Arda Küçük
Bir genetik miras koruyucu olurken, bir başkası zararlı olabilir.
Bilim adamlarının en iyi tahminine göre Neandertallerin yaklaşık 40.000 yıl önce soyu tükendi. Ancak Dünya’dan tamamen kaybolmadılar. Geçtiğimiz on yılda Neandertallerin modern insanların atalarıyla çiftleştiği ve bu birliklerin en azından bir kısmının yaşayan yavrular ürettiği ortaya çıktı. Bundan çıkan sonuç, Neandertal genomunun neredeyse yarısının hala hayatta kalması, küçük miktarlarda neredeyse tüm modern insanların DNA’sına dağılmış olmasıdır . (Bunun istisnası, atalarının çoğu Afrikalı olanlardır. Çünkü Neandertaller hiçbir zaman Afrika’da yaşamamış gibi görünüyor.)
Bu genler, tüylülükten yağ metabolizmasına kadar her şeyle ilişkilendirilmiştir. Birçok bağ, bağışıklık sistemiyle ilgili görünür. Ve lupus, Crohn’lar, diyabet gibi hastalıkların gelişme riskini etkiler. Yakın tarihli bir çift makale, Covid-19’un da bu listeye ait olduğunu öne sürüyor. Her ikisi de Neandertallerden miras alınan iki uzun DNA bölümü , hangisine sahip olduğuna bağlı olarak şiddetli Covid-19’a direnç veya duyarlılık kazandırır.
Çalışma, Leipzig’deki Max Planck Evrimsel Antropoloji Enstitüsü’nde Hugo Zeberg ve Svante Paabo tarafından yönetildi. Eylül ayında Nature’da yayınlanan ilk makaleleri, daha yüksek ciddi hastalık riski ile ilişkili olan ve “haplotip” olarak bilinen bir Neandertal DNA dizisini tanımladı. İnsanların sahip olduğu 46 kromozomun üçte birinde bulunan haplotipin bir kopyasına sahip olmak, yoğun bakıma gitme şansını ikiye katlıyor. Her ebeveynden birer tane olmak üzere iki kopyaya sahip olacak kadar şanssız olanlar daha da büyük bir riskle karşı karşıyadır.
Bu genetik kötü şans eşit olarak dağılmıyor.
Gen dizisi en çok Güney Asya kökenli insanlar arasında yaygındır ve Bangladeş nüfusunun% 63’ü en az bir kopya taşır; öte yandan yaygınlığın yaklaşık% 16 olduğu Avrupalılar da bu listede mevcut. Beklendiği gibi, Afrika’da neredeyse yok. Daha çarpıcı bir şekilde, Doğu Asya’nın geniş kesimlerinde de çok nadirdir. (Ek1- Teorik olarak Doğu Asya’ya ulaştıkları bilinsede nadir olarak başarılı çoğalma gerçekleştirdikleri tahmin ediliyor.)
Haplotipin tam olarak ne yaptığı net değil. İçindeki bir gen, sars – cov -2’nin (covid-19’a neden olan virüs) hücrelere girmek ve onları ele geçirmek için kullandığı hücresel reseptörlerle etkileşime giren bir proteini kodluyor. Haplotipin ayrıca bağışıklık sistemini düzenlemeye yardımcı olan sitokin adı verilen sinyal proteinlerinin üretiminde rol oynadığı düşünülmektedir. Aşırı agresif bir bağışıklık tepkisi, Covid-19’u öldüren bir mekanizmadır.
Öte yandan, bu sitokinlerin bir kısmı koleraya karşı koruma sağlar. Araştırmacılar, koleranın uzun süredir sorun olduğu Bangladeş ve Hindistan’da haplotipin yaygın olmasının nedeni olacağını düşünür. Ve evrim bazı popülasyonlarda haplotipi artırsa da, onu diğerlerinden ayırmaya çalıştığına dair kanıtlar var. Dr. Paabo, “Güney Asya ve Doğu Asya arasındaki rakamsal farklılıklar o kadar dramatik ki. Ancak tarihsel seçilimin sorumlu olduğundan şüpheleniyoruz.” diyor.
