökbilim tarihinde önemli bir dönüm noktası olmuş ve Michael E. Brown’un sonradan yaptığı gözlemler, cüce gezegen sınıflandırmasına giden yolu açmıştır.
Gezegen Dokuz
Gezegen Dokuz ‘u doğrudan görmediler. Varlığı Kuiper Kuşağı’ndaki nesneler üzerindeki çekim gücü ile anlaşıldı. Güneş sistemimizin en sonunda yer alan Neptün’den 20 kat daha uzaktadır. Yörüngesi, yani Güneş’in etrafında bir tur dönmesiyle çıkan uzunluk, Dünya’nın yörüngesinden yaklaşık 600 kat daha uzundur.
Bunlar da ilginizi çekebilir:
Gezegenler Hakkında Muhtemelen Bilmediğiniz 8 İlginç Bilgi
Güneş Sistemi Hakkında Bilmeniz Gerekenler
Editör / Yazar: Merve GÖKTAŞ
