Günde iki veya üç fincan kahvenin içilmesi mi hafızanızı iyileştirir, yoksa çok fazla uyumak mı kalp krizi geçirme riskinizi arttırır?
Sağlıklı kalmak için yatırım yapıyoruz ve birçoğumuz yaşam tarzı seçimlerimizi anlamamıza yardımcı olacak yeni araştırma bulgularını okumakla ilgileniriz.
İşte Sizlere Sağlık Haberlerinin Güvenilir Olduğunu Anlamanıza Yardımcı Olacak 5 Önemli SoruAncak tüm araştırmalar eşit değildir ve her araştırma bulgusu aynı şekilde yorumlanmamalıdır. Ayrıca tüm medya başlıkları, aslında çalışılan veya bulunan verileri yansıtmamaktadır.
Peki nasıl anlayabilirsin? Yeni çalışmalar hakkında medya hikayeleri okurken bu beş soruyu aklınızda bulundurun.
1- Araştırma uzmanlar tarafından onaylandı mı?
Bilirkişi değerlendirmesi, çalışmanın bilimsel geçerliliğini değerlendirmek için bir çalışmanın disiplinin uzmanları tarafından kontrol edildiği bir süreçtir.
Bu süreç araştırmacının çalışma yöntemlerini ve sonuçlarını yazmasını ve bir dergiye göndermesini içerir. Yazma daha sonra bilirkişi değerlendirmesi için genellikle iki ila üç uzmana gönderilir. Bir çalışmada önemli kusurlar varsa, ya yayın için reddedilir ya da araştırmacılar bu hataları gidermek için bu kusurların üzerine eğilirler.
Bilirkişi değerlendirmesi süreci mükemmel olmasa da, bir çalışmanın incelemeye tabi olduğunu göstermektedir. Bilirkişi değerlendirmesi yapılmamış bildirilen bulgular bir tereddüt ile okunmalıdır.
2- Çalışma insanlar üzerinde mi yapıldı?
Fareler gibi hayvanlarda veya laboratuarda bulunan hücrelerde yapılan araştırmalardan elde edilen bulgular (in vitro çalışmalar olarak da bilinir), bilimsel keşif işleminin en erken aşamasını temsil eder.
Ne kadar ilgi çekici olduklarına bakılmaksızın, yalnızca bu tür çalışmalara dayanarak insan sağlığı hakkında hiçbir güvence iddiasında bulunulmamalıdır. Hayvan veya hücre çalışmalarından elde edilen bulguların insanlarda çoğaltılmasının bir garantisi yoktur.
3- Bulguların nedensel bir ilişkiyi gösterme olasılığı var mı?
Bir çalışmanın günlük sağlığımızla ilgisi olması için, bulguların sadece bir korelasyondan ziyade nedensel bir ilişkiyi yansıtması gerekir. Bir çalışma, kahvenin içilmesinin kalp hastalığı ile ilişkili olduğunu göstermişse, örneğin, bunun kahvenin gerçekten kalp hastalığına sebep olup olmadığı veya bunların bir araya gelip gelmediğini bilmek isteriz.
Birçok çalışma sonucu araştırmacılar, sonradan kahve içenlerin çoğunundaha çok sigara içenlerdenoluştuğunu ve bu sonuçlarla, sigara ile kalp hastalığı arasındaki gerçek bir nedensel ilişkiyi yansıtma ihtimalinin daha yüksek olduğunu buldu.
Araştırmacıların insan gruplarındaki farklılıkları gözlemlediği gözlemsel çalışmalarda, değişkenler arasındaki ilişkiyi çözmek bazen zor olabilir.
Nedensellik ile ilgili en yüksek kanıt seviyesi çift-kör plasebo kontrollü çalışma, kontrollü randomizeçalışmalardan (RCTs) gelmektedir. İnsanların rastgele bir müdahale veya plasebo (sham tedavisi) almak için rastgele gruplara ayrıldığı bu deneysel çalışma, bir şeyin hastalığa neden olup olmadığını tespit etmenin en iyi yoludur. Ancak bu da mükemmel değildir.
İnsanlardaki diğer çalışma türleri, sağlık ve hastalık anlayışımızda önemli bir rol oynamasına rağmen, sadece nedensel ilişkilerin göstergesi olmayan ilişkileri vurgulayabilirler.
4- Etkinin boyutu nedir?
Maruz kalmanın (böylesi üçüncü bir fincan kahve ya da gece dokuz saatten fazla uyku) sonucuna neden olduğunu bilmek yeterli değildir, ayrıca bu ilişkinin gücünü açıkça anlamak önemlidir. Başka bir deyişle, maruz kalırsanız hastalık riskiniz ne kadar artacaktır?
Hastalık riskinizin yüzde 50 oranında arttığı bildirilirse (bu göreceli bir risktir), bu oldukça korkutucu gelmektedir. Bununla birlikte, orijinal hastalık riski düşükse, riskinizde yüzde 50’lik bir artışgerçekten büyük bir artmış hastalık riskini göstermeyebilir. Yüzde 50 oranında artmış bir hastalık riski, yüzde 0.1’lik bir hastalık riskinden yüzde 0.15’e kadar olan riskinize geçme anlamına gelebilir; bu çok da dramatik gelmiyor.
5- Bulgu diğer çalışmalarla doğrulanıyor mu?
Tek başına yapılan bir çalışma, iyi yapılmış bir randomize kontrollü çalışma olsa bile, asla maruz kalma ile hastalık arasındaki nedensel ilişkinin kesin kanıtı olarak kabul edilemez.
İnsanlar karmaşık olduğu ve herhangi bir çalışmada çok fazla değişken olduğu için, birçok farklı yaklaşımda, bulgular çoğaltılana kadar, gerçekte neler olduğunu anladığımızdan emin olamayız.
Anlaşmakta olan önemli bir kanıt kitlesine sahip olana kadar, herhangi bir çalışmanın bulgularını yorumlama konusunda çok dikkatli olmak zorundayız.
Ya bu sorular cevaplanmazsa?
Okuduğunuz medya raporu bu sorulara cevap vermiyorsa, haber sitelerini değiştirmeyi veya orijinal makaleye bakmayı düşünün. İdeal olarak, bu okuduğunuz haber makalesinde bağlanmış olabilir veya birkaç anahtar sözcük kullanarak makale için PubMed’de arama yapabilirsiniz.
Dergi makalesinin özeti, çalışmanın türünü, insanlar üzerinde yapılıp yapılmadığını ve etkinin boyutunu anlatmalıdır. Eğer bir “ödeme duvarı” tarafından engellenmiyorsanız, çalışma ile ilgili tüm sorularınızı cevaplaması gereken derginin tam makalesini görebilirsiniz.
Hassan Vally, Doçent, La Trobe Üniversitesi.
Bunlar da ilginizi çekebilir:
- Yeni Araştırma, Çay İçmenin Beyin Sağlığını Geliştirdiğini Gösteriyor
- Takviye Gıdalarının Kalp Sağlığı Üzerinde Herhangi Bir Etkisi Yok
- Araştırmacılar, reddedilme önleyici ilaçlar olmadan sağlıklı hücreleri beyine nakledebildi
Editör / Yazar: Zeynep Erva ŞAHİN