Proceedings of the National Academy of Sciences’da bu hafta yayınlanan ikinci çalışma, kromozom 12’de bulunan başka bir Neandertal haplotipiyle ilgilidir. Etkisi koruyucudur, ancak daha az etkilidir; tek bir kopyaya sahip olmak %22 daha düşük kritik hastalık şansı ile ilişkilidir.
Bu yararlı dizin, zararlı olandan daha iyi taşınmıştır.
Sahra altı Afrika dışında dünyanın her yerinde mevcuttur. Avrasya nüfusunun% 25 ila% 35’i en az bir kopya taşıyor. Vietnam ve Doğu Çin’de nüfusun yarısından fazlası taşıyıcıdır. Aynı zamanda, birçoğu biraz daha yeni Avrasya soyuna sahip olan; esas olarak Afrika kökenli Amerikan nüfusu arasında da çok daha düşük oranlarda mevcuttur.
Bilim adamları bu dizinin ne yaptığı hakkında daha çok fikre sahip. Çünkü neandertal kökeninden önce bile araştırmacılar tarafından biliniyordu. Haplotip, bir RNA virüsü olan sars – cov -2’nin yayılmasını; enfekte olmuş hücreleri hızla kendi kendini yok etmeye zorlayarak engeller. 2002’de başlayan sars salgınına neden olan Batı Nil virüsü; hepatit C ve merak uyandıran sars – cov -1’e karşı en azından bir miktar koruma sağladığı bilinmektedir.
Bir kez daha, doğal seçilimin etkisi gözler önüne serildi. Kromozom-12 haplotipindeki genler diğer memelilerde de bulunur ve diğer türlerde defalarca kaybolmuştur. Bu, onları taşımanın önemli bir maliyete sahip olduğunu ve yoğun şekilde kullanılmıyorsa; çıkarılmalarına yol açtığını ima eder. Çoğu insan popülasyonunda yaygın olmaları; RNA virüslerinin, evrimsel tarihinin büyük bölümünde insanlık açısından bir sorun olduğunu gösteriyor. Böylece yoğun olarak kullanılan haplotip kullanıldığı için yok olmamış.
Araştırmacılar, çalışmalarının neden bazı ülkelerin ve ülkelerdeki bazı popülasyonların; Covid-19 tarafından diğerlerinden daha fazla etkilendiğine ışık tutmaya yardımcı olabileceğini umuyorlar. Örneğin, Bangladeşli İngilizlerin, genel nüfusun kabaca iki katı oranında şiddetli Covid-19’dan muzdarip olduklarını belirtiyorlar.
Ancak DNA’nın etkilerini çözmek zor olacaktır.
Yaş, obezite ve cinsiyet, diğer şeylerin yanı sıra, hepsi Covid-19’un ciddiyetini etkiler. Ülkeler arasındaki karşılaştırmalar; tanımsal farklılıklar ve özellikle fakir ülkelerde doğru sayım yapmanın zorluğu nedeniyle sonuca kesin olarak ulaşmak karmaşıktır. Zararlı haplotipin yaygınlığına rağmen, Bangladeş’teki resmi Covid-19 ölüm oranı; haplotipin çok daha nadir olduğu ülkelere göre 100.000’de sadece 5,1’dir.
Yine de, diğer faktörlerin yanında genetiğin de önemli olduğunu hatırlatmak hala yararlıdır. Eğer Covid-19, endemik bir hastalık haline gelirse, ucuz gen sıralaması yöntemi; gelecekte doktorların, hangi hastaların en kötü etkilere karşı savunmasız olduğunu değerlendirmesine yardımcı olur. Genlerin direnç veya duyarlılık kazandırdığı mekanizmaları anlamak, ilaç arayışına yardımcı olur. Ve tarih, sars – cov -2’nin insanlara sıçrayan son yeni korona virüs olma ihtimalinin düşük olduğunu gösteriyor. Bazı popülasyonların diğerlerinden daha savunmasız olma olasılığı varsa, bunu bir dahaki sefere bilmeye değer.
